قرآن و سنت

به بحث­مان در مورد خوارج باز می­گردیم.[۱] کسانی که در اعتقادات و جهت­گیری­های خود، دچار افراط شدند و همین امر سبب شد تا در رد افعال آنها، آرا و نظریات شیعه بوجود آید تا اینگونه با نظریات تکفیری خوارج خصوصا در مورد علی مقابله کند. به همین سبب این گرایش در مقابل خوارج قرار گرفت و اقتضای تقابل آنها این …

تقسیم امت در این آیات مطابق طبقات سه گانه ذکر شده در حدیث جبرئیل است که عبارت است از: اسلام، ایمان و احسان. اینچنین نصوص کتاب و سنت بیانگر این است که مجازات گناهان به ده شکل از انسان دور می­شود که به طور مختصر آنها را بیان می­کنیم.[۱] ۱- توبه؛ الله متعال می­فرماید: «قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى …

ابن مفلح در ادامه این سخن می­گوید: «فقیه کسی است که مردم را از رحمت الله ناامید نکند و بر گناهان جری نگرداند.»[۱] ابن تیمیه بدعت خوارج را اولین بدعتی می­داند که در اسلام به وجود آمد چرا که آنها مسلمانان را کافر دانستند و جان و مال­شان را مباح می­دانستند و در امام، جماعت و سرزمین از مسلمانان جدا …

به عقیده­ی آنها الله متعال مقام و منزلت سومی در بین کفر و ایمان قرار نداده است، کسی که کافر شده، عمل او تباه شده و مشرک می­گردد. و ایمان اساس اعمال و اولین فرایض در اعمال است و هرکس اوامر الله متعال را ترک کند، اعمالش نابود می­شود و هرکس عملش تباه و نابود شود، بی­ایمان است و شخص …

اما اهل سنت سخن آنان را رد کرده و دیدگاه­شان این است که آنها به خطا رفته­اند، چراکه الله متعال در بسیاری آیات، مردم را داور و حَکَم قرار داده است مثلا در مورد مجازات صید می­فرماید: «یَحْکُمُ بِهِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنکُمْ»: «که دو نفر عادل از شما (برابر بودن) آن را تصدیق کنند.» (مائده: ۹۵) و می­فرماید: «وَمَا اخْتَلَفْتُمْ …

خوارج: روشن شد که برخی ظالمان و فتنه جویان، عثمان بن عفان رضی­الله­عنه را به شهادت رساندند و پس از آن مسلمانان پراکنده شدند به­گونه­ای که جنگ صفین به مانند انفجاری مهیب، بر پا شد، بمب تحکیم به میان­شان انداخته شد و بلافاصله قیام خوارج منفجر شد. معاویه بن ابوسفیان از جمله کسانی بود که اعتقاد داشت به دلیل پراکندگی …

پس از شهادت عثمان رضی­الله­عنه فرقه­های مختلف یکی پس از دیگری ظهور کردند و پس از  شهادت ایشان پیامدهای متعدد، حوادث و رویدادهای بسیاری به وقوع پیوست. زمانی­که صحابه با علی رضی­الله­عنه بیعت کردند، معاویه ابتدا تقاضای قصاص قاتلان عثمان را کرد، سپس جنگی میان این دو گروه به وقوع پیوست و داوری و تحکیم به عنوان وسیله­ای برای پرکردن …

این را در رد کسانی می­گوییم که منکر وجود شخصیتی به نام عبدلله بن سبأ یهودی هستند. کسی که با دشمنی و کینه­توزی با اسلام روبرو شد. و یا به کسانی می­گوییم که این حوادث سخت و بزرگ و نسبت دادن آن به یک شخص را دور و غیر قابل باور می­دانند. فعلا تصدیق و باور اینکه تنها یک نفر …

پس از کشته شدن عثمان رضی­الله­عنه، انگیزه­های فتنه و توطئه فراهم شد. حوادثی که آتش آن­را عبدالله بن سبأ روشن کرد بیانگر این مطلب است که عبدالله بن سبأ محور اساسی بود که کینه­توزان، حسودان و منافقان گرداگرد او جمع شدند و پس از اینکه شیخین، این گروه­ها را قبل از او نابود کردند، به دو دلیل دوباره سر بلند …

