عقيده

۲- حس دوم، حس خیرخواهی است که نتیجه‌ی این نیز در طول تاریخ بشر این بوده است که مکاتب اخلاقی مجموعه‌ای از «احکام» و «بایدها و نبایدها» را به وجود آورند که برای مثال می‌بینیم که یک سوم فلسفه‌ی فلاسفه مربوط به ارزش­های اخلاقی یعنی بایدها و نبایدها بوده است که چه چیزی خوب است و باید انجام شود و …

اگر معجزه‌ی هر پیامبری از آن موارد نمی‌بود که در آن زمان، بالاترین نیرو و توان در آن به کار رفته باشد مردم از اینگونه سخن‌ها به زبان می‌آوردند. پس (معجزه) از آن مواردی که مردم هر عصری نهایت نیرو و توان خویش را در آن به کار برده باشند انتخاب می­شد. در مقابل معجزه‌ی موسی تمام نیروی بشر به …

یکی دیگر از (براهین اثبات وجود خدا) دلیل وحی است که به صورت بسیار مختصر بدان اشاره می‌کنیم چون جای بحث در آن نیست و آن هم این است که زمانی که انسان در قرآن به صورت دقیق بررسی می‌کند نهایتا به آن می‌رسد که این قرآن نمی‌تواند از مبدأیی که مخلوق است ایجاد شده باشد. برای راهنمایی در بررسی …

در اینجا شاید برخی از این عالم وجود بی‌نظمی را متصور باشند و این مسئله را مطرح کنند که اگر خداوند وجود داشته باشد می‌بایست یک نظمی در عالم وجود داشته باشد در حالی که می‌بینیم در جائی باران می‌بارد و در جائی دیگر قحطی است! در جائی آتشفشان است و در جائی دیگر سیل! و الخ. مطرح‌کنندگان اینگونه سوال‌ها …

می‌بینیم با وجود این‌ها نیز، وسائل محافظت از خود به او داده شده است. (برای مثال) چشم‌هایش بر خلاف چشم‌های الاغ و قاطر و… دارای دو پرده است. یکی از آن‌ها را که بر روی چشمانش می‌کشد باز هم توانایی دیدن را دارد که تو گویی عینک دارد و گرد و خاک بدان وارد نمی‌شود، توانایی دیدن را دارد و …

پس (این گفته که) «به طور تصادفی برخی خاک و خاشاک جمع شده و این عالم با تمام این موجودات و با این همه خصوصیات و پیچیدگی­ها از آن به وجود آمد»[۱]، دیگر نمایان است که دارای چه وضعی است. پس در اینجا چاره‌ای نیست غیر از آنکه گفته شود: «صاحب علم و اراده و قدرتی وجود دارد که برنامه …

اول در اینجا می‌بینیم که به اندازه­ای معین، به او از ماده داده شده است نه سنگین­تر از آن­که به داخل آب سقوط کند و نه کم­تر از آن­که چون کاهی بر سر آب قرار گیرد. چون می‌بایست مستقر شده تا بتواند در آنجا بر روی آب حرکت کند. اما کیفیت و حتی شکل ظاهری آن نیز هم چون مرغ …

یعنی این شلوار در عین اینکه وظیفه‌ی خود – که پوشاندن است – را انجام می‌دهد باید حرکتش برای تحققِ هدف خود با حرکات چیزهایی که با آن‌ها در ارتباط است، هماهنگ باشد. اولین آن‌ها که قوّه و استعدادش است و در قرآن «تقدیر[۱]» برایش به کار برده می‌شود و دومین آن‌ها «هدایت» است. (یعنی) حرکت آن را با حرکت …

برای تقریر دلیل و برهان نظم باید معنای «نظم» توضیح داده شود. نظم آن است که «مخلوقی با کمیت و کیفیتی معین و با نیرو و استعدادی معین در جهتی مخصوص و ویژه برای هدفی مشخص حرکت کند.» این تعریف نظم است. نظم در بعضی از کتب نیز تعریف شده است اما مقداری نامنظم و نامفهوم است. آن تعریفی که …

قبل از اینکه حتی بگوییم که «چرا آشکار می‌شود و چرا آشکار نمی‌شود؟!»، ما با اصولی عقلی – که راه گریز و گزیری از آن نیست – به این رسیدیم که خدایی وجود دارد. خدایی که باید باشد و همیشه بوده است و این خدا خالق این چیزهایی است که حادث‌اند و لازم نیست همیشه وجود داشته باشند و او …

