منهج سلف صالح

به بحث­مان در مورد خوارج باز می­گردیم.[۱] کسانی که در اعتقادات و جهت­گیری­های خود، دچار افراط شدند و همین امر سبب شد تا در رد افعال آنها، آرا و نظریات شیعه بوجود آید تا اینگونه با نظریات تکفیری خوارج خصوصا در مورد علی مقابله کند. به همین سبب این گرایش در مقابل خوارج قرار گرفت و اقتضای تقابل آنها این …

تقسیم امت در این آیات مطابق طبقات سه گانه ذکر شده در حدیث جبرئیل است که عبارت است از: اسلام، ایمان و احسان. اینچنین نصوص کتاب و سنت بیانگر این است که مجازات گناهان به ده شکل از انسان دور می­شود که به طور مختصر آنها را بیان می­کنیم.[۱] ۱- توبه؛ الله متعال می­فرماید: «قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى …

ابن مفلح در ادامه این سخن می­گوید: «فقیه کسی است که مردم را از رحمت الله ناامید نکند و بر گناهان جری نگرداند.»[۱] ابن تیمیه بدعت خوارج را اولین بدعتی می­داند که در اسلام به وجود آمد چرا که آنها مسلمانان را کافر دانستند و جان و مال­شان را مباح می­دانستند و در امام، جماعت و سرزمین از مسلمانان جدا …

به عقیده­ی آنها الله متعال مقام و منزلت سومی در بین کفر و ایمان قرار نداده است، کسی که کافر شده، عمل او تباه شده و مشرک می­گردد. و ایمان اساس اعمال و اولین فرایض در اعمال است و هرکس اوامر الله متعال را ترک کند، اعمالش نابود می­شود و هرکس عملش تباه و نابود شود، بی­ایمان است و شخص …

اما اهل سنت سخن آنان را رد کرده و دیدگاه­شان این است که آنها به خطا رفته­اند، چراکه الله متعال در بسیاری آیات، مردم را داور و حَکَم قرار داده است مثلا در مورد مجازات صید می­فرماید: «یَحْکُمُ بِهِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنکُمْ»: «که دو نفر عادل از شما (برابر بودن) آن را تصدیق کنند.» (مائده: ۹۵) و می­فرماید: «وَمَا اخْتَلَفْتُمْ …

خوارج: روشن شد که برخی ظالمان و فتنه جویان، عثمان بن عفان رضی­الله­عنه را به شهادت رساندند و پس از آن مسلمانان پراکنده شدند به­گونه­ای که جنگ صفین به مانند انفجاری مهیب، بر پا شد، بمب تحکیم به میان­شان انداخته شد و بلافاصله قیام خوارج منفجر شد. معاویه بن ابوسفیان از جمله کسانی بود که اعتقاد داشت به دلیل پراکندگی …

پس از شهادت عثمان رضی­الله­عنه فرقه­های مختلف یکی پس از دیگری ظهور کردند و پس از  شهادت ایشان پیامدهای متعدد، حوادث و رویدادهای بسیاری به وقوع پیوست. زمانی­که صحابه با علی رضی­الله­عنه بیعت کردند، معاویه ابتدا تقاضای قصاص قاتلان عثمان را کرد، سپس جنگی میان این دو گروه به وقوع پیوست و داوری و تحکیم به عنوان وسیله­ای برای پرکردن …

این را در رد کسانی می­گوییم که منکر وجود شخصیتی به نام عبدلله بن سبأ یهودی هستند. کسی که با دشمنی و کینه­توزی با اسلام روبرو شد. و یا به کسانی می­گوییم که این حوادث سخت و بزرگ و نسبت دادن آن به یک شخص را دور و غیر قابل باور می­دانند. فعلا تصدیق و باور اینکه تنها یک نفر …

پس از کشته شدن عثمان رضی­الله­عنه، انگیزه­های فتنه و توطئه فراهم شد. حوادثی که آتش آن­را عبدالله بن سبأ روشن کرد بیانگر این مطلب است که عبدالله بن سبأ محور اساسی بود که کینه­توزان، حسودان و منافقان گرداگرد او جمع شدند و پس از اینکه شیخین، این گروه­ها را قبل از او نابود کردند، به دو دلیل دوباره سر بلند …

