فقه

قواعد ترجیح در پرتو دیدگاه ابن عابدین ابن عابدین می‌گوید:[۱] و أن تجد تصحیح قولین وردّ فاختر لما شئت فکل معتمد إلا أذا کانا صحیحاً و أصح أو قیل ذا یفتی به فقد رجح أو کان فی المتون أو قول الامام أو ظاهر المروی أو جل العظام قال به أوکان الاستحسان أو زاد للأوقاف نفعاً بانا أوکان ذا أوفق للزمان …

روش ترجیح در مذهب حنفی، وقتی که تصحیح هر دو روایت، در یک کتاب یافته شود هرگاه، تصحیحِ دو روایت، در یک کتاب از امامی از ائمه‌ی مذهب باشد، بدون شک تقدیم «أصح» بر «صحیح» لازم است، زیرا از تصریح امام بر اینکه مقابل «صحیح»، «أصح» قرار دارد دیگر گمانِ قرار داشتن «فاسد» در مقابل «صحیح»، از بین می‌رود مگر …

  روش ترجیح در مذهب حنفی، هنگامی که در دو کتاب معتبر، دو روایت تصحیح شده باشد ۱- هرگاه هر دو روایت، با یک لفظ، تصحیح شده باشند، مثل اینکه در برابر هر کدام گفته شده باشد: «هو الصحیح» یا «هو الاصح» و یا «به یفتی»، در این صورت، مفتی اختیار دارد تا هر روایتی را خواست بپذیرد. ۲- و …

  اصطلاحات و نشانه‌های فتوا عبارتند از:[۱] «و علیه الفتوی» «و به یفتی» «و به نأخذ» «و علیه الاعتماد» «و علیه عمل الیوم»، و مراد از یوم [روز]، مطلق زمان است، و الف و لام [در الیوم] برای بیان حضور زمانی است، و «علی» به معنای «فی» است. و اضافت «عَلی» از جنس اضافت مصدر به زمان وقوع است، مانند: …

  هرگاه در مسئله‌ای از مسائل، دو نظریه وجود داشت، می‌نگریم که: اگر مشایخ مذهب حنفی یکی از دو قول را صحیح دانسته بودند و تصحیح نیز با صیغه‌ی تفضیل [یعنی «اصّح»] بود، مفتی در پذیرش هر دو روایت اختیار دارد. و اگر مشایخ با صیغه‌ی تفصیل [اصّح] آن را تصحیح نکرده بودند، در این صورت فتوا دادن فقط با …

  هرگاه مجتهد در حادثه و یا واقعه‌ای که قصد شناخت حکم آن را دارد، هیچ جوابِ ظاهری از امام یا یکی از یارانش نیافت، چنین عمل کند: اگر مشایخِ[۱] متأخرون احناف، بر یک حکم اتفاق نظر داشتند، به آن عمل کند. اگر مشایخِ متأخرون نیز اختلاف داشتند، بر قول اکثریت علمای بزرگ و مورد اعتماد تکیه کند؛ علمایی همچون: …

روش ترجیح، وقتی در مسئله‌ای از امام، حکمی و یا نصّی وجود نداشته باشد هرگاه در مسئله‌ای از امام ابوحنیفه،حکمی به جای نمانده باشد، مجتهد نظریه‌ی ابویوسف را مقدم بدارد که بزرگترین و شاخص‌ترین یاران امام است. و از ویژگی‌های امام محمد بن حسن این بود که ابویوسف را با کنیت وی یاد می‌کرد مگر زمانی که همراه امام ابوحنیفه …

روش ترجیح، هنگام اختلاف ائمه‌ی مذهب حنفی [۱] هرگاه میان ائمه‌ی مذهب اختلاف ایجاد شود، به روش ذیل عمل می‌کنیم: نخست اینکه: هرگاه یک طرف قضیه، امام ابوحنیفه و یکی از دو شاگرد بزرگش (ابویوسف و محمد) باشد، در این صورت هرگاه ابوحنیفه را یکی از دو شاگردش همراهی و تأیید کند، قول آن دو ترجیح داده می‌شود، زیرا در …

