فقه

اما کسی که معروف به جهل است، تمام علما بر این امر اتفاق نظر دارند که تقلید از وی جایز نیست؛ زیرا چنین چیزی ضایع کردن احکام شرعی است و چنین کسی همانند عالمی است که بدون دلیل فتوا دهد.([۱]) اما علما در مورد فردی که مجهول الحال باشد به اینکه آیا مجتهد است یا نه و اینکه آیا تقلید …

کسانی که موافق تقلید عامی هستند، برای تقلید شرایطی ذکر کرده‌اند که باید مراعات شود؛ یعنی مقلّد زمانی می‌تواند از کسی تقلید کند که آن شرایط را رعایت کند، این شرایط عبارتند از: دیدگاه جمهور آن است که فقط عامی می‌تواند تقلید کند، عامی کسی است که دلایل احکام شرعی را نمی‌داند، ‌پس برایش جایز است که از عالمی تقلید …

ابن عمر زمانی که سنت برایش آشکار می‌گردد، قول عمر را رها می‌کند. ابن عباس نهی کرده از هر کسی که هرگاه در مسئله‌ای سنت پیامبر  صلی الله علیه و سلم به او می‌رسید، می‌گفت: ابوبکر و عمر این را گفته است و می‌گفت: احتمال دارد از آسمان سنگ بر شما ببارد. من می‌گویم: ‌پیامبر  صلی الله علیه و سلم …

جماعتی از بزرگان صحابه رضی الله عنهم، از رأی و نظر و صاحبان رأی و نظر مذمت کرده­اند و دیگران را به سنت و روش پیامبر  صلی الله علیه و سلم ارشاد و هدایت کرده‌اند نه به آراء و نظرات خودشان و اجتهاداتی که به آنان نسبت داده شده و علما آن را رأی به حساب آورده‌اند، ‌خارج از محدوده‌ی …

صحابه رضی الله عنهم زمانی که در حکم مسئله‌ای به یکدیگر رجوع می‌کردند و از حکم آن از یکدیگر سئوال می‌کردند، به خاطر این بوده که آن صحابی، معرفت و فهم بیشتری نسبت به روایات اسناد و راویان احادیث داشته است و هیچ‌گاه چنین رجوعی به خاطر تقلید از رأی و نظر آن صحابی نبوده است؛ بلکه زمانی که دلیل …

با مطالعۀ سیرت صحابه رضی الله عنهم این امر استنباط می‌شود که آنان هیچگاه از یکدیگر تقلید نکرده‌اند. زمانی که صحابه رضی الله عنهم در مسئله‌ای، می‌توانستند به سنت پیامبر  صلی الله علیه و سلم دست یابند، آن را به خاطر رأی و گفتۀ هیچ کسی ترک نمی‌کردند؛ بلکه با تمام نیرو از سنت تبعیت می‌کردند و آراء و نظرات …

برخی احکام روزه و رمضان چه چیزهایی روزه را باطل می کند؟ ۱- جماع (هم بستری با همسر) در وقت روزه. ۲- خوردن و نوشیدن عمدی از طریق دهان یا بینی. ۳- خارج شدن منی به اختیار شخص به سبب بوسه، لمس یا استمنا. ۴- آن چیزی که همانند غذا خوردن باشد، مانند آمپولهای مُغَذِّی، چون اگرچه خودشان غذا نیستند …

برخی احکام روزه و رمضان فرائض روزه: دو چیز در روزه فرض است: ا- نیت روزه، که همان قصد قلبی است و گفتن آن به زبان لازم نیست. توجه: در روزه فرض حتما باید در شب نیت کرده شود اما در روزه های سنت تا زوال خورشید (هنگامی که خورشید در وسط آسمان قرار می گیرد) وقت نیت ادامه دارد. …

پنجمین فضیلت روزه سپر است. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «روزه سپر است، پس نباید حرف زشت و جاهلانه بزند و اگر با او جنگید یا به او ناسزا گفت، دوباره بگوید: من روزه ام».(صحیح بخاری) ششمین فضیلت روزه پوشاننده گناهان است. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «فتنه مرد در خانواده و مال و همسایه اش …

نگهــداری زبــان بر روزه دار واجب است که از دروغ ، غیبت و سخن چینی و ناسزا گفتن و دشنام دادن به شدت پرهیز کند؛ و زبان خود را به ذکر خدا و تلاوت قرآن مشغول نماید. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: «کسی که سخن زشت و ناروا و عمل کردن به آن را رها …

