«عبدالله»: هرگاه این نام در آخر سند حدیث آورده شود، مرادش: «عبدالله بن مسعود» می‌باشد.

«ابن عباس»: مراد «عبدالله بن عباس (پسر عموی پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم) می‌باشد و اگر حدیثی را برادرش «فضل بن عباس» روایت کند محدثین به خاطر اینکه التباسی میان «فضل» و «عبدالله» پیش نیاید، نامش را ذکر می‌کنند و «فضل بن عباس» می‌گویند، نه «ابن عباس».

«الصدر الاول»: [صدر نخست اسلام]، این اصطلاح بر قرون سه گانه‌ای که ازجانب پیامبراکرم ج مشهود به خیرو صلاح می‌باشند،اطلاق می‌گردد که عبارتنداز: «صحابه، تابعین، و تبع تابعین».

صحابه‌هایی که حدیث زیاد روایت کرده‌اند، به ترتیب عبارتند از: ۱- حضرت ابوهریره. (تعداد مرویات: ۵۳۷۴ حدیث) ۲- حضرت عبدالله بن عمر. (تعداد مرویات: ۲۶۳۰ حدیث) ۳- حضرت انس بن مالک. (تعداد مرویات: ۲۲۸۶ حدیث) ۴- حضرت عایشه‌ی صدیقه. (تعداد مرویات: ۲۲۱۰ حدیث) ۵- حضرت عبدالله بن عباس. (تعداد مرویات: ۱۶۶۰ حدیث) ۶- حضرت جابر بن عبدالله. (تعداد مرویات: ۱۵۴۰ …

علامه مسروق می‌گوید: علم و دانش صحابه، به شش تن از صحابه منتهی می‌گردد که عبارتند از: «حضرت عمر، حضرت أبی بن کعب، زیدبن ثابت، ابوالدرداء، عبدالله بن مسعود و حضرت علی». و علم این شش نفر، در حضرت علی و حضرت عبدالله بن مسعود خلاصه می‌شود. و امام نووی می‌گوید: در میان صحابه بیشترین فتواها از حضرت عبدالله بن …

استاد ابو نصر بغدادی در کتاب «الاصول الخمسه عشر» می‌گوید: چهارتن از صحابه چنان‌اند که درباره‌ی تمام ابواب فقهی (به نحوی از انحاء)، سخنی از آن‌ها منقول و مروی است: حضرت علی، حضرت زید، حضرت ابن عباس، حضرت ابن مسعود. و در هرمسئله‌ای که این چهارتن، متفق القول باشند، امت اسلامی نیز با آن‌ها یکصدا خواهند بود و در مقابل …

فقهای هفتگانه مدینه منوره: در مدینه‌ی منوره، علم و دانش و فرزانگی به هفت نفر، منتهی می‌گردد که عبارتند از: سعید بن مسیب بن أبی وهب (متوفی ۹۴ هـ): وی یکی از طلایه داران و پیشگامان پیشتازِ عرصه‌ی حدیث و فقه و زهد و تقوا بود.[۱] عروه بن زبیر بن عوام: وی فقیهی وارسته و مؤثق، و عالمی شهیر و …

«التنبیه»: از «نبه» گرفته شده و به معنای «آگاهی و هوشیاری» است (و «تنبیه»: یعنی بیدار کردن، هوشیار ساختن، و آگاه کردن کسی بر امری). و در اینجا مصدر (که «التنبیه» باشد) به معنای «اسم مفعول» [یعنی «مُنبَّه بِه»] است یعنی «کاری که باید نسبت به آن آگاه شد».   «الفائده»: در لغت به این معنی است: «کل ما استفید …

بعضی از اصطلاحات (۱) «الثّنِی» ‌[به کسر نون]: کاری که دو مرتبه انجام شود. پیامبر ج می‌فرماید: «لاثنیّ فی الصدقه» در سال، دو بار زکات گرفته نمی‌شود. «أیش»: مختصر «أیّ شیءٍ» است که عرب‌ها در محاورات و مکالمات خود، به جای «أیّ شیءٍ» ـ أیش ـ می‌گویند. «کتاب»: نوشته شده‌ای که مختص به موضوعی خاص از علم و دانش، و …