همچنین الله متعال خبر داده است که رسول الله دین را کامل کرده است. همچنین رسول الله می­فرمایند: «ما ترکت من شیء یقربکم الی الجنه الا وقد حدثتکم به و ما من شیء یبعدکم عن النار الا وقد حدثتکم به»: «هرچیزی که سبب نزدیکی شما به بهشت می­شود، برای­تان گفته­ام و هر چیزی که سبب دوری شما از آتش می­شود، …

می­خواهیم خط مشی خود را از قاعده­ای که ابن تیمیه از نظر شرعی و عقلی آن­را تایید کرده است، بگیریم؛ سلف صالح از جمله صحابه به لغت قرآن عالم­تر و آگاه­تر بوددند و در فهم آیات محکم و متشابه بسیار دقیق بودند به همین سبب در عصر و زمان آنها در اصول عقیده اختلافی به وجود نیامد و در این …

مطالعه­ی تاریخ مسلمانان خصوصا در دوران معاصر، صحت خبر ابن عباس را تایید می­کند چنانکه ملاحظه می­شود و گویا که فرقه­های جدیدی ظهور کرده­اند!! حتما لازم نیست که  صاحب­نظران و اسامی آن فرقه­ها باز گردد، بلکه در لباسی جدید در قالب فرقه­ها و انحراف از عقیده­ی اسلامی که فرقه­ی ناجیه به آن چنگ زده است، بازگشته است.[۱] حقیقتی که نمی­توان …

دوم: الله متعال زیباترین کیفیت جدال نیک را در این آیات بیان کرده است و در جاهای دیگر پیامبرش را آموزش داده است. الله متعال می­فرماید: «إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الإِسْلاَمُ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذِینَ أُوْتُواْ الْکِتَابَ إِلاَّ مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْعِلْمُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ وَمَن یَکْفُرْ بِآیَاتِ اللّهِ فَإِنَّ اللّهِ سَرِیعُ الْحِسَابِ * فَإنْ حَآجُّوکَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِیَ لِلّهِ وَمَنِ …

اگر سوال شود الله متعال در اینکه می­فرماید: «وَجَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ» به رسول الله امر می­کند که جدال کند، پاسخ این سوال به دو صورت می­باشد: اول: الله متعال به جدالی نیک امر نموده نه مطلق جدال؛ و رسول الله نیز فرمان الله متعال را اجابت کرده است. با این همه، از ایشان هرگز نقل نشده که با اسلوب …

اما اینکه پادشاه روم از هارون الرشید خواست تا فردی از محدثین را برای مناظره با اهل کلام بفرستد و محدثان از این مناظره ناتوان ماندند و اینگونه به محدثین طعنه می­زنند و آنها را مسخره می­کنند و بر این داستان و حکایتی مشابه آن فخر می­کنند، جواب آنها به این صورت است که آنها می­خواهند با این روش چنین …

و می­فرماید: «إِنَّ فِی ذَلِکَ لَذِکْرَى لِمَن کَانَ لَهُ قَلْبٌ»: «بی‌گمان در این (سخن) برای صاحب دلان پندی است.» (ق: ۳۷) و الله متعال از اصحاب آتش خبر می­دهد: «وَقَالُوا لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا کُنَّا فِی أَصْحَابِ السَّعِیرِ»: «و گویند: «اگر ما می‌شنیدیم یا تعقل می‌کردیم، در (زمرۀ) دوزخیان نبودیم». (ملک: ۱۰) پس عقل راهنمای بندگی و درک …

مخالفین بر این نظرند که باید میان نظر شرعی و کلام بدعی تفاوت قائل شویم و اختلاف میان آنها قبل از هر چیز، اختلافی منهجی است چراکه اهل حدیث بر این باورند که عقل چیزی را واجب نمی­کند و تا زمانیکه وحی نیامده باشد، نقشی در تحلیل و تحریم و حسن و قبح ندارد. و در این دیدگاه به آیات …

علمای علم کلام در دفاع از منهج خود به دلایل زیر اتکا می­کنند.: اول: ظهور علم کلام در زمان تبع تابعین بوده است و استحسان اقتضای پیروی از آن­را می­کرد و کتاب­های مختلفی این علم را تدوین نموده است پس بدعت حسنه به شمار می­آید و سبب دور شدن شبهه از قلب اهل باطل و ثبات یقین موحدان می­باشد. دوم: …