  اگر ائمه‌ی مذهب برروایتی از «روایت‌های ظاهر» اتفاق کردند، بر مجتهد لازم است که آن رابپذیرد و براساس آن فتوا دهد و برخلاف آنان نظریه‌پردازی نکند. و «قاضی خان»[۱] علت آن را این گونه بیان کرده است: «لان الظاهر ان یکون الحق مع اصحابنا ولا یعدوهم واجتهاده لا یبلغ اجتهادهم، ولا ینظر الی قول من خالفهم، ولا تقبل حجته …

تخریج و ترجیح اولاً: تخریج؛ مراد از «تخریج»: کند و کاو در حکم حوادثی است که در مورد آن از ائمه‌ی مذهب، نص و یا بیانی یافت نشود، و این حکم بر مبنای همان اصول و قواعدی است که پایه‌های استنباط و استخراج احکام در مذهب است (بنابراین هرگاه حادثه‌ای و یا واقعه‌ای روی دهد و درباره‌ی حکم آن از …

سبب چهارم: اختلاف علمای تخریج آنچه معلوم است این که امام و یارانش در تمام مسائل فقهی و تفریعات و تطبیقات آن، اجتهاد نکرده‌اند، بلکه در فهم آنچه در زمان خود آنان اتفاق افتاد، تلاش کرده‌اند، و نیز صورت‌های فرضی فقهی را به وجود آورده‌اند تا قیاس‌های استنباطی خود را بر هر چیزی که علّتِ آن قیاس، در آن یافت …

سبب سوم: اختلاف میان یاران و شاگردان ابوحنیفه کسی که فقه حنفی را مورد مطالعه و بررسی و تحقیق و وارسی و کشف و موشکافی قرار دهد، خواهد یافت که یاران امام دربسیاری از مسائل جزئی و تفریعات و تطبیقات فقهی برخلاف امام سخن گفته‌اند، بلکه گاهی فراتر از مسائل جزئی، با امام در قواعد و مناهج و اصول و …

سبب دوم: اختلاف درگفتار و نظریه‌های امام ابوحنیفه گاهی از امام ابوحنیفه در یک مسئله دو حکم نقل شده است که زمان صدور آن‌ها مشخص است، از این رو حکم دومی ناقض حکم اولی است. و چه بسا قول آخری مشخص نمی‌شود، پس در یک مسئله از امام دو حکم متفاوت روایت می‌شود و اینجا وظیفه‌ی علمای ترجیح و تخریج …

بطورکلی می‌توان دلایل وفور اقوال و روایات در مذهب احناف را در اسباب ذیل خلاصه کرد:[۱] سبب اول: اختلاف روایات امام ابوحنیفه نظریات خود را درکتاب خاصی تدوین نکرد بلکه این شاگردان وی بودند که کمر همّت رابستند و نظریه‌های استاد خویش را مرتّب و مدوّن نمودند و بسا اوقات این تدوین و نگارش نظریات امام نیز با مراجعه به …

کثرت اقوال و نظریه‌ها درمذهب احناف در مذهب احناف روایات و اقوال و نظریه‌ها، زیاد و مختلف‌اند. نظریه‌هایی که از امام ابوحنیفه و شاگردانش نقل شده‌اند و با همدیگر مختلف و متفاوت‌اند. گاهی در یک مسئله روایتی حکم می‌کند که روایت دیگر خلاف آن وجود دارد؛ کما اینکه اختلاف در میان ائمه‌ی مذهب نیز وجود دارد. به عنوان مثال:گاهی دو …

مراد از «متقدمون»، «متوسطون» و «متأخرون» احناف چیست؟ شیخ «محمد عبد الحی لکنوی هندی»، مراد از «متقدمون»، «متوسطون» و «متأخرون» احناف را این‌گونه معرفی کرده است: «سَلَف» یا «متقدمون»: مراد از آن‌ها، فقهای نخستین مذهب، از امام ابوحنیفه تا محمد بن حسن شیبانی است. «خَلَف» یا «متوسطون»: مراد از آن‌ها، فقهایی است که پس از «محمد بن حسن شیبانی» تا …

طبقه‌ی هفتم، «طبقه مقلدین» هستند؛ این گروه نسبت به تشخیص روایاتِ و آراء اقوی، قوی و ضعیف و هم چنین نسبت به تشخیصِ ظاهر روایت، ظاهر مذهب، و روایات شاذ و نادر، توانایی ندارند و نیز توانایی هیچ‌گونه ترجیح میان اقوال و روایات را ندارند و همچنین فاقد اهلیت ترجیحِ مرّجحین بوده و از تشخیص طبقات ترجیح برخوردار نیستند، بلکه …