همچنین الله متعال خبر داده است که رسول الله دین را کامل کرده است. همچنین رسول الله می­فرمایند: «ما ترکت من شیء یقربکم الی الجنه الا وقد حدثتکم به و ما من شیء یبعدکم عن النار الا وقد حدثتکم به»: «هرچیزی که سبب نزدیکی شما به بهشت می­شود، برای­تان گفته­ام و هر چیزی که سبب دوری شما از آتش می­شود، …

مطالعه­ی تاریخ مسلمانان خصوصا در دوران معاصر، صحت خبر ابن عباس را تایید می­کند چنانکه ملاحظه می­شود و گویا که فرقه­های جدیدی ظهور کرده­اند!! حتما لازم نیست که  صاحب­نظران و اسامی آن فرقه­ها باز گردد، بلکه در لباسی جدید در قالب فرقه­ها و انحراف از عقیده­ی اسلامی که فرقه­ی ناجیه به آن چنگ زده است، بازگشته است.[۱] حقیقتی که نمی­توان …

دوم: الله متعال زیباترین کیفیت جدال نیک را در این آیات بیان کرده است و در جاهای دیگر پیامبرش را آموزش داده است. الله متعال می­فرماید: «إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللّهِ الإِسْلاَمُ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذِینَ أُوْتُواْ الْکِتَابَ إِلاَّ مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْعِلْمُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ وَمَن یَکْفُرْ بِآیَاتِ اللّهِ فَإِنَّ اللّهِ سَرِیعُ الْحِسَابِ * فَإنْ حَآجُّوکَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِیَ لِلّهِ وَمَنِ …

اگر سوال شود الله متعال در اینکه می­فرماید: «وَجَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ» به رسول الله امر می­کند که جدال کند، پاسخ این سوال به دو صورت می­باشد: اول: الله متعال به جدالی نیک امر نموده نه مطلق جدال؛ و رسول الله نیز فرمان الله متعال را اجابت کرده است. با این همه، از ایشان هرگز نقل نشده که با اسلوب …

اما اینکه پادشاه روم از هارون الرشید خواست تا فردی از محدثین را برای مناظره با اهل کلام بفرستد و محدثان از این مناظره ناتوان ماندند و اینگونه به محدثین طعنه می­زنند و آنها را مسخره می­کنند و بر این داستان و حکایتی مشابه آن فخر می­کنند، جواب آنها به این صورت است که آنها می­خواهند با این روش چنین …

و می­فرماید: «إِنَّ فِی ذَلِکَ لَذِکْرَى لِمَن کَانَ لَهُ قَلْبٌ»: «بی‌گمان در این (سخن) برای صاحب دلان پندی است.» (ق: ۳۷) و الله متعال از اصحاب آتش خبر می­دهد: «وَقَالُوا لَوْ کُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا کُنَّا فِی أَصْحَابِ السَّعِیرِ»: «و گویند: «اگر ما می‌شنیدیم یا تعقل می‌کردیم، در (زمرۀ) دوزخیان نبودیم». (ملک: ۱۰) پس عقل راهنمای بندگی و درک …

مخالفین بر این نظرند که باید میان نظر شرعی و کلام بدعی تفاوت قائل شویم و اختلاف میان آنها قبل از هر چیز، اختلافی منهجی است چراکه اهل حدیث بر این باورند که عقل چیزی را واجب نمی­کند و تا زمانیکه وحی نیامده باشد، نقشی در تحلیل و تحریم و حسن و قبح ندارد. و در این دیدگاه به آیات …

علمای علم کلام در دفاع از منهج خود به دلایل زیر اتکا می­کنند.: اول: ظهور علم کلام در زمان تبع تابعین بوده است و استحسان اقتضای پیروی از آن­را می­کرد و کتاب­های مختلفی این علم را تدوین نموده است پس بدعت حسنه به شمار می­آید و سبب دور شدن شبهه از قلب اهل باطل و ثبات یقین موحدان می­باشد. دوم: …