این را هم اضافه می‌کنیم که کسی بگوید به صورت تصادفی (این تغیُّرات) انجام شده است. این هم از همان سخنانی است که می‌بایست تحلیل شود. می‌گوییم (در جمله) «با تصادف به وجود آمده است» همه چیز روشن است اما تصادف یعنی چه؟ این را تحلیل کنیم تا ببینیم به چه معناست. تصادف یعنی ناگهان خود به خود ضربه‌ای آمد …

 پس اگر کسی بگوید «که (وجود و ساخت شهر کرمانشاه) مبدأیی نداشته است»، تا تو بخواهی فکر کنی که «همین آسمان و زمینی که شهر کرمانشاه نیز جزئی از آن است همیشه بوده است و نمی‌توانی مبدأیی برایش تصور کنی که از اولین خانه شروع شده باشد اما تا کنون به اینجا رسیده است»، دیگر این قابل تصور نیست و …

چرا؟ مگر مسأله چیست؟ مسأله این است که مسافتی معین وجود دارد و حرکتی خاص نیز برای این ماشین در نظر گرفته شده است. این ماشین مقطعی از مسافتش را حرکت کرده است. می‌بایست برای این حرکت مبدأیی وجود داشته باشد یعنی می‌بایست کمی پیش از آن (یعنی مبدأ) شروع به حرکت کرده باشد و برای همین است که این …

دلیل حدوث[۱] ما به این رسیدیم که این عالم در تغیُّر است. این تغیُّر و شدن از ابتدا با زمان در ارتباط است. برای مثال؛ فرض می‌کنیم ساعت دوازده ظهر یک نفر در همدان که در میان راه کرمانشاه به تهران است در یک قهوه‌خانه یا چلوکبابی نشسته است. به یک‌باره در آن زمان ماشینی با سرعت صد کیلومتر در …

اما کسی که می‌گوید اگر هر چیزی را خدا آفریده است پس چه کسی او را خلق کرده است؟! در اینجا برنامه و ضابطه‌ای وجود دارد که اگر انسان آن را در برابر هر سوالی که از او پرسیده می‌شود رعایت کند، از سوالات زیادی نجات می‌یابد. و آن هم این است که در کلمات دقت کند. (زمانی که) می‌گوید …

دلیل امکان پس نه «تسلسل» درست است[۱]؛ چون که این موجودات بالآخره چون حد و مرزی مشخص نیز وجود دارد منتهی می‌شوند و اگر فرض کنیم دو یا سه میلیارد عنصر هم وجود داشته باشد بالآخره پایانی دارد. و نه «دور» درست است[۲] که بگوئیم بدین صورت می‌رویم تا آخر و در آخر هم دوباره به اول باز می‌گردیم. مثلاً …

دور بگوییم این را نیز اولین (عنصر) پدید آورده است. یعنی آن آخری را اولین (عنصر) به وجود آورده است. در اینجا این فرض ما اقتضا می‌کند که این تناقض محال که «چیزی در یک زمان هم باشد و هم نباشد» برایش ایجاد شود. (زیرا) پس از آنکه نود و هشت دانه دیگر به وجود آمدند، آن (عنصر) اولی باید …

تسلسل فرض می‌کنیم، برای آنان که به هفت آسمان اعتقاد دارند و اهل دین هستند چنین بگوییم که مثلاً آسمان اولی را کسی که روی آن قرار دارد به وجود آورده است و او را نیز شخصی دیگر به وجود آورده است و الخ. اما برای آنان که معتقد به هفت آسمان نیستند بگوئیم که مثلاً این عنصر به وسیله‌ی …

فرض می‌کنیم تا امروز وجود داشته باشد و فردا وجود نداشته باشد و آسمان و زمین با هر آنچه که در آن است کاملا منهدم شده و آثاری از آن باقی نماند، در این صورت هیچ اشکالی روی نمی‌دهد. این است که می‌گوییم همانگونه که (این فرض) با «وجود» سازگار است با «عدم» نیز سازگار است. پس تصور «عدم» هیچ …

