گناهان شیطانی جرائمی که صاحب آن‎ها تشابهی با شیطان دارد؛ همچون حسادت، ستم، خیانت، کینه، نیرنگ، مکر، امر به فساد، تحسین گناهان، نهی از عبادات و زشت‌شمردن آن‎ها، نوآوری و بدعت در دین، دعوت به سوی بدعت و گمراهی. این نوع از لحاظ فساد متّصل به نوع اولی بوده هرچند فسادش از آن کمتر است.

گناهان ملکی یا ربوبی یعنی اینکه انسان صفاتی از پروردگار؛ مانند عظمت، کبریا، فخر، جبروت، برتری در زمین، علاقه به بندگی‌گرفتن مردم و امثال آن را به خود نسبت دهد. بسیاری از گناهان کبیره از همین موارد سرچشمه می‌گیرد و بیشتر مردم از این مطلب غافلند و آن‎ها را گناه به حساب نمی‌آورند درحالی که از جرائم مهلک و بزرگ …

اصول گناهان تقسیمات مفیدی وجود دارد که از طریق آن‎ها، اصول و فروع گناهان دانسته می‌شود. ابن قیّم می‌گوید: «از آنجا که گناهان از لحاظ درجه و مفاسد متفاوتند، عقوبت و پیامدشان نیز در دنیا و آخرت متفاوت است. ما -با یاری و توفیق الهی- مبحثی مختصر و جامع را در این زمینه بیان می‌کنیم: اصل گناهان بر دو قسم …

مفهوم ذنوب ذنوب جمع «ذنب» به معنای گناه و جرم و معصیت بوده که جمعش، ذنوب و جمع الجمع آن، ذنوبات می‌شود.[۱] ذنب در اصل به معنای گرفتن دُم یک چیز است، چنانکه گفته می‌شود: «ذَنَبتُهُ أصبتُ ذَنَبَهُ» و این عبارت در هر کاری که پیامد بدی داشته باشد، کاربرد دارد و به همین علّت، گناه، تبعه؛ یعنی عاقبت و …

سرزمین محشر در آخرالزّمان، مردم به سوی سرزمین شام رانده می‌شوند و براساس احادیث صحیح، این مکان، محلّ رستاخیز است.[۱]  این حشر در دنیا صورت می‌گیرد مراد از آن، حشر مردم پس از برانگیخته‌شدن از قبرها نیست.[۲] [۱]– نک: أشراط السّاعه، ص ۴۲۲٫ [۲]– همان، صص ۴۲۶- ۴۳۰٫

چگونگی جمع‌کردن مردم توسط آتشی که در نزدیکی قیامت بیرون می آید این آتش در زمان خروج از سمت یمن، در زمین منتشر می‌گردد و مردم را به محلّ رستاخیز سوق می‌دهد و افرادی که حشر می‌گردند، به سه گروه تقسیم می‌شوند: أ- گروهی مشتاق، خورنده، پوشنده و سواره هستند؛ ب- گروهی از آنان، گاهی پیاده و گاهی سواره بوده …

آتشی که مردم را جمع می‌کند یکی دیگر از علائم کبرای قیامت، بروز آتشی بزرگ است که آخرین نشانۀ نزدیک‌بودن قیامت و نخستین علامت وقوع آن به شمار می‌رود. محلّ خروج آتش بر اساس روایات، این آتش از یمن؛ یعنی از گودال [شهر] عدن و بنا بر روایات دیگری، از دریای حضرموت بیرون می‌آید. در آن روایت منقول از حذیفه …

کار و وظیفۀ دابّه این مخلوق بزرگ پس از آشکارشدن، مؤمن و کافر را مشخّص و نشانه‌دار می‌کند. چهرۀ انسان مؤمن را آن قدر صیقل و روشن می‌سازد که می‌درخشد و این علامت ایمان اوست. و بر بینی کافر داغ و نشانه می‌گذارد تا نشانۀ کفرش باشد.[۱] [۱]– نک: أشراط السّاعه، صص ۴۱۵- ۴۱۶٫

