دلایل شرعی بر فضیلت صحابه (۱)

الله متعال در فضل و برتری صحابه می­فرماید: «وَالسَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَالأَنصَارِ وَالَّذِینَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ»: «پیشگامان نخستین مهاجران و انصار و کسانی که به نیکی روش آنان را در پیش گرفتند و راه ایشان را به خوبی پیمودند.» (توبه: ۱۰۰)

پس آنها برترین­ها معرفی شدند و پس از آنها این وصف شامل کسانی می­شود که تا قیامت از آنها تبعیت و پیروی می­کنند. همچنین در صحیحین با چند طریق از پیامبر ثابت شده که فرمودند: «بهترین زمان، زمانی است که من در آن مبعوث شدم سپس کسانی که بعد آنها بیایند و کسانی که بعد از آنها بیابند.»

همچنین جایگاه ویژه صحابه پس از رسول الله خصوصا خلفای راشدین و عشره­ی مبشره در آموزه­های نبوی بارز و آشکار است. رسول الله می­فرمایند: «عَلَیْکُمْ بِسُنَّتِی، وَسُنَّهِ الْخُلَفَاءِ الرَّاشِدِینَ الْمَهْدِیِّینَ، عَضُّوا عَلَیْهَا بِالنَّوَاجِذِ، وَإِیَّاکُمْ وَالْأُمُورَ الْمُحْدَثَاتِ، فَإِنَّ کُلَّ بِدْعَهٍ ضَلَالَهٌ»: «بر شما (پیروی از) سنت من و سنت خلفای هدایت شده هدایتگر (لازم است.) با دندان­های پیشین خود آن­را محکم بگیرید و از امور جدید (در دین: بدعت) دوری کنید زیرا هر بدعتی گمراهی است.»[۱]

در وصف فضایل و جایگاه ممتاز آنها آیات و احادیث زیادی وارد شده است مانند اینکه الله متعال می­فرماید: «کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْکِتَابِ لَکَانَ خَیْرًا لَّهُم مِّنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَکْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ»: «شما بهترین امّتی هستید که به سود انسان­ها آفریده شده­اید (مادام که) امر به معروف و نهی از منکر می­نمائید و به خدا ایمان دارید. و اگر اهل کتاب ایمان بیاورند، برای ایشان بهتر است (ولی تنها عدّه کمی) از آنان با ایمانند و بیشتر ایشان فاسق (و خارج از حدود ایمان و وظائف آن) هستند.» (آل عمران: ۱۱۰)

و اینکه می­فرماید: «لَا یَسْتَوِی مِنکُم مَّنْ أَنفَقَ مِن قَبْلِ الْفَتْحِ وَقَاتَلَ أُوْلَئِکَ أَعْظَمُ دَرَجَهً مِّنَ الَّذِینَ أَنفَقُوا مِن بَعْدُ وَقَاتَلُوا وَکُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَى»: «کسانی از شما که قبل از فتح (مکه) انفاق کردند و (با مشرکان) جنگیدند (با کسانی‌که پس از فتح انفاق کردند و جنگیدند) یکسان نیستند. آن‌ها مقام (و منزلت) شان و الاتر (و برتر) است از کسانی‌که بعد از فتح (مکه) انفاق کردند و جنگیدند و الله به هریک وعده نیک (= بهشت) داده است.» (حدید: ۱۰)

و در حدیثی آمده است: «أُوصِیکُمْ بِأَصْحَابِی، ثُمَّ الَّذِینَ یَلُونَهُمْ، ثُمَّ الَّذِینَ یَلُونَهُمْ، ثُمَّ یَفْشُو الکَذِبُ حَتَّى یَحْلِفَ الرَّجُلُ وَلَا یُسْتَحْلَفُ، وَیَشْهَدَ الشَّاهِدُ وَلَا یُسْتَشْهَدُ»: «شما را به پیروی از اصحابم توصیه می­کنم سپس کسانی که بعد از آنها می­آیند و سپس کسانی که بعد از آنها می­آیند؛ سپس کذب و دروغ منتشر می­شود به­گونه­ای که فرد به دروغ قسم می­خورد و به چیزی که شاهد آن نبوده، شهادت می­دهد.»[۲]

[۱] – جزئی از حدیث ص ۴۳، امام احمد، ابوداود و ترمذی آن­را روایت کرده و ترمذی گفته است حدیث حسن است.

[۲] – احمد و تزمذی آن را روایت کرده اند.