طبقه ششم از مراتب فقهاء: «المقلدین القادرین علی التمییز بین الاقوی و القوی و الضعیف و ظاهر الروایه و ظاهر المذهب و الروایه النادره» هستند، یعنی: آنان نسبت به تشخیص روایات و آراء اقوی، قوی و ضعیف، و هم چنین نسبت به تشخیص ظاهر روایت، ظاهر مذهب و روایات شاذ و نادر، توانایی دارند. امثال این گروه، مؤلفین متون معتبر، …

«اصحاب الترجیح»: طبقه‌ی پنجم از مراتب اجتهاد «مجتهدان مرجّح» می‌باشند، مانند: «ابوالحسین قدوری»[۱] (نویسنده قدوری) و نویسنده هدایه (علامه مرغینانی)[۲] و دیگران. و روش اجتهاد آنان به این شیوه است که (با وسیله‌ی قواعد ترجیح که علمای طبقه‌ی گذشته وضع و تدوین نموده‌اند و از روی قوت دلیل و صلاحیتِ تطبیق بر مقتضیات عصر) به ترجیح بعضی از اقوال و …

طبقه‌ی چهارم «مجتهد تخریج» (یا اصحاب الوجوه) است: مانند «ابوبکر رازی» معروف به «جصّاص» (متوفی ۳۶۰ه‍ . ق) و امثال او. چنین مجتهدانی از دلیل و اصول و قواعد امام ابوحنیفه خارج نمی‌گردند و اصلاً قادر به اجتهاد (مطلق مستقل) نیز نیستند، بلکه تسلط و احاطه به اصول و دلائل تفصیلی احکام و مآخذ آن‌ها دارند و به فقه، اصول و دلائل …

طبقه سوم از مراتب اجتهاد و مجتهدین، «مجتهدین فی المسائل التی لا روایه فیها عن صاحب المذهب او احد من اصحابه» هستند؛ یعنی: کسانی که هم در اصول و هم در فروع، تابع امام ابوحنیفه هستند و هیچ گاه از نتایج اجتهاد و فتوای ایشان مخالفت نمی‌نمایند. و اجتهاد این گروه خلاصه می‌شود در استنباط احکام مسائلی که از جانب …

«مجتهدین فی المذهب»:[۱] آنان مجتهدانی هستند که در اصول استنباط پیرو امام ابوحنیفه هستند (ولی در فروع از چنان تبعیتی برخوردار نیستند. یعنی در احکام مستنبطه‌ی فرعی توان مخالفت از امام خود را دارند ولی) ایشان قواعد و مناهج استنباط احکام را از خود تأسیس و ترتیب ننموده‌اند، بلکه به اصول و قواعد استاد خود، تسلیم و قناعت نموده و …

  «ابن عابدین» فقها را به هفت قسم، تقسیم نموده است:[۱] «مجتهدین فی الشرع»:[۲] و آنان مجتهدانی هستند که قواعد، اصول، مقاصد و علل احکامِ مذهب خود را بدون تقلید و تبعیت از روش و برنامه‌ی مجتهد دیگری، از کتاب و سنت، درک و استنباط نموده باشند (و بر استخراج احکام شریعت در پرتو مصادر اصلی و در پرتو مصادری …

  برای امام ابوحنیفه، شاگردان زیادی را می‌توان نام برد؛ برخی از آن‌ها به حضور ایشان شرف‌یاب شدند و مدت زمانی را در محضر امام زانوی تلمّذ زدند، و پس از آنکه با برنامه و روش فقهی استادشان آشنا شدند، به بلاد خویش آهنگ رفتن کردند (و مذهب استادشان را در بلاد خویش نشر دادند.) و برخی دیگر نیز پیوسته …

دلائل فقهی امام ابوحنیفه که بر مبنای آن‌ها، مسائل فقهی را استنباط و استخراج می‌نمود عبارتند از: ۱٫     قرآن کریم ۲٫     سنت پاک نبی ۳٫     اقوال صحابه ۴٫     اجماع ۵٫     قیاس ۶٫     استحسان ۷٫     عرف نگارنده – ان شاء الله – تصمیم دارد تا در فرصتی مناسب، در ردّ افترائات وگمانه‌زنی‌های برخی که گمان می‌برند: امام اعظم قیاس را بر …