اکنون مشکلات جدیدی به وجود آمده است و لازم و ضروری است که تفکر اسلامی با شیوه­های متناسب با فرهنگ و تمدن حاضر، با آن روبرو شود. چون عالم اسلامی را در دوران پیکار عقل­ها در برابر دشمنان اسلام تصور کنیم، آنچه واضح و روشن است این است که اسلام بر آنها هجوم می­برد و عناصر والای تمدن در اختیار …

اما در عصر حاضر، یعنی پس از الغای خلافت اسلامی در آخرین دوران آن (خلافت عثمانی)، این مساله نزد علمای اسلام چنان مورد بحث و موشکافی قرار گرفت که پیش­تر چنین نزد علمای سلف مطرح نبود بلکه چه بسا به ذهن آنها هم چنین اتفاقی خطور نمی­کرد. چراکه در طول تاریخ اسلام، از زمان وفات رسول الله و خلافت ابوبکر …

مهم­ترین موضوعات علم کلام:[۱] مناقشات در اصول دین که متکلمان درباره­ی آن صحبت کرده  و مناظره می­کنند، پیرامون مسائل زیر می­باشد: اولا: «رد بر دهری­ها که معتقد به قدمت عالم هستنند. متکلمان بر حادث بودن اجسام دلیل و برهان آورده و آن­را دال بر وجود پروردگاری می­دانند که عالم حادث را به وجود آورده است و او الله متعال می­باشد. …

بدانید که نه اسلام را یاری کردند و نه پشت دشمن را شکستند بلکه با بدعاتی که آوردند، افراد زیادی از آنان پیروی کردند و چنین دچار فساد در عقیده شدند.[۱] ذکر اسباب و علل آن گذشت و بیان آن در بحث ما نمی­گنجد. و هنگام بحث از آرا و اندیشه­های کلامی از آن به تفضیل صحبت خواهیم کرد. اما …

شاید مثالی که ابن خلدون برای ما ذکر می­کند، در این­باره قویترین دلیل در اثبات عجز عقل از ادراک مسائل غیبی به شمار آید. او می­گوید: «این نقصی در عقل و مدرکات آن نیست، بلکه عقل میزان و معیاری درست و صحیح است و احکام آن یقینی می­باشد که در آن کذب و دروغی نیست و تو نباید در پی …

ابن خلدون علم کلام را این­گونه معرفی می­کند: «علمی است متضمن دفاع از عقاید ایمانی با دلایل عقلی و پاسخ دادن به اهل بدعت در زمینه اعتقادات بر مبنای مذاهب سلف و اهل سنت.» با اینکه علم کلام دفاع از عقاید ایمانی را به واسطه­ی دلایل عقلی اجازه می­دهد اما توضیح می­دهد که مسائل مربوط به عالم غیب در شمار …

سپس سبب تسمیه­ی مسائل آن به علم کلام را بیان کرده و می­گوید: «مجموع این مسائل را علم کلام می­نامند یا بدین سبب علم کلام می­نامند که در برابر بدعت­ها مناظره می­کنند که این مناظره تنها از حیث گفتاری است و به عمل باز نمی­گردد و یا به این سبب است که سبب وضع و بررسی آن، تنازع در باب …

ابن تیمیه می­گوید: «از این­رو سلف صالح و امامان، اهل کلام را به سبب مخالفت با قرآن و سنت نکوهش کرده­اند چراکه در ادله و احکامی که مطرح می­کنند باطلی راه یافته است که موجب تکذیب برخی سخنان رسول خدا و مسلط نمودن دشمن بر اهل اسلام می­شود.»[۱] دیدگاه مقایسه­ای به ما تصویری دقیق از تغییر حوادث پس از عصر …

دلیل اینکه اینها اصل و پایه­ی بدعت­ها هستند، این است که آغاز انحراف از مکتب صحابه به اینها بازمی­گردد و ما می­دانیم که خوارج چه جدایی­های در صف اسلام پدید آوردند علاوه بر اینکه مرتکبین گناهان کبیره را تکفیر می­کردند. تشیع نیز در ابتدا با مشخصه سب و دشمنام صحابه به جز علی، وارد میدان شد و پس از این …