محلّ خروج دابّه بنا بر قولی، در مکّه و از بزرگ‌ترین مساجد بیرون می‌آید و بنا بر قولی، سه خروج دارد: یکبار در یکی از صحراها، مرتبۀ دوم در یکی از روستاها و بار سوم در مسجدالحرام آشکار می‌گردد. اقوال دیگری نیز وجود دارد که اغلب آن‎ها نشان می‌دهند این موجود از حرم مکّی بیرون می‌آید.[۱] [۱]– نک: أشراط السّاعه، …

ادلّۀ حدیثی درباره دابه الأرض احادیث فراوانی در این باره وجود دارد. علاوه بر روایاتی که قبلاً بیان شد، در صحیح مسلم، از ابوهریره  نقل شده که رسول الله  فرمودند: «ثَلَاثٌ إِذَا خَرَجْنَ لَا یَنْفَعُ نَفْسًا إِیمَانها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ، أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمَانها خَیْرًا: طُلُوعُ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا، وَالدَّجَّالُ، وَدَابَّهُ الْأَرْضِ»[۱]؛ «سه [نشانه] هستند که وقتی آشکار …

دابّه بر اساس قرآن و سنّت، ظهور دابّه الأرض در آخرالزّمان یکی از علائم بزرگ قیامت به شمار می‌رود. ۱- ادلّۀ قرآنی الله  می‌فرماید: ﴿۞وَإِذَا وَقَعَ ٱلۡقَوۡلُ عَلَیۡهِمۡ أَخۡرَجۡنَا لَهُمۡ دَآبَّهٗ مِّنَ ٱلۡأَرۡضِ تُکَلِّمُهُمۡ أَنَّ ٱلنَّاسَ کَانُواْ بِ‍َٔایَٰتِنَا لَا یُوقِنُونَ﴾ [النّمل: ۸۲] «و هنگامی ‌که فرمان [عذاب] بر آنان واقع شود [و حادثۀ قیامت نزدیک گردد] جنبنده‌ای را از زمین …

دلیل اینکه ایمان پس از طلوع خورشید از طرف مغرب، سودی ندارد قرطبی می‌گوید: «عالمان گفته‌اند: دلیل اینکه پس از طلوع خورشید از سمت مغرب، ایمان فایده‌ای ندارد، این است که در آن زمان چنان ترس و وحشتی بر دل‌ها می‌افتد که تمامی تمایلات نفسانی را از بین می‌برد و همۀ نیروهای جسمی را سست و ضعیف می‌گرداند و در …

طلوع خورشید از سمت مغرب طلوع خورشید از طرف مغرب، یکی از نشانه‌های کبرای قیامت به شمار می‌رود و این مطلب از طریق قرآن و سنّت ثابت شده است.  دلایل طلوع خورشید از سمت مغرب الله  می‌فرماید: ﴿یَوۡمَ یَأۡتِی بَعۡضُ ءَایَٰتِ رَبِّکَ لَا یَنفَعُ نَفۡسًا إِیمَٰنُهَا لَمۡ تَکُنۡ ءَامَنَتۡ مِن قَبۡلُ أَوۡ کَسَبَتۡ فِیٓ إِیمَٰنِهَا خَیۡرٗاۗ﴾ [الأنعام: ۱۵۸] «روزی ‌که …

   دود (دخان) ظهور دود در پایان دنیا، از علائم بزگ قیامت بوده و قرآن و سنّت بیانگر این مطلبند.[۱] ۱- ادلّۀ قرآنی ظهور دود الله می‌فرماید: ﴿فَٱرۡتَقِبۡ یَوۡمَ تَأۡتِی ٱلسَّمَآءُ بِدُخَانٖ مُّبِینٖ١٠ یَغۡشَى ٱلنَّاسَۖ هَٰذَا عَذَابٌ أَلِیمٞ﴾ [الدّخان:۱۰-۱۱] «پس [ای پیامبر!] منتظر روزی باش که آسمان دودی آشکار [پدید] آورد که [تمام] مردم را فرا می‌گیرد؛ این عذابی دردناک …