مردی قبل از اذان آخرین روز شعبان احرام عمره می بندد، و بعد از مغرب اعلام ماه مبارک رمضان شد، آیا عمره رمضان برای این مرد حساب می شود؟ او نیت کرده بود که قبل از مغرب احرام ببندد و عمره را از شب رمضان اداء کند.   الحمدلله، نخست لازم به یادآوری است که انجام عمره در ماه رمضان …

یک پای من قطع است و پای مصنوعی استفاده میکنم، و چون منظر آن خوشایند نیست معمولا جوراب می پوشم، آیا میتوانم در وقت طواف ازجوراب استفاده نمایم؟   الحمدلله، برای شخص محرم در حج و یا عمره جایز نیست که از پوشیدنیهای دوختنی استفاده کند، و از آنجاییکه جوراب از ملبوسات دوختنی است پس پوشیدن آن در وقت احرام …

من نقاب دارم میخواهم بدانم که در وقت طواف باید صورت پوشیده نباشد و یا اینکه از وقتی که احرام بسته می شود روی زن پوشیده نباشد؟ در چه مواقعی نباید نقاب به صورت تماس پیدا کند؟ اگر در مراسم حج من نقاب را بردارم گناه دارد؟چون برایم مشکل است که نقاب به صورتم تماس نکند.لطفا جواب  بدهید.   الحمدلله، …

آیا خرید و فروش نوبت حج، که در ایران مد شده چه حکمی دارد و آیا میشود برای اینکه بتوان خارج از نوبت به حج رفت نوبت فرد دیگری را خرید؟ اصولاٌ در چه حالتی میتوان بدون رعایت نوبت به حج رفت؟   الحمدلله، اگر منظور از خرید وفروش امتیاز نوبت حج این باشد که مثلا فرد یا افرادی امتیاز …

آیا وارد شدن وزیارت کردن و نماز خواندن در مسجدالحرام با انگشتر نقره با نگین عقیق و زنجیر نقره در گردن مرد اشکال دارد؟ اعمال حج عمره انجام دادن با آنها چطور؟   الحمدلله، در کتاب : ” چگونگی حج و عمره ” منتشر شده از سوی « وزارت شؤون اسلامی و اوقاف و دعوت و ارشاد سعودی» با ترجمه …

من و همسرم دو روز قبل از ادای عمره به مکه رفتیم، و در داخل هواپیما نیت احرام عمره آوردیم، وقتی به مکه رسیدیم متوجه شدیم که همسرم دچار حیض شدند، حکم آن چیست؟ و آیا فدیه لازم است؟   الحمدلله، حیض مانع احرام زن به حج و عمره نمی شود، تنها طواف کعبه بر او حرام می شود تا …

به اذن خداوند نیت ادای عمره کردم و همسرم و سه پسرم که همگی زیر چهار سال هستند نیز همراه من خواهند بود، لطفا کیفیت احرام و ادای مناسک این بچه ها را برای ما توضیح بفرمایید.   الحمدلله، حج و عمره کودک ممیز و غیر ممیز بر طبق رأی جمهور علماء صحیح است، حتی بر آن اجماع نیز نقل …

آیا می توانم خودم و همسرم یک گوسفند را در حج ذبح کنیم یا حتما دو گوسفند باشد؟ و آیا می توان در کشورمان قربانی کنیم؟   الحمدلله، اگر شما احرام به حج تمتع یا قران بسته باشید، در آنصورت بر هرکدام از شما یک هدی مستقل لازم است، و یک گوسفند برای دو نفر کافی نیست (هَدْی : حیوانی‌ …

از جناب علامه ابن عثیمین سوال شد : من تابحال حج فرض را انجام ندادم، شخص از باب احسان به من پولی داد تا با آن به حج بروم، ولی این شخص معاملات ربوی زیاد می کند، آیا برای من جایز است با این پول به حج بروم؟   الحمدلله، «اگر انسانی اهل ربا باشد و مقدار مالی را به …