پس انسان زمانی که حوادث جزئی را مشاهده کرده و آن‌ها را به یکدیگر ربط می‌دهد متوجه می‌شود که این (تغییر و دگرگونی) بر همه‌ی کائنات یعنی آن‌هایی که مشاهده می‌کند حاکم است. پس زمانی که این‌گونه باشد تا اینجا بدان می‌رسد که تغَیّر و دگرگونی برای هر آنچه که مشاهده می‌کند صفتی عام است. تا اینجا کافی است که …

اکنون به آنجا باز می‌گردیم که گفتیم انسان به وسیله‌ای این‌ها از سایر حیوانات جدا می‌شود. یعنی انسان دارای نیروی سمع و بصر و قلب است. بنابراین با این نیروها به میدان استدلال و اقامه‌ی برهان و دلیل می‌رویم که بدانیم که چرا ما مجبور و ناچار می‌شویم به اینکه معتقد به وجود خدایی باشیم[۱]. اولین قدمی که در این …

پس آن‌هایی که به خدا ایمان دارند بدینگونه متوقف می‌شوند. (چون فرد به خودش) می‌گوید: این بصر و این قلب و این اراده‌ام و هیچ کدام برای آنکه من احکام -یا همان بایدها و نبایدها- را دریافت و درک کنم به کار نیامدند، پس چاره‌ام در این دو چیز است؛ یا با اتکا بر آن جهل و تاریکی هر آنچه …

ما انسان‌ها دارای این سه نیرو یعنی «بصر» و «قلب» و «سمع» هستیم که بصر برای کسب و دریافت معلومات از این عالم و همچنین این آیات و نشانه‌ها که در اطراف انسان و در خود وی وجود دارد می‌باشد. یا به تعبیری دیگر، نیروی بصر آن نیرویی است که نهایتا می‌رسد به درک این قوانین و سننی که بر …

نیروی دیگری در برابر نیروی علم وجود دارد که نیروی «اراده» نامیده می‌شود تا پس از آنکه انسان به وسیله‌ی این نیروها (یعنی قوّه‌ی علم) دو راه را از یکدیگر تشخیص داد او دیگر هر انتخابی که از این دو انجام دهد به وسیله‌ای این نیرو ممکن می‌باشد، که در بحث‌های آینده به آن اشاره خواهیم کرد.  منشأ نیروی اراده …

پس از این‌ها، نیرویی دیگر نیز در انسان وجود دارد که آن نیز عبارت است از زمینه‌ی آن معلوماتی که با بصر فهمیده نمی‌شوند یعنی این معلومات از آن‌هایی نیستند که به وسیله‌ی بصر درک شوند؛ چون که به حوادث جزئی که قابل تنظیم بوده و سنت‌هایش ورای آن حوادث قابل درک باشند، ربطی ندارند. همچنین از آن قبیل مواردی …

می‌دانیم که دیگر حیوانات زمانی که حادثه‌ای را درک می‌کنند نمی‌توانند با استدلالی به اصطلاح منطقی به ماورای آن حادثه برسند و آن حادثه و چیزی را که در پس آن وجود دارد درک کنند. مثلاً آنگونه که انسان از حوادث استفاده می‌کند برای آنکه به صانع و خالق آن حوادث پی ببرد حیوانات دیگر قادر به انجام آن نیستند. …

ما می‌دانیم که وقتی جانوری، حادثه‌ای را مشاهده می‌کند و حرکت و وضعیتی از آن حوادث جزئی که با مادیات و محسوسات ارتباط دارد را درک می‌کند و عکس و تصویر آن حادثه به ذهنش می‌رود – اکنون ذهنش را هرچه نام نهیم مقصود آنچه که این حیوان دارد – و به دنبال آنکه تجربه‌ی خاصی (از آن حادثه) برای …

قبل از وارد شدن به بحث، بسیار مختصر اشاره کنیم به آنکه انسان چه نیرویی برای کسب علم در اختیار دارد، چون وقتی آن نیرو شناخته شد در نتیجه انسان می‌تواند آن را به درستی به کار گیرد و انتظارش از آن نیرو در حد خودش می‌شود و در زمینه‌ای که قادر است، آن را به استخدام خود می‌گیرد. ما …