هلاکت و نابودی یأجوج و مأجوج آنان پس از کشته‌شدن دجّال به دست عیسی علیه السلام و بر اثر دعای سیّدنا عیسی هلاک و نابود می‌گردند، چنانکه در آن حدیث طولانی منقول از نواس بن سمعان رضی الله عنه آمده است: «إِذْ أَوْحَى اللهُ إِلَى عِیسَى: إِنِّی قَدْ أَخْرَجْتُ عِبَادًا لِی، لَا یَدَانِ لِأَحَدٍ بِقِتَالِهِمْ، فَحَرِّزْ عِبَادِی إِلَى الطُّورِ وَیَبْعَثُ …

فساد یأجوج و مأجوج آنان پس از خروج، به آزار و اذیّت‌ها، فتنه‌هایی بزرگ و بدی‌هایی پراکنده و فراوانی دست می‌زنند. این افراد بسیار زیادند، به گونه‌ای که وقتی ابتدای لشکرشان به دریاچۀ طبرستان رسیده و تمامی آبش را می‌خورند، افراد آخر و انتهای لشکر می‌گویند که قبلا در این دریاچه، آبی بود.[۱] ابن العربی می‌گوید: «خروج یأجوج و مأجوج …

صفات یأجوج و مأجوج بر اساس احادیث، آنان شبیه هم‌نژادان خویش؛ یعنی ترک‌های عجم مغول هستند، دارای چشمانی کوچک، بینی‌هایی هموار و پهن، موهایی سفید و سرخ، صورت‌هایی پهن، گویی که سپرهایی چکّش‌خورده‌اند و به شکل و رنگ همان ترک‌های مغول هستند.[۱] با توجّه به روایات صحیح، آنان مردانی قوی بوده و کسی توان رویارویی با این افراد را ندارد. …

اصل یأجوج و مأجوج این افراد از جنس بشر بوده و از اولاد آدم و حوّاء إ هستند.[۱] عبدالله بن عمرو  از رسول الله صلی الله علیه وسلم چنین روایت می‌کند: «أَنَّ یَأْجُوجَ وَمَأْجُوجَ مِنْ وَلَدِ آدَمَ، وَأَنَّهُمْ لَوْ أُرْسِلُوا إلی النَّاسِ لأَفْسَدُوا عَلَیْهِمْ مَعَایِشَهُمْ، وَلَنْ یَمُوتَ مِنْهُمْ أَحَدٌ إِلا تَرَکَ مِنْ ذُرِّیَّتِهِ أَلْفًا فَصَاعِدًا»[۲]؛ «بدون تردید یأجوج و مأجوج از …

مدّت بقا و توقّف عیسی علیه السلم پس از نزول در برخی روایات بیان شده که ۷ سال و بنا بر روایات دیگری، ۴۰ سال باقی می‌ماند. مسلم از عبدالله بن عمرو  روایت نموده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «فَیَبْعَثُ اللهُ عِیسَى ابْنَ مَرْیَمَ، ثُمَّ یَمْکُثُ النَّاسُ سَبْعَ سِنِینَ، لَیْسَ بَیْنَ اثْنَیْنِ عَدَاوَهٌ، ثُمَّ یُرْسِلُ اللهُ رِیحًا بَارِدَهً …

زندگی خوش و مورد پسند، گسترش امنیّت و آسایش و ظهور برکات در دوران عیسی علیه السلام زمان وی دوران امنیّت، سلامتی، آسایش و برکات است. الله تعالی در آن زمان، باران فراوانی می‌فرستد، زمین ثمرات و برکات خویش را بیرون می‌آورد، اموال و ثروت فراوان می‌گردد و کینه و دشمنی و حسادت از بین می‌رود. در حدیثی طولانی که …