با هم در مورد عصر رسول الله و صحابه صحبت کردیم و گفتیم که با نص صریح آیه­ی قرآن، دایره­ی دین کامل گشت و اصحاب فهم و درایت عمیقی نسبت به عقیده­ی اسلامی و اصول آن داشتند. فهم و تطبیق آن در قلوب آنان درست مانند قلب یک شخص بود. و همگی فهم یکسانی داشتند. در پرده­ی ظهور حوادث و …

در حدیث دیگری رسول خدا آنها را به این صورت وصف می­کند که بهترین انسان­ها هستند و جز آنها اگر به اندازه­ی کوه احد طلا صدقه بدهند با یک مُد و یا نصف مد که صحابه صدقه بدهند، برابری نمی­کند. بعد از اسلام آوردن، از سوی خانواده، عشیره، قبیله و نزدیکترین افرادشان درد و رنج و مصیبت­های بسیاری دیدند اما …

الله متعال در فضل و برتری صحابه می­فرماید: «وَالسَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَالأَنصَارِ وَالَّذِینَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ»: «پیشگامان نخستین مهاجران و انصار و کسانی که به نیکی روش آنان را در پیش گرفتند و راه ایشان را به خوبی پیمودند.» (توبه: ۱۰۰) پس آنها برترین­ها معرفی شدند و پس از آنها این وصف شامل کسانی می­شود که تا قیامت از آنها …

سنت رسول الله نیز مصدر دوم در اسلام است به همین سبب، منهج صحیح نیازمند شناخت سنت و اجرای آن است و هرکس نسبت به سنت او آگاه باشد و از آن پیروی کند، به راه حق و صواب است. و این صفات منطبق با حالات صحابه و پس از آنها بزرگان اهل حدیث و سنت می­باشد (و آنها همان …

چنانکه مشاهده کردیم، اسلام قلب را مورد خطاب قرار داده است و انسان را به اندیشیدن و تدبر در آیات و آثار مخلوقات فراخوانده است. عصر صحابه براساس همین منهج قرآنی روشن، گذشت و در روش و منهجش، تنها قدوه و اسوه و الگوی آنها رسول الله بود به­گونه­ای که با او زندگی کرده و شاهد نزول وحی بودند و …

کتاب­ها و صفحات تاریخ بر فهم و شناخت کامل صحابه از تمامی اصول دین خبر می­دهد و این به سبب توجه و اطاعت آنها از آیاتی است که به غور و تدبر تشویق می­کند، مانند این کلام الله متعال که می­فرماید: «کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِّیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ»: «کتاب پر خیر و برکتی است و آن­را برای تو فرو فرستاده­ایم تا …

در ایمان به تقدیر مسلمانان بسیار دچار اختلاف شدند و در این میان موضع ابوبکر در این مورد را مشاهده کردیم هنگامی که می­گفت: «من سخن و نظر خویش را می­گویم اگر درست بود، از جانب الله متعال است اما اگر خطا و اشتباه بود، از جانب خود من و شیطان است.» این سخن او دلالت بر تأیید مسئولیت اخلاقی …

کتاب­های تاریخی قصه­ی مشهور مباهله میان پیامبر و هیئت نجرانی را برای ما بازگو نموده­اند و ما مناقشه­ی بین پیامبر و این هئیت را که براساس جدل به شیوه احسن بود برگزیده و آورده­ایم. طبری در تاریخ خود آورده است که نصاری نزد پیامبر آمده و درباره­ی عیسی علیه­السلام با ایشان نزاع نموده و گفتند: پدر عیسی که بود؟ و …

بخاری در صحیح خود و در کتاب «بدء الخلق» از عمران بن حصین روایت کرده که می­گوید: نزد پیامبر آمدم و شترم را به درب بستم. گروهی از بنی­تمیم نزد پیامبر آمدند. پیامبر به ایشان گفت: بشارت بده شما را ای بنی­تمیم. گفتند: به ما بشارت دادی، حال به ما چیزی عطا کن. سپس مردمی از اهل یمن نزد ایشان …

اما برخی بر این جواب اعتراض کردند زیرا راه برهان و دلیل را از استعاذه بهتر و برتر دانسته است درحالی­که استعاذه کامل­تر و قوی­تر است و اینکه الله متعال وسواس را از قلب بیرون کند، کامل­تر است تا اینکه انسان خود این کار را بکند.[۱] دیدگاه ابن تیمیه این است که هر دو پاسخ از چندین جهت و به …

امام مسلم در صحیح خود در باب ایمان از ابوهریره روایت کرده است که رسول الله فرمود: «لَا یَزَالُ النَّاسُ یَسْأَلُونَکُمْ عَنِ الْعِلْمِ حَتَّى یَقُولُوا: هَذَا اللهُ خَلَقَنَا، فَمَنْ خَلَقَ اللهَ؟»: «مردم پیوسته در باب علم و مسائل علمی از تو سوال می­کنند و این سوال­ها بدان جا می­رسد که می­گویند: این الله است که ما را خلق کرده است …

موارد متعددی وجود دارد که بیانگر جهت­گیری و رای و نظر صحابه در مورد آیات قرآن است. اگر بحث را به شیوه­ای استقرائی و کوتاه با بیان این موارد شروع کنیم می­توانیم به استنباط­های آنها در باب نصوص شرعی یعنی کتاب و سنت دست یابیم و چگونگی شروع اختلاف و کشمکش و اسباب به وجود آمدن تفاوت­ها و جدایی­ها از …

اغلب مباحث اسلامی پیرامون عقیده، متکی به کتاب­های متکلمین و غالباً معتزله و اشاعره است و در استدلال به اصول دین توجهی به اولین مسلمانان و منهج شرعی و عقلی آنان نمی­شود. مشاهده می­شود که اغلب بحث­های امروزی اعتماد خود را به آرای مستشرقانی معطوف دارد که معمولا در بررسی اعتقاد و باور صحیح اسلامی به فرقه­های می­پردازند که از …

اکنون در باب عقیده­ی اسلامی در زمان رسول الله و صحابه ایشان بحث خواهیم کرد و شروع بحث ما در این مورد به این سبب است که یقین داریم باید نقطه­ی شروع بیدرای اسلامی حقیقی، تأسی و پیروی از رسول خدا و خلفای راشدین پس از ایشان باشد. تردیدی نیست انسان­هایی که در اولین قرن (ظهور اسلام) زندگی می­کردند، افرادی …

شاید امروزه یکی از موانع بزرگ فراروی کسانی که، به تأسی و الگوبرداری از این نسل منحصربفرد فرا می‌خوانند، انحصار خصائص و مزایای برتر اسلامی در فصل آغازین (عصر خیر القرون) در ضمن محبوس ماندن در قالب و شکل باشد. پدیده‌ای که بیشتر به تقلید و عدم آگاهی از مقاصد مورد توجه و مدنظر شریعت شباهت دارد. بر این اساس …

بنابراین هیچیک از علمای مجتهد به این نوع تقلید‌ها اقرار نکرده و آن را تایید نکرده‌اند: قبل از بوجود آمدن تقلید و مذهب گرایی متعصبانه مشخص است، اما بعد از بوجود آمدن آن، از هیچ مجتهدی از مجتهدان بزرگ اسلامی نشنیده‌ایم که کار این مقلدان را، کسانی که دردین خدا تفرقه وجدایی انداختند، وبین مسلمانان اختلاف ایجاد کردند، تائید کنند، …

آنچه که این موضوع بالا را تاکید و تقویت می‌کند آن است که امامان مجتهد خود به سبب اطلاع از احادیثی که قبلاً از آن‌ها مطلع نبودند یا احادیثی که قبلاً فکر می‌کردند صحیح است ولی ضعف آن احادیث برای آنان مشخص می‌شد و یا بر عکس احادیثی را که قبلاً ضعیف می‌دانستند ولی صحت آن‌ها برایشان ثابت می‌شد، نظرات …

  شیخ حافظ الدین السبکی – رحمه الله – به گونه‌ای دیگر که ابن الصلاح آن را بیان نکرده موضوع مورد نظر را مطرح می‌کند بدین صورت که هر گاه شخص مسلمانی کسی را پیدا نکرد که به حدیث مورد نظر او عمل کرده باشد باید چه کار بکند؟ سبکی در جواب این سوال می‌گوید: «معتقدم که باید از حدیث …