نشستن به صورت “تورک” در نمازهایی که دارای دو تشهد اند همانند نماز مغرب و عشاء و ظهر و عصر،در تشهد آخر سنت است،اما نمازی که جز یک تشهد ندارد نشستن به صورت “تورک” ندارد،بلکه به شکل “افتراش” در تشهد می نشینیم. این حکم نشستن تورک و افتراش است. اما آیا این گونه نشستن برای زن و مرد برابر است …

از شیخ ابن عثیمین رحمه الله در مورد حکم شخصی که بدون عذری شرعی روزه خواری می کند سوال شد؟ ایشان نیز چنین پاسخ دادند: “روزه خواری در روز رمضان بدون عذری شرعی از بزرگترین گناهان کبیره است،و شخص به سبب آن فاسق می شود؛بر اوست که به سوی اللّٰه توبه کند و روزه ای را که خورده قضا کند”. …

در بررسی دیدگاه‌ها به نظر می­رسد که قول اول که دیدگاه اکثر اندیشمندان اسلامی نیز می­باشد با بیان دلایل ذکر شده راحج به نظر می­رسد، به نا بر گفتۀ امام ابن‌تیمیه که می‌گوید: اکثر علمای اهل سنت براین باورند که تقلید دراحکام شرعی حرام است، مگر برای کسی که از استدلال عاجز و ناتوان باشد، این قول، نص امام شافعی …

قول دوازدهم: بعضی از علما بر این باورند که هر گاه جواب حادثه‌ای برای یک عالم دشوار شود، می‌تواند از عالمی دیگر تقلید کند، اگر چه توانایی این را داشته باشد که با تحمل تلاش و خستگی زیاد، حکم آن را پیدا کند.([۱])   امام ابن تیمیه رحمه الله می‌گوید: محل اختلاف و نزاع در تمامی این اقوال زمانی است …

برخی احکام روزه و رمضان روزه بر چه کسی واجب است؟ بر هر شخص مسلمان، بالغ، عاقل و شخصی که استطاعت روزه داری داشته باشد روزه گرفتن واجب است. پس روزه بر کودک، دیوانه، همچنین بر انسان پیری که توانایی روزه نداشته باشد واجب نیست و باید به ازای هر روز رمضان یک مُد غذا بدهد که تقریبا مساوی با …

قول یازدهم: بعضی از علما چنان‌چه اجتهاد مجتهد موجب فوت وقت گردد، تقلید دیگران از او را جایز نمی‌دانند.([۱]) بعضی دیگر از جمله ابن الحکم آن را واجب دانسته‌اند.([۲]) سبکی می‌گوید: ابن سریج این نظر را دارد.([۳]) ابوالخطاب این قول را اختیار کرده که در عباداتی مانند نماز، که تأخیر آن جایز نیست، مجتهد می‌تواند از دیگری تقلید کند.([۴]) قاضی …

برخی احکام روزه و رمضان چگونگی ثبوت ماه رمضان: تحقق یافتن یکی از دو شرط زیر دخول رمضان را ثابت می کند: ۱- دیدن هلال ماه ۲- کامل کردن سی روز ماه شعبان رسول الله ﷺمی فرماید: «با دیدن ماه، روزه بگیرید و با دیدن ماه، افطار (عید) کنید و اگر گرد و غبار یا ابری مانع دیدن ماه شد …

قول دهم: بعضی از علمای عراق می‌گویند: تقلید در مورد احکام شرعی مخصوص به خود جایز است ولی در مورد افتاء به دیگری جایز نیست.([۱])     ([۱])غزالی، المستصفی، ۱/۳۶۸ ./- ابواسحاق شیرازی، اللمع فی اصول الفقه، ۱/۱۲۶٫

قول نهم: اکثر علمای عراق می‌گویند: تقلید مجتهد در احکام شرعی مخصوص به خود در مورد افتاء به دیگری جایز است.([۱])     ([۱]) غزالی، المستصفی، ۱/۳۶۸ .

قول هشتم: بعضی دیگر از علما با استناد به حدیث:« اقتدوا باللذین من بعدی ابی بکرو عمر».([۱])و ([۲]) فقط تقلید از ابوبکر و عمر  رضی الله عنهما را جایز دانسته‌اند و تقلید از غیر آن را جایز نمی‌دانند.([۳])     ([۱])(صحیح): ابوداود (ش۴۶۰۹) / ترمذی (ش۲۶۷۶) / ابن ماجه (ش۴۲۰) / بیهقی، السنن الکبری (ش۲۰۸۳۵) / طبرانی، المعجم الکبیر (ج۱۸ص۲۴۵و۲۴۶) …