شیوۀ نزول عیسی پس از ظهور دجّال و فساد وی در زمین، الله متعال عیسی علیه السلام را به زمین می‌فرستد و نزول وی در مناره البیضاء [منارۀ سپید] قسمت شرقی دمشق سوریّه است درحالی که دو لباس رنگین با رنگ قرمز و زعفران به تن دارد، دستانش را بر روی بال‌های دو فرشته گذاشته و هرگاه سرش را پایین …

تواتر اخبار دربارۀ نزول عیسی علیه السلام با توجّه به متون موجود در مورد سیّدنا عیسی باید گفت که قطعاً او خواهد آمد و در این باره، احادیث متواتر و فراوانی وجود دارد و در نتیجه، تکذیب نزول او به معنای تکذیب پیامبر صلی الله علیه وسلم است. و بلکه تکذیب قرآن کریم بوده که بیانگر نزول عیسی علیه السلام است.[۱] قبلاً …

صفات سیّدنا عیسی علیه السلام بر اساس روایات، او مردی میانه؛ نه کوتاه و نه بلندقد، سرخ‌رنگ، با موهایی پیچدار، سینه‌ای پهن، موهایی فروهشته؛ گویی که از حمّام بیرون شده است و موهایی شانه‌زده دارد که میان دو شانه‎اش را پُر می‌کند.[۱] [۱]– نک: صحیح بخاری، شمارۀ حدیث: ۳۴۳۷ و ۳۴۳۸؛ صحیح مسلم، شمارۀ حدیث: ۱۶۸٫

هلاکت دجّال بر اساس احادیث صحیح، دجّال به دست عیسی به هلاکت می‌رسد. بدین صورت که دجّال بر تمامی نقاط زمین؛ غیر از مکّه و مدینه مسلّط می‌گردد و پیروانش زیاد شده و فتنه‌اش فراگیر می‌شود و تنها گروه اندکی از مؤمنان نجات می‌یابند. در آن زمان، سیّدنا عیسی علیه السلام بر منارۀ شرقی دمشق فرود آمده و بندگان مؤمن …

اقامت دجّال در زمین او ۴۰ روز بر روی زمین می‌ماند؛ یک روز به اندازۀ یک سال، یک روز همچون یک ماه، یک روز به مدّت یک هفته و سایر روزهایش به مانند روزهای ماست. بنابراین مجموع اقامت دجّال بر روی زمین با توجّه به روزهای مرسوم ما، تقریبا ۱۴ ماه و ۱۴ روز می‌شود. نواس بن سمعان  در مورد …

بزرگی فتنۀ دجّال فتنۀ وی بزرگ‌ترین یا یکی از بزر‌گ‌ترین فتنه‌ها از زمان آفرینش آدم تا وقوع قیامت به شمار می‌رود و دلیلش این است که الله به همراه دجّال، کارهای خارق‌العاده‌ای را به وجود می‌آورد که عقل‌ها را شگفت‌زده و افکار را متحیّر می‌سازد. روایت شده که دجّال با خود، بهشت و آتشی دارد و بهشت او، آتشش و …

اهداف دجّال این مخلوق قصد دارد که مردم دچار فتنه شوند و از دین‎شان برگردند و نیز آنان را فرا می‌خواند تا او را تصدیق کرده و باور کنند که وی پروردگار و معبودشان است؛ آن هم به‎وسیلۀ نشانه‌ها و امور خارق العاده‌ای که به او داده شده است.

ادّعاهای دجّال او ابتدا ادّعای پیامبری و سپس ادّعای ربوبیّت و الوهیّت می‌کند.

سرعت انتقال دجّال در زمین دجّال پس از ظهور، در زمین سیر می‌کند و داخل هر شهری می‌شود مگر مکّه و مدینه که نمی‌تواند واردشان گردد، چون فرشتگان از این دو شهر حفاظت می‌کنند.