از جناب علامه ابن عثیمین سوال شد : چه اموراتی هستند که دانستن آنها برای آنکه حج مقبول باشد لازمند؟   الحمدلله، «اموری که لازمست بداند تا حج یک مسلمان مقبول باشند، آنست که : نیت وی از حج برای رضای الهی باشد یعنی داشتن اخلاص، همچنین حج او بایستی بمانند حج رسول صلی الله علیه وسلم باشد، یعنی متابعت …

بعضی از مردم گمان می کنند که هرگاه یکی از محظورات احرام را مرتکب شدند، بر او واجب است که حیوانی ذبح کند، یا سه روز روزه بگیرد، یا شش نفر مسکین را طعام دهد، و مختار است که یکی از این سه مورد را (بعنوان کفاره) انجام دهد، آیا این صحیح است؟   الحمدلله، اگر کسی در احرام قرار …

هرگاه روز هشتم ذی الحجه فرا رسید، دو چیز را از مردم ملاحظه می کنیم : ۱- بعضی از آنها از مسجد الحرام برای حج احرام می بندند. ۲- و بعضی هم لباس احرامی که برای عمره بشته بودند را نمی پوشند.   آیا این کار درست است یا اشتباه؟   الحمدلله، این دو مورد از جمله خطاهایی است که …

قرار است از هواپیما مستقیما به شهر جده برویم، آیا جایز است لباس احرام را تا رسیدن به جده نپوشیم و آنرا به تاخیر اندازیم؟   الحمدلله، شیخ محمد بن صالح العثیمین می گوید : «از جمله خطاهایی که توسط بعضی حجاج در (بستن لباس) احرام  روی می دهد عبارتند از : امر اول : ترک احرام از میقات؛ بعضی …

اگر کسی حج فرض را قبلا انجام داده باشد، و بخواهد مجددا به حج برود، آیا برای او افضل آنست که دوباره به حج رود یا پول آنرا صدقه دهد؟   الحمدلله، اصل آنست که حج نافله (مستحبه) از صدقه دادن پولی که برای آن حج در نظر گرفته شده بهتر است، اما گاهی شرایط و اسبابی پیش می آید …

اگر انسان در زمان کودکی حج کند، آیا لازمست دوباره حج کند؟ یا بجای حج فرض کفایت می کند؟   الحمدلله، حج و عمره کودک ممیز و غیر ممیز بر طبق رأی جمهور علماء صحیح است، حتی بر آن اجماع نیز نقل شده است، زیرا از ابن عباس رضی الله عنه روایت شده که : «النَّبِیِّ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ …

اگر لباس احرام را بر پسر کوچک خود بستم و برایش نیت حج آوردم، ولی بعدا به دلیل سختیهای ازدحام جمعیت و غیره که در ایام حج مشاهده می شوند، آیا می توانم قبل از اتمام مناسکش احرام وی را فسخ کنم؟   الحمدلله، حج بر کودکان نابالغ واجب نیست، اما جایز و صحیح است که حج و عمره انجام …

از علماء هیئت دائمی افتاء سوال شد : الحمدلله حج فریضه را بجا آوردم و عمره نیز کردم، آیا افضل آنست که (مجددا) به عمره سفر کنم، یا این مال را به مجاهدین ببخشم؟   الحمدلله، «هر کدام از این دو یعنی سفر برای عمره یا بخشیدن مال در راه خدا عملی پاک و مورد تقدیر و پاداش است، اما …

از علماء هیئت دائمی افتاء سوال شد : من مردی دارا هستم، خواهری دارم که شوهرش تنگدست است و حادثه ای برایش اتفاق افتاد که اکنون بخاطر آن بدهکار شده و توانایی پرداخت قرضش را هم ندارد، چونکه خانواده اش زیادند و او تنها نان آور خانواده است، و من دو بار حج فرضی اداء کردم و اکنون می خواهم …

زنی می خواهد عمره کند و احتمال می دهد بعد از دخول در مناسک آن و ثبل از طواف دچار حیض شود، آیا زن می تواند شرط کند، زیرا می ترسد از خانواده اش عقب بماند؟   الحمدلله، هرگاه زنی بخواهد عمره انجام دهد، ولی بترسد و احتمال دهد که قبل از تمام عمره درچار حیض شود، او می تواند …