برخی از مقلدین تصور میکنند که حق فقط قول امام مقلّدشان است. البته، این طرز تفکر نه تنها با نصوص شرعی مخالف است؛ بلکه باعث به وجود آمدن تفرقه و جدایی در میان امت اسلامی میشود. در برخی از مقاطع مشاهده شده که احناف در نماز به شوافع اقتدا نمیکردند و بالعکس. با توجه به اینکه عقیدۀ همۀ آنها اهلسنت و جماعت است، ولی به خاطر اختلافات فقهی، تفرقه شومی که بنیاد وحدت اسلامی را از بین میبرد در بین آنها شایع میگردد. در بسیاری از آیات، خدای- تبارک و تعالی- به وحدت امر نموده است و میفرماید: ﴿وَلَا تَکُونُواْ مِنَ ٱلۡمُشۡرِکِینَ٣١ مِنَ ٱلَّذِینَ فَرَّقُواْ دِینَهُمۡ وَکَانُواْ شِیَعٗاۖ کُلُّ حِزۡبِۢ بِمَا لَدَیۡهِمۡ فَرِحُونَ٣٢﴾([۱]) «و از زمرۀ مشرکان نگردید. از آن کسانی که آئین خود را پراکنده و بخش بخش کردهاند و به دستهها و گروههای گوناگونی تقسیم شدهاند. هر گروهی هم از روش و آئینی که دارد خرسند و خوشحال است (و مکتب و مذهب ساختهی هوا و هوس خود را حق میپندارد).»
و نیز میفرماید: ﴿وَلَا یَزَالُونَ مُخۡتَلِفِینَ١١٨ إِلَّا مَن رَّحِمَ رَبُّکَۚ﴾([۲]) « آنان همیشه (در همه چیز، حتّی در گزینش دین و اصول عقائد آن) متفاوت خواهند ماند. مگر کسانی که خدا بدیشان رحم کرده باشد.»
گاهی این تفرقه و جدایی به جایی کشیده میشود که مقلدین حتی نصوص صحیح و صریح را هم قبول نمیکنند و زبان به نکوهش ائمۀ مجتهدی باز مینمایند که خلاف قول امامشان فتوا داده است. مثل اینکه اینان فراموش کردهاند که رسول اکرم صلی الله علیه و سلم فرموده است:
«أن الحاکم إذا اجتهد فأصاب، فله أجران، وإن اجتهد فأخطأ فله أجر»([۳]) «هرگاه حاکم هجتهاد کند و به حق اصابت نماید دو پاداش دارد و اگر به خطا اصابت نماید یک اجر دارد.»
البته، نباید فراموش کرد تقلیدی که شریعت آن را تأیید میکند، دارای آثار مثبت و مهم در جامعۀ اسلامی است؛ بهگونهای که تمامی انسانها نمیتوانند مجتهد شوند و در صورتیکه به مسائل اجتهادی بپردازند، تمامی جامعه از نظم خود خارج شده و باعث میگردد که هرج و مرج در جامعه حاکم شود. پس تقلید صحیح از دیدگاه شرع که راه گریزی از آن وجود ندارد، چرا که در صورت عدمش عامی راهی برای دریافت احکام الهی ندارد، صحیح است و دارای پیامدهای زیادی از قبیل موارد ذیل میباشد:
- وجود نظم خاص و گسترش علوم دینی و نیز پیشرفت علوم دنیوی.
- پرورده شدن مجتهدین که خود میتوانند مسائل اصولی و فقهی مردم را پاسخ گفته و حتی مردم را به سوی راه راست هدایت کنند.
- بیشک با بحث و جدل درست، علم پیشرفت میکند و بیان ادلۀ قویتر از مجتهدین دیگر و نیز نقد اقوال آنان خود راه صحیحی است که شریعت آن را تأیید میکند و به هیچوجه در صورت پیمودن راه درستش باعث تفرقه و جدایی نمیگردد.
([۳])(صحیح): بخاری (ش۷۳۵۲) / مسلم (ش۴۵۸۴) از طریق (عبدالعزیز بن محمد وحیوه بن شریح) روایت کردهاند: «حدثنی یزید بن عبد الله بن الهاد عن محمد بن إبراهیم بن الحارث عن بسر بن سعید عن أبی قیس مولى عمرو بن العاص عن عمرو بن العاص: أنه سمع رسول الله صلی الله علیه و سلم یقول: إذا حکم الحاکم فاجتهد ثم أصاب فله أجران وإذا حکم فاجتهد ثم أخطأ فله أجر».