محلّ خروج دجّال این مخلوق از سمت مشرق؛ یعنی از خراسان و از بین یهودیان اصفهان آشکار می‌شود.

ویژگی و صفات دجّال او مردی از آدمیان بوده و دارای صفات بسیاری است که در احادیث بیان شده تا مردم وی را بشناسند و از شرّش برحذر باشند و برای اینکه وقتی ظهور کند، مؤمنان او را بشناسند و دچار فتنه نگردند، بلکه از این موضوع آگاه باشند. این ویژگی‌ها او را از دیگران جدا و مشخّص می‌سازد و …

تعریف مسیح دجّال یعنی همان عامل گمراهی که در آخرالزّمان آشکار می‌شود و به‎وسیلۀ نشانه‌ها و کارهای خارق العاده‌ای که به وی داده شده است؛ مانند فرستادن باران، زنده‌کردن زمین به‎وسیلۀ گیاه و امثال آن، مردم را به فتنه می‌اندازد.

پی‌درپی‌بودن ظهور نشانه‌های کبرای قیامت صرف‌نظر از ترتیب نشانه‌های بزرگ قیامت، وقتی یکی از آن‎ها آشکار گردد، علائم دیگر نیز پس از آن به وقوع می‌پیوندند؛ مانند مهره‌های ستون فقرات که در پیِ یکدیگرند و فاصله‌ای در میان‎شان نیست.[۱] طبرانی در معجم الأوسط، از ابوهریره س روایت نموده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «خُرُوجُ الآیَاتِ بَعْضُهَا عَلَى أَثَرِ …

ترتیب علائم بزرگ قیامت (۲)   عبدالله بن عمرو ب می‌گوید: حدیثی را از رسول الله صلی الله علیه وسلم حفظ نمودم که هرگز آن را فراموش نمی‌کنم؛ از ایشان چنین شنیدم: «إِنَّ أَوَّلَ الْآیَاتِ خُرُوجًا، طُلُوعُ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا، وَخُرُوجُ الدَّابَّهِ عَلَى النَّاسِ ضُحًى، وَأَیُّهُمَا مَا کَانَتْ قَبْلَ صَاحِبَتِهَا، فَالْأُخْرَى عَلَى إِثْرِهَا قَرِیبًا»[۱]؛ «همانا نخستین نشان‎های که آشکار می‌گردد، طلوع …

ترتیب علائم بزرگ قیامت (۱) احادیثی که بیانگر نشانه‌های بزرگ قیامت هستند، آن‎ها را باهم و بدون ترتیب بیان کرده‌اند، زیرا ترتیب‎شان در گفتار، نشانۀ ترتیب آن‎ها در وقوع نبوده و به‎وسیلۀ حرف «و» عطف شده‌اند که مقتضی ترتیب نیست. ترتیب آن‎ها در برخی متون، برخلاف ترتیب‎شان در متون دیگر آمده است.[۱] اکنون خلاصه‌ای از احادیثی که نشانه‌های قیامت را …

فلسفۀ پیش‌انداختن نشانه‌های قیامت و آگاه‌نمودن مردم از آن‎ها قرطبی می‌گوید: «دلیل جلوانداختن نشانه‌های قیامت و آگاه‌نمودن مردم از آن‎ها این است که از خواب بیدار شوند و مواظب باشند و توبه و رجوع نمایند تا مبادا ناگهان فرا رسد و دیگر فرصت جبران نباشد. بنابراین شایسته است که مردم پس از ظهور نشانه‌های قیامت، به فکر خویش باشند و …

انواع نشانه‌های قیامت این علائم بر دو نوع هستند: أ- نشانه‌های صغری علائمی که سال‌هایی طولانی پیش از فرارسیدن قیامت آشکار می‌گردد و مرسوم و متداول است؛ مانند از بین‌رفتن عالمان، ظهور جهل، نوشیدن شراب، فخر به بنا و ساختمان و خانه و امثال آن. برخی از این نشانه‌ها همزمان با علائم کبری هستند. ب- نشانه‌های کبری امور مهم و …