سال ۳۵ هجری بود که گروهی راهزن و بعضا فریب خورده و یاغی از شهرهای بصره و کوفه و مصر به قصد جان امیرالمومنین خارج شدند و کارشان را نیز به اتمام رسانیدند.و انشا الله در این مختصر ثابت میکنیم که آن عده گروهی جانی ،به دور از اخلاق اسلامی و گمراه بودند. آقای نوبختی(از علما شیعه) می گوید: گروهی …

تأثیرات تقلید بر جامعۀ اسلامی به گونه‌ای مشهود است که با یک نگاه سطحی نیز می‌توان آن را دریافت. جامعه‌ای که در تلاطم آراء و تفکرات به سر می‌برد، بدون تردید در این سیر دچار تأثیراتی می‌شود که گاهی آن را از مسیر پیشرفت و تکامل باز می‌دارد. چه بسا رو را به دژهایی بکشاند که راه نجات بسیار مشکل …

تقلید مذموم حتی بر مسائل اقتصادی مردم نیز تأثیر منفی می‌گذارد. به گونه‌ای که در تعاملات اقتصادی، برخی از مقلدین نسبت به مخالفانشان جبهه‌گیری کرده و از انجام برخی معاملات و یا برخوردی همچون هم مسلکشان خودداری می‌کنند پس این عمل از دیدگاه شرع، حرام است و پیامدهای ناگواری برای جامعۀ اسلامی دارد. از جمله تأثیرات منفی دیگر اقتصادی، روی …

پیدایش نگرش‌های تنش‌زا و دین‌زدا با پیدایش احزاب و گروهک‌های اسلامی و تقلید محض از آن‌ها، نگرش‌هایی در جامعۀ اسلامی به وجود آمده که متأسفانه باعث تنش و دین‌زدایی مردم عوام گشته است؛ به گونه‌ای که حتی قدرت جدایی حق از باطل را از دست داده‌اند و جامعۀ اسلامی به هرج و مرج کشیده شده است. با توجه به اینکه …

از این صفت بارز ابراهیم  علیه السلام دو نکته قابل فهم است که چنان‌چه هر مسلمانی آن‌ها را سرلوحۀ خود قرار دهد در خسران و افسوس گیر نمی‌کند: اول: هر مسلمانی باید در برابر قوانین و شریعت خداوند متعال تسلیم محض باشد و هرگونه دستوری را بدون هیچ‌گونه تأمل و درنگی بپذیرد و منقاد مطلق قوانین خداوند متعال باشد و …

وجود تفرقه داخلی و نفوذ دشمنان خارجی جهان اسلام در سیر حرکتی خود توسط احزاب و گروهک‌های اسلامی، تکه‌تکه شده و هرکدام از احزاب از اعتقاد و تفکر خود دفاع نموده‌اند و حتی گاهی به تکفیر و رد مخالفان فکری خود پرداخته‌اند. خداوند- تبارک و تعالی- می‌فرماید: ﴿کُلُّ حِزۡبِۢ بِمَا لَدَیۡهِمۡ فَرِحُونَ۵٣ فَذَرۡهُمۡ فِی غَمۡرَتِهِمۡ حَتَّىٰ حِینٍ۵۴﴾([۱]) «هر دسته و …

در جامعه‌ای که تفکرات احزاب و گروهک‌های اسلامی شایع گردد و مردم به گونه‌ای با این تفکرات تعامل نمایند که هرکدام، خود را تابع بدون چون و چرای حزب مورد علاقه و پسندش بداند و در راستای تخریب تفکرات و گروهک‌های دیگر قدم بردارد، بدون ‌شک، جامعه اسلامی در بحرانی قرار می‌گیرد که نه تنها آن را به سقوط و …

برخی از مقلدین تصور می‌کنند که حق فقط قول امام مقلّدشان است. البته، این طرز تفکر نه تنها با نصوص شرعی مخالف است؛ بلکه باعث به وجود آمدن تفرقه و جدایی در میان امت اسلامی می‌شود. در برخی از مقاطع مشاهده شده که احناف در نماز به شوافع اقتدا نمی‌کردند و بالعکس. با توجه به اینکه عقیدۀ همۀ آن‌ها اهل‌سنت …

تقلید محض و ناشایست، یکی از عواملی است که باعث نفوذ خرافات و بدعت‌ها در دین می‌شود و جلای زیبای دین را از دست می‌دهد؛ به‌گونه‌ای که در برخی از گروه‌ها و فرق مشاهده می‌کنیم که اقوال ضعیف و حتی خلاف قرآن و سنت پیامبر  صلی الله علیه و سلم چنان در آن‌ها نفوذ کرده است که حتی نمی‌توان آن …