قول هفتم: بعضی دیگر از علما با استناد به حدیث: «فعلیکم بسنتی و سنه الخلفاء الراشدین المهدیین»([۱]) ([۲]). فقط تقلید مجتهد از خلفای راشدین را جایز دانسته و تقلید از غیر آنان را جایز نمی‌دانند.([۳]) همچنین می‌گویند: قول خلفای راشدین رضی الله عنهم حکم است و حکمشان واجب نیست که نقض شود.     ([۱]) المستدرک علی الصحیحین، شماره: ۳۳۲، …

قول ششم: بعضی دیگر از علما تقلید مجتهد از داناتر از وی را جایز می‌دانند، ولی به مثل خود و پایین‌تر از خود را جایز نمی‌دانند. این مذهب محمّد بن حسن است.([۱]) ابوالحسین بصری می‌گوید: از امام ابوحنیفه دو قول روایت شده که یکی از آن‌ها، تقلید مجتهد از داناتر از وی را جایز می‌داند.([۲]) ابن عبدالسلام می‌گوید: تقلید شخص …

قول پنجم: جماعتی دیگر می‌گویند مجتهد تنها می‌تواند به صحابه رضی الله عنهم و تابعین تقلید کند و تقلید از غیر آنان جایز نیست.([۱])     ([۱])غزالی، المستصفی،۱/۳۶۸

قول چهارم: در مورد تقلید مجتهد از صحابی، نظری دیگر هم وجود دارد و آن اینکه اگر رأی صحابه رضی الله عنهم بر خلاف قیاس باشد، باید از آن تبعیت شود؛ زیرا معلوم می‌شود که آنان به نصی استناد کرده‌اند و اگر موافق قیاس باشد، در این صورت تقلید از آنان واجب نیست. غزالی قائل به این رأی است.([۱])   …

عقل: آنان چنین استدلال می‌کنند که صحابه رضی الله عنهم شاهد وحی بودند، پس آنان به آنچه که شاهد آن بوده‌اند، داناترند.‌‌‌‌([۱]) عمل صحابه رضی الله عنهم: آنان همچنین به عمل صحابه رضی الله عنهم استدلال می‌کنند و می‌گویند که صحابه رضی الله عنهم هرگاه از یکدیگر دربارۀ دلیل حکم واقعه‌ای سئوال می‌کردند، به قول یکدیگر رجوع می‌کردند.([۲]) در مقابل …

اولین فضیلت روزه وسیله ای برای پرهیزگاریست. الله متعال می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید، روزه بر شما مقرر شده است، همان گونه که بر کسانی که پیش از شما (بودند) مقرر شده بود، باشد که پرهیزگاری کنید» (بقره/۱۸۳) دومین فضیلت روزه در روز قیامت برای صاحبش شفاعت می کند. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «روزه …

همچنین حدیث «اصحابی کالنجوم بایهم اقتدیتم اهتدیتم» و «اقتدوا باللذین من بعدی ابی بکر و عمر» تنها شامل صورت‌های اقتدا نمی‌شود؛ بلکه احتمال دارد که مراد از آن، اقتدای به آنان در روایتشان باشد؛ زیرا به کسی که از روایت دیگری تبعیت کند، گفته ‌می‌شود که به وی اقتدا کرده است؛ یعنی به روایتش اقتدا نموده است.([۱]) و نیز حدیث …

همچنین حدیث «اصحابی کالنجوم بایهم اقتدیتم اهتدیتم» و «اقتدوا باللذین من بعدی ابی بکر و عمر» تنها شامل صورت‌های اقتدا نمی‌شود؛ بلکه احتمال دارد که مراد از آن، اقتدای به آنان در روایتشان باشد؛ زیرا به کسی که از روایت دیگری تبعیت کند، گفته ‌می‌شود که به وی اقتدا کرده است؛ یعنی به روایتش اقتدا نموده است.([۱]) و نیز حدیث …

حدیث «الحق بعدی مع عمر»([۹]) ([۱۰]). «حق بعد از من با عمر است.» حدیث «اللهم ادر الحق مع علی حیث ما دار.»([۱۱]) ([۱۲]) «بارالها حق را با علی دریاب و هر سو که می­رود با وی باش.»       ([۹]) (منکر): دو طریق دارد؛ طریق اول: بخاری، التاریخ الکبیر (ج۷ص۱۱۴) / المعجم الاوسط (ج۳ص۱۰۴) / المعجم الکبیر (ج۱۸ص۲۸۰) / …