اکنون مشکلات جدیدی به وجود آمده است و لازم و ضروری است که تفکر اسلامی با شیوه­های متناسب با فرهنگ و تمدن حاضر، با آن روبرو شود. چون عالم اسلامی را در دوران پیکار عقل­ها در برابر دشمنان اسلام تصور کنیم، آنچه واضح و روشن است این است که اسلام بر آنها هجوم می­برد و عناصر والای تمدن در اختیار …

اما در عصر حاضر، یعنی پس از الغای خلافت اسلامی در آخرین دوران آن (خلافت عثمانی)، این مساله نزد علمای اسلام چنان مورد بحث و موشکافی قرار گرفت که پیش­تر چنین نزد علمای سلف مطرح نبود بلکه چه بسا به ذهن آنها هم چنین اتفاقی خطور نمی­کرد. چراکه در طول تاریخ اسلام، از زمان وفات رسول الله و خلافت ابوبکر …

مهم­ترین موضوعات علم کلام:[۱] مناقشات در اصول دین که متکلمان درباره­ی آن صحبت کرده  و مناظره می­کنند، پیرامون مسائل زیر می­باشد: اولا: «رد بر دهری­ها که معتقد به قدمت عالم هستنند. متکلمان بر حادث بودن اجسام دلیل و برهان آورده و آن­را دال بر وجود پروردگاری می­دانند که عالم حادث را به وجود آورده است و او الله متعال می­باشد. …

بدانید که نه اسلام را یاری کردند و نه پشت دشمن را شکستند بلکه با بدعاتی که آوردند، افراد زیادی از آنان پیروی کردند و چنین دچار فساد در عقیده شدند.[۱] ذکر اسباب و علل آن گذشت و بیان آن در بحث ما نمی­گنجد. و هنگام بحث از آرا و اندیشه­های کلامی از آن به تفضیل صحبت خواهیم کرد. اما …

شاید مثالی که ابن خلدون برای ما ذکر می­کند، در این­باره قویترین دلیل در اثبات عجز عقل از ادراک مسائل غیبی به شمار آید. او می­گوید: «این نقصی در عقل و مدرکات آن نیست، بلکه عقل میزان و معیاری درست و صحیح است و احکام آن یقینی می­باشد که در آن کذب و دروغی نیست و تو نباید در پی …

ابن خلدون علم کلام را این­گونه معرفی می­کند: «علمی است متضمن دفاع از عقاید ایمانی با دلایل عقلی و پاسخ دادن به اهل بدعت در زمینه اعتقادات بر مبنای مذاهب سلف و اهل سنت.» با اینکه علم کلام دفاع از عقاید ایمانی را به واسطه­ی دلایل عقلی اجازه می­دهد اما توضیح می­دهد که مسائل مربوط به عالم غیب در شمار …

سپس سبب تسمیه­ی مسائل آن به علم کلام را بیان کرده و می­گوید: «مجموع این مسائل را علم کلام می­نامند یا بدین سبب علم کلام می­نامند که در برابر بدعت­ها مناظره می­کنند که این مناظره تنها از حیث گفتاری است و به عمل باز نمی­گردد و یا به این سبب است که سبب وضع و بررسی آن، تنازع در باب …

ابن تیمیه می­گوید: «از این­رو سلف صالح و امامان، اهل کلام را به سبب مخالفت با قرآن و سنت نکوهش کرده­اند چراکه در ادله و احکامی که مطرح می­کنند باطلی راه یافته است که موجب تکذیب برخی سخنان رسول خدا و مسلط نمودن دشمن بر اهل اسلام می­شود.»[۱] دیدگاه مقایسه­ای به ما تصویری دقیق از تغییر حوادث پس از عصر …

دلیل اینکه اینها اصل و پایه­ی بدعت­ها هستند، این است که آغاز انحراف از مکتب صحابه به اینها بازمی­گردد و ما می­دانیم که خوارج چه جدایی­های در صف اسلام پدید آوردند علاوه بر اینکه مرتکبین گناهان کبیره را تکفیر می­کردند. تشیع نیز در ابتدا با مشخصه سب و دشمنام صحابه به جز علی، وارد میدان شد و پس از این …