واژه‌های استفهام و پرسش واژه‌هایی که برای سؤال و پرسش به کار می‌روند، ده تا هستند که عبارتند از: ۱ و ۲ – «ما» و «ماهو»: به ذریعه‌ی این دو واژه، ازماهیت اشیاء، سؤال می‌شود. ۳- «أی»: به وسیله‌ی این واژه از «مُمیز» اشیاء سوال می‌شود. ۴- «کیف»: برای سؤال ازکیفیت و حالت ۵- «مَن»: برای سؤال از افراد و …

ضابطه‌ی واژه‌های عجمی و عربی واژه‌های عجمی (غیرعربی) ، بدین جهت «عجمی» محسوب می‌شوند، چرا که واضع نخست آن‌ها، عجم و غیرعرب بوده است. بنابراین اگر بعدها عرب‌ها نیز آن واژه‌ی عجمی را در محاورات خویش، به کار برند، ضرری به عجمی بودن آن نمی‌رسانند چرا که واضعِ نخست آن، عجمی بوده است. به عنوان مثال: اگر فردی عرب، نام …

کتب زوائد حدیث: مقصود از «زوائد»، احادیثی است که در صحاح ستّه ویا دیگرکتب مهم حدیث نیامده‌اند و مؤلف به گردآوری و تدوین آن‌ها بپردازد [و باید دانست که احادیث زوائد به سه صورت تحقق می‌یابند: اول به این صورت: احادیثی که لفظاً و معناً به هیچ وجه – نه به وسیله‌ی راویان صحابی همین زوائد، و نه به وسیله‌ی …

«کتب موضوعات»: (موضوعات جمع «موضوع»، به معنای جعلی و ساختگی است، و محدثین برای جداکردن احادیث صحیح و اصلی و شناسا یی و استخراج احادیث جعلی و ساختگی، کتاب‌هایی را تألیف کرده‌اند که «کتب موضوعات» نامیده می‌شوند) و مهمترین کتاب‌هایی که پیرامون احادیث موضوع، و جعلی و ساختگی نوشته شده‌اند، عبارتند از: «تمییز الطیب من الخبیث فیما یدور علی السنه …

شیوه‌ی تدوین «اطراف»: اطراف جمع «طرف» است و عبارت است از کتابی که مؤلف درآن به ذکر جزئی از حدیث که بر بقیه دلالت دارد، اکتفا کرده است و طرف و اسناد آن حدیث به نقل از مأخذی که حدیث درآن وجود دارد، بیان نموده است. و نویسندگان این کتاب‌ها، غالباً آن‌ها را براساس مسانید صحابه و ترتیب اسامی آن‌ها …

کتاب های اجزاء: اجزاء جمع «جزء» است. و عبارت از مجموعه‌ای از احادیث است که تنها از یک تن نقل شده باشد [خواه آن شخص، از طبقه‌ی صحابی‌ها باشد یا از طبقه‌ی بعدی، مانند: «جزء حدیث ابوبکر صدیق» و «جزء حدیث مالک»] و یا مجموعه‌ای از احادیث است که متعلق به یک موضوع خاص است [مانند: «جزء فضائل القران» امام …

تدوین «مجامیع»: مجامیع، جمع «مجمع» است و عبارت از کتابی است که نویسنده در آن، تعدادی از مصنفات و کتب را گردآوری نماید و بر مبنای آن تألیفات و کتب گردآوری شده، کتابش را طبقه‌بندی و مرتب نماید. و مشهورترین این «مجامیع» عبارتند از: ۱-   «جامع الاصول من احادیث الرسول» اثر: ابوالسعادات معروف به ابن اثیر (متوفی ۶۰۶ ه‍). وی در …

کتب احکام: کتب احکام: عبارت از کتاب‌هایی است که فقط مشتمل