حدیث «ان الله جعل الحق علی لسان عمر و قلبه»([۷])([۸]). «خداوند حق را بر زبان و قلب عمر قرار داده است.»     ([۷]) (صحیح): عبد بن حمید، المسند (ش۷۵۸) / طبقات الکبری (ج۲ص۳۳۵) / احمد (ش۵۱۴۵) / ابن عبدالبر، التمهید (ج۸ص۱۱۰) / نحاس، الناسخ والمنسوخ (ص۴۹۲) / ابن عساکر، تاریخ دمشق (ج۴۴ص۱۰۲) / ابوالشیخ ابن حیان، طبقات المحدثین (ج۱ص۳۸۲) …

حدیث «الحق بعدی مع عمر»([۹]) ([۱۰]). «حق بعد از من با عمر است.»     ([۹]) (منکر): دو طریق دارد؛ طریق اول: بخاری، التاریخ الکبیر (ج۷ص۱۱۴) / المعجم الاوسط (ج۳ص۱۰۴) / المعجم الکبیر (ج۱۸ص۲۸۰) / بزار (ش۲۱۵۴) / رویانی، المسند (ش۱۳۴۵) / المجالس العشره للحسن الخلال (ش۴۳) / ابن شاهین، الکتاب اللطیف (ش۸۲) / ابونعیم، الکتاب اللطیف (ش۱۱) / عقیلی، …

حدیث «ان الله جعل الحق علی لسان عمر و قلبه»([۷])([۸]). «خداوند حق را بر زبان و قلب عمر قرار داده است.»     ([۷]) (صحیح): عبد بن حمید، المسند (ش۷۵۸) / طبقات الکبری (ج۲ص۳۳۵) / احمد (ش۵۱۴۵) / ابن عبدالبر، التمهید (ج۸ص۱۱۰) / نحاس، الناسخ والمنسوخ (ص۴۹۲) / ابن عساکر، تاریخ دمشق (ج۴۴ص۱۰۲) / ابوالشیخ ابن حیان، طبقات المحدثین (ج۱ص۳۸۲) …

حدیث «اقتدوا باللذین من بعدی ابی بکر وعمر»([۵])([۶]). « به کسانی بعد از من یعنی ایوبکر و عمر اقتدا کنید.»     ([۵])(حسن): این روایت از طریق عبدالله بن مسعود وحذیفه الیمان وانس‌بن مالک وعبدالله بن ‌عمر وابوالدرداء از رسول الله  صلی الله علیه و سلم روایت شده است: اما طریق حذیفه  رضی الله عنه: سه طریق دارد؛ طریق اول: …

حدیث «فعلیکم بسنتی و سنه الخلفاءالراشیدین»([۳])([۴]). «بر شما باد عمل به سنت من و سنت خلفای راشدین.»     ([۳])(صحیح): ابوداود (ش۴۶۰۹) / ترمذی (ش۲۶۷۶) / ابن ماجه (ش۴۲۰) / بیهقی، السنن الکبری (ش۲۰۸۳۵) / طبرانی، المعجم الکبیر (ج۱۸ص۲۴۵و۲۴۶) و مسند الشامیین (ش۱۳۷۹) / ابن حبان (ش۵) / دارمی (ش۹۵) / طحاوی، شرح مشکل الآثار (ج۳ص۱۴۱) / ابن عساکر، تاریخ …

حدیث «اصحابی کالنجوم بأیهم اقتدیتم اهتدیتم»([۱]) ([۲]).     ([۱])(موضوع): این روایت از طریق عبدالله بن عمر وجابر بن عبدالله وعمر بن الخطاب وابوهریره و انس بن مالک و عبدالله بن عباس از رسول الله  صلی الله علیه و سلم روایت شده است: اما طریق جابر بن عبدالله  رضی الله عنهما دو طریق دارد؛ طریق اول: دارقطنی، الموتلف والمختلف (ج۴ص۱۰) …

بعضی از علما بنا به اجماع، تقلید از مجتهد به غیر از صحابه رضی الله عنهم را جایز نمی‌دانند.([۱]) اما غزالی ادعای اجماع را صحیح و ثابت نمی‌داند. ابوعلی می‌گوید: مجتهد می‌تواند به قول یکی از صحابه رضی الله عنهم عمل کند و اگر قول صحابی دیگر خلاف آن باشد، در این صورت اگر یکی از اقوال بر دیگری برتری …

بعضی دیگر از أصحاب أبوحنیفه در مورد تقلید مجتهد از داناتر از خود می‌گویند که علم مجتهد داناتر به دلیل علم و حسن معرفت وی، دارای برتری است، ولی اجتهاد خود انسان از جهتی دیگر دارای برتری است و آن اینکه انسان از جهت دلیل و آنچه که مقتضی حکم است، اطمینان و اعتمادی به اجتهاد خود دارد که به …

در نتیجه حکم شامل تمام این‌ها می‌شود و باید فقط از این‌ها تبعیت نمود، نه از اقوال بندگان خدا.([۱]) آیۀ دیگری که به آن استدلال کرده‌اند، این آیه است: ﴿فَلَوۡلَا نَفَرَ مِن کُلِّ فِرۡقَهٖ مِّنۡهُمۡ طَآئِفَهٞ لِّیَتَفَقَّهُواْ فِی ٱلدِّینِ وَلِیُنذِرُواْ قَوۡمَهُمۡ إِذَا رَجَعُوٓاْ إِلَیۡهِمۡ﴾([۲])([۳]) «مؤمنان را نسزد که همگی بیرون بروند (و برای فراگرفتن معارف اسلامی عازم مراکز علمی اسلامی …

یکی دیگر از آیاتی که به آن استدلال می‌کنند، این آیه است: ﴿أَطِیعُواْ ٱللَّهَ وَأَطِیعُواْ ٱلرَّسُولَ وَأُوْلِی ٱلۡأَمۡرِ مِنکُمۡۖ﴾([۱]) که آنان منظور از اولی الامر را علما می‌دانند. در جواب این دلیل باید گفت که مراد از «أُولِی الْأَمْرِ» حاکمان دینی هستند؛ زیرا اطاعت از آنان، همانند اطاعت خدا و رسول خدا  صلی الله علیه و سلم واجب است؛ پس …

درنگی با ادلّه: این دسته از علما برای اثبات نظرشان به دلایل ذیل استناد می‌کنند: کتاب: ظاهر فرمودۀ خداوند متعال که می‌فرماید: ﴿فَسۡ‍َٔلُوٓاْ أَهۡلَ ٱلذِّکۡرِ إِن کُنتُمۡ لَا تَعۡلَمُونَ٧﴾([۱]) «از (اهل علم و) آشنایان به کتاب‌های آسمانی بپرسید اگر این را نمی‌دانید.» با استناد به ظاهر این آیه وجه استدلال، این است که هرگاه حادثه‌ای روی دهد و آن عالم …

قول دوم:  بعضی دیگر از علما به طور مطلق تقلید مجتهد از مجتهدی دیگر را جایز می‌دانند.([۱]) امام احمد ابن حنبل، اسحاق راهویه و سفیان ثوری چنین نظری را دارند،([۲]) اصحاب ابوحنیفه هم تقلید عالم را جایز می‌دانند و آن را واجب نمی‌دانند.([۳]) چنان‌که قبلاً اشاره شد، امام ابن تیمیه بر این باور است که امام احمد، چنین نظری نداشته …

اطمینانی که یک مجتهد از ظن خودش دارد، قوی‌تر از اطمینان وی از ظن مجتهد دیگر است به خصوص زمانی که وی افضل‌تر و داناتر از مجتهد دیگر باشد.([۱]) قول پیامبر  صلی الله علیه و سلم به دلیل آوردن معجزه بر صدق و راستگویی‌اش، حجت است. و قول بنا به دلیلی قاطع بر عامی حجت است. برای جواز تقلید مجتهد …

هرگاه دو عالم در توانایی اجتهاد و اظهارنظر برابر باشند، به منزلۀ شخص عامی و عالم در اصل دین است، که در آن صورت زمانی که تصور استدلال و نظر هرکدام در اصل دین برابر باشد، جایز نیست که عامی از عالم در آنچه توانایی اجتهاد و استدلال دارد، تقلید کند، همچنین در مسائل فرعی دین، وضع بدین منوال است …

عمل صحابه رضی الله عنهم: صحابه آراء و نظرات خویش را به خاطر خبری که از پیامبر  صلی الله علیه و سلم می‌شنیدند، ترک می‌کردند؛ پس اینگونه استنباط می‌گردد که بر مجتهدان دیگر هم واجب است تا به حدیث پیامبر  صلی الله علیه و سلم عمل کنند و قول صحابی و دیگران را رها کنند.([۱]) هر عالمی احتمال خطا و …

ادلّۀ این دیدگاه:  این دسته از علما برای اثبات نظرشان به دلایل ذیل استدلال و استناد می‌کنند: کتاب: خداوند متعال می‌فرماید: ﴿فَإِن تَنَٰزَعۡتُمۡ فِی شَیۡءٖ فَرُدُّوهُ إِلَى ٱللَّهِ وَٱلرَّسُولِ﴾([۱]) «و اگر در چیزی اختلاف داشتید (و در امری از امور کشمکش پیدا کردید) آن را به خدا (با عرضۀ به قرآن ) و پیغمبر او (با رجوع به سنّت نبوی) …