مراد از «ساعه» در قرآن کریم هدف از آن، قیامت کبری است.[۱] [۱]– نک: أشراط السّاعه، ص ۷۵٫

اصطلاحات و انواع شرعی قیامت از نظر شریعت، قیامت بر سه نوع است: أ- قیامت صغری همان مرگ انسان که هرکس بمیرد، قیامتش فرا رسیده و وارد جهان آخرت می‌شود. ب- قیامت وسطی وفات مردم یک قرن. ج- قیامت کبری برانگیخته‌شدن مردم از قبرها برای حساب و جزا.[۱] [۱]– نک: أشراط السّاعه، صص ۷۴- ۷۵٫

مفهوم أشراط السّاعه یعنی همان نشانه‌ها و علائم پیش از قیامت که بیانگر نزدیکی و برپایی آن و اتمام دنیا هستند.[۱] [۱]– نک: معجم مقاییس اللّغه، ج ۳، ص ۳۶۰؛ التّذکره، ص ۷۰۹؛ لسان العرب، ج ۷، ص ۳۲۸؛ فتح الباری، ج ۱۳، ص ۷۹٫

وجه تسمیۀ «ساعه» دلیل این نامگذاری نزدیک‌بودن قیامت بوده، زیرا هرچیز آمدنی نزدیک است، یا به سبب سرعت حساب در آن روز، یا چون به طور ناگهانی در یک زمانی فرا می‌رسد، یا اینکه در روز قیامت، ارواح سریع به جسم‌ها منتقل می‌شوند و یا بنا به دلایل دیگر، «ساعه» نامیده شده است.[۱] [۱]– نک: التّذکره، صص ۲۴۵- ۲۴۶٫

مفهوم واژۀ «ساعه» أ- از نظر لغوی، اصل این کلمه، «سَوَع» بوده است.[۱] واژۀ «ساعه» از نظر لغوی و عرفی در چندین معنا کاربرد دارد که غالبا به مفهوم زمان یا بخشی از آن و یا حال حاضر است. قرطبی می‌گوید: «در زبان عربی، کلمۀ “ساعه” به معنای بخش نامعیّنی از زمان و از نظر عرفی، به معنای یک بخش …

مفهوم أشراط اصل این واژه «شَرَطَ» و أشراط جمع آن است. ابن فارس می‌گوید: «شین، راء و طاء دلالت بر عَلَم، نشانه و مفاهیمی نزدیک به آن می‌کند.»[۱] ابن منظور چنین می‌آورد: «شَرَط به معنای نشانه بوده و جمع آن، أشراط می‌شود.»[۲] [۱]– معجم مقاییس اللّغه، ابن فارس، ج ۳، ص ۲۶۰٫ [۲]– لسان العرب، ج ۷، ص ۳۲۸٫

ایمان به نشانه‌های قیامت به معنای تنبلی و استفاده‌نکردن از اسباب نیست زیرا این نشانه‌ها از امور تقدیری و مربوط به ارادۀ الهی است و ما از نظر شرع و دین، مکلّف به انجام تکالیف شرعی هستیم؛ همچون اطاعت از الله، جهاد در راه او، کسب علم، دعوت إلی الله، امر به معروف و نهی از منکر، صبر بر آزار …

دیدگاه صحیح دربارۀ نشانه‌های قیامت باید به آنچه در متون شرعی دربارۀ قیامت آمده است، ایمان بیاوریم و نباید خود را مکلّف به درخواست قیامت و تطبیق آن بر واقعیّت سازیم. بلکه باید تفسیر قیامت را به واقع بسپاریم؛ یعنی وقوع آن به صورتی است که در متون شرعی بیان شده و بر این اساس، بدون دلیل و از روی …