عدم پیشرفت علم و فرهنگ با داشتن تعصب‌های بی‌مورد و نیز گرایش مسلمانان صرفاً به اقوال ائمه و حتی در برخی موارد ترجیح اقوال آنان بر نصوص مقدس در می‌یابیم که علوم اسلامی نمی‌تواند در این چارچوب، پیشرفت لازم خود را بیابد؛ زیرا این عوامل همچون کرم، وجود آن را از بین می‌برند و نیز جدا از اینکه نمی‌تواند علم …

همان‌گونه که بیان شد، داشتن تعصب‌های بی‌مورد و نیز نکوهش کردن اقوال علمای مخالف، تأثیرات بسیار منفی در پیشرفت علوم اسلامی گذاشته است. به‌گونه‌ای که حتی در بعضی از قرون برخی انسان‌های کم خرد در بعضی از مسائل فقهی یکدیگر را به تمسخر گرفته و یا تا حد تکفیر پیش رفته‌اند و از بیان وتبلیغ احکام الهی بنا بر جهل …

بی‌شک با پیدایش هر حرکتی در جامعه، می‌توان شاهد آثار و تأثیرات مثبت یا منفی آن بود. به ویژه، حرکت‌هایی که نشأت فکری داشته و بر سیر تحولی جامعه تأثیر بگذارد. تأثیرات تقلید را نیز می‌توان به عنوان یک حرکت یا یک فکر، بر جامعۀ اسلامی مشاهده کرد. البته، ناگفته نماند که تقلید در عین حرکت فکری بودنش، یک جهت‌دهی …

با توجه به دلایل ذکر شدۀ طرفین محرز است که از آنجائی که تقلید و تلفیق در زمان پیغمبر خدا  صلی الله علیه و سلم و صحابۀ کرام رضی الله عنهم وجود نداشته و بنا بر اجماع صحابه رضی الله عنهم، عامی از هرکس تمایل داشته باشد می­تواند پیروی کند و این نوع تقلید در مواردی به اختلاط دیدگاه‌های مختلف …

به طور کلی می­توان گفت بیشتر کسانی که قائل به التزام به مذهب معین نیستند و خروج از مذهب را جایز می­دانند قائل به تلفیق هستند البته همۀ قائلین تلفیق شرایط و ضوابطی را بر این مسئله دارند که در ادامه دلایل و ضوابط آن‌ها اشاره خواهد شد، این موارد عبارتند از: تلفیق در صورتی که اجتماع اقوال مجتهدین بر …

دیدگاه دوّم: برخی از فقها و اندیشمندان اسلامی همچون ابن همام از حنفیه، ابن­ دقیق العید از شافعیه، دسوقی و صاوی از فقهای مالکیه و … تلفیق را جایز می­دانند، در حاشیۀ صاوی بر الشرح الصغیر آمده­ است که عده­ای از مشایخ او تلفیق را جایز می‌دانستند؛ جز در نکاح؛ زیرا قاعده این است که: یحْتَاطُ فِی الْفُرُوجِ مَا لَا …

پس به طور کلی دو دیدگاه در تلفیق وجود دارد که عبارتند از: دیدگاه اوّل: برخی از فقها همچون امام الحرمین، امام قرافی، ابن عابدین و… تلفیق را ناجایز می­دانند،([۱]) امام الحرمین در جواب قائلین جواز تلفیق می‌گوید: «آری، در حقیقت اینگونه بود؛ زیرا اصول صحابه رضی الله عنهم برای تمامی وقایع و مسایل کافی نبوده و نمی‌تواند تمامی زوایای …

احکام و مسائل تلفیق همانطور که در تاریخچۀ تلفیق اشاره شد این مبحث بعد از پیدایش دیدگاه‌های مختلف فقهی و تدوین مذاهب مطرح شد و با انگیزه­های مختلف نیز صورت گرفته از جمله تتبع رخص مذاهب، استخراج و استفاده از اقوال راجح در بین مذاهب و… فقها در حکم تلفیق اختلاف­نظر دارند؛ به طور کلی می­توان گفت آنان که التزام …