با هم در مورد عصر رسول الله و صحابه صحبت کردیم و گفتیم که با نص صریح آیه­ی قرآن، دایره­ی دین کامل گشت و اصحاب فهم و درایت عمیقی نسبت به عقیده­ی اسلامی و اصول آن داشتند. فهم و تطبیق آن در قلوب آنان درست مانند قلب یک شخص بود. و همگی فهم یکسانی داشتند. در پرده­ی ظهور حوادث و …

در حدیث دیگری رسول خدا آنها را به این صورت وصف می­کند که بهترین انسان­ها هستند و جز آنها اگر به اندازه­ی کوه احد طلا صدقه بدهند با یک مُد و یا نصف مد که صحابه صدقه بدهند، برابری نمی­کند. بعد از اسلام آوردن، از سوی خانواده، عشیره، قبیله و نزدیکترین افرادشان درد و رنج و مصیبت­های بسیاری دیدند اما …

الله متعال در فضل و برتری صحابه می­فرماید: «وَالسَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَالأَنصَارِ وَالَّذِینَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ»: «پیشگامان نخستین مهاجران و انصار و کسانی که به نیکی روش آنان را در پیش گرفتند و راه ایشان را به خوبی پیمودند.» (توبه: ۱۰۰) پس آنها برترین­ها معرفی شدند و پس از آنها این وصف شامل کسانی می­شود که تا قیامت از آنها …

سنت رسول الله نیز مصدر دوم در اسلام است به همین سبب، منهج صحیح نیازمند شناخت سنت و اجرای آن است و هرکس نسبت به سنت او آگاه باشد و از آن پیروی کند، به راه حق و صواب است. و این صفات منطبق با حالات صحابه و پس از آنها بزرگان اهل حدیث و سنت می­باشد (و آنها همان …

چنانکه مشاهده کردیم، اسلام قلب را مورد خطاب قرار داده است و انسان را به اندیشیدن و تدبر در آیات و آثار مخلوقات فراخوانده است. عصر صحابه براساس همین منهج قرآنی روشن، گذشت و در روش و منهجش، تنها قدوه و اسوه و الگوی آنها رسول الله بود به­گونه­ای که با او زندگی کرده و شاهد نزول وحی بودند و …

شیخ الاسلام ابن تیمیه علاوه بر این دلایل تفاسیری را از اصحاب ابن مسعود و ابن عباس ثابت شده است که از آنها نقل کرده­اند و مقدار آنها را جز الله متعال نمی­داند، ذکر می­کند. ابن مسعود می­گوید: «اگر بدانم کسی نسبت به کتاب الله از من آگاه­تر است نزد او می­روم.» پس از صحابه تابعین آمده و تفسیر را …

کتاب­ها و صفحات تاریخ بر فهم و شناخت کامل صحابه از تمامی اصول دین خبر می­دهد و این به سبب توجه و اطاعت آنها از آیاتی است که به غور و تدبر تشویق می­کند، مانند این کلام الله متعال که می­فرماید: «کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِّیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ»: «کتاب پر خیر و برکتی است و آن­را برای تو فرو فرستاده­ایم تا …

عده­ای از مفسران آورده­اند: عمر در بالای مدینه زمینی داشت و چون می­خواست به آنجا رود باید از مدارس یهود می­گذشت و هر زمان از آنجا گذر می­کرد سخنان­شان را می­شنید، روزی درحالی­که وارد آنجا شد، به او گفتند: ای عمر، از اصحاب محمد هیچیک نزد ما از تو محبوب­تر نیست. آنها که نزد ما می­آیند، ما را اذیت می­کنند …

قبل از به وجود آمدن محنت خلق قران، در مصادر تاریخی به موضع اصحاب رسول الله در باب روایاتی که خلق قرآن را تشریح نموده، توجهی نشده است آن­گونه که در کتاب­های فرق مختلف در هنگام مناقشه آمده است مانند معتزله و اشاعره یا معتزله و سلف؛ با وجود این بهتر است به آرا و نظریه­هایی که بعدها در شناخت …

و می‌دانیم براستی اجرای این برنامه بصورت یک باره ای مشکل بوده و به حقیقت وسایل و امکانات چنین برنامه ای راحت و آسان نیست پس ناچاراً باید بتدریج و مرحله به مرحله به آن دست یابیم. در مرحله اول: طلّاب دینی باید تمامی علم فقه مربوط به مذهب خود را بطور کلی بخوانند و باید کتاب‌های فقهی انتخاب کنند …

حافظ ابن رجب – رحمه الله – می‌گوید: بر هر کسی که امر و دستور رسول الله صلی الله علیه وسلم به او می‌رسد و صحت آن را تشخیص می‌دهد، واجب است که برای امّت بیان کند و آنان را نصیحت کرده و به تبعیت کردن از اوامر رسول الله صلی الله علیه وسلم دستوردهداگر چه دستور رسول الله صلی الله علیه وسلم …

امام احمد- رحمه الله – می‌فر ماید: «ازمن و از امام مالک و امام شافعی و امام اوزاعی و الثوری تقلید نکنید و از چیزی پیروی کنید و احکام و دستورات خود را از جایی بگیرید که آنان بدست آورده‌اند». همچنین می‌فرماید: «هر کس که حدیث رسول اکرمص را رد یا انکار کند، و دچار هلاکت و بدبختی می‌شود»([۱]). ای …

امام مالک (رحمه الله) می‌فرماید: همانا من انسان هستم هم دچار اشتباه می‌شوم هم حق می‌گویم لذا در مورد رأی و نظر من فکر کنید. هر آنچه را که موافق با کتاب و سنت است بگیریدوآنچه را که مخالف با کتاب وسنت است ترک کرده و کنار بگذارید» و همچنین امام – رحمه الله – می‌فرماید: هیچکس نیست بعد از …

امام ابوحنیفه – رحمه الله – می‌فرماید: «درست نیست برای کسی که به گفته ما استناد کند، یا طبق گفته ما عمل کند، تا زمانیکه نداند که از کجا آن را آورده‌ایم یعنی(تا زمانیکه دلیل صحت آن را نداند) و در روایتی دیگر می‌فرماید«حرام است بر کسی که بواسطه کلام من فتوی دهد ولی دلیل گفته من را ندارند» و …

شایسته ذکر است که بگوئیم همانا امامان اربعه آنان خود اقرار کرده‌اند، به آنچه که ما دعوت به آن می‌کنیم از حکم کردن و قضاوت کتاب و سنّت در رابطه با مسائل اختلافی و اینکه آرا و نظرات و اجتهادات آنان را ترک کنیم هرگاه ثابت شد که آن‌ها مخالف با قرآن و سنّت هستند و همانا خداوند به غیر …

«می‌گویم: یعنی ابوالحسن الکرخی رئیس حنفی مذهب‌ها در عراق و یکی از اساتید بزرگ آنان می‌گوید: «هر آیه‌ای که مخالف با اعتقاد بزرگان ما باشد آن آیه یا تأویل شده است و یا منسوخ است و همچنین هر حدیثی که مخالف با اعتقاد بزرگان باشد، آن هم یا تأویل شده یا منسوخ است»([۱]). این سخن زشت، قبیح و ناخوشایند را …

از امام مالک در مورد کسی که حدیثی در دست دارد و افرادی مطمئن مورد اعتماد و اطمینان این حدیث را از جانب اصحاب رسول اللهص روایت کرده اندسوال شد که آیا شما در این اختلاف و سعت و رحمه می‌بینی؟ امام مالک فرمود: که نه، قسم به خدا تا زمانیکه حق را نیابد، حق نقطه یکی است آیا دو …

شیخ عبدالله درّاز در دنباله آنچه که گذشت می‌گوید» به همین خاطر امام مالک نوشتن کتاب فقه از طرف خود را دوست نداشت«سپس امام الشاطبی می‌گوید:»بدلیل این مسائل که مبنی بر اصل ذکرشده در بالاست باید مواردی را در نظر داشت: از جمله از یک جهت لغزش و اشتباه عالم صحیح نیست همچنین گرفتن و قبول کردن آن نیز به …

پس چگونه در رابطه با مامان اربعه راهی را که خود آنان در ارتباط با خلفای اربعه و اصحاب کرام طی کرده‌اند، بر ما انکار و عیب می‌گیرند؟ برای کسی که خدواند – تبارک و تعالی – لطف و عنایت خود را شامل حال او گردانیده و او را شرح صدر نموده است، این دو روش در نزد او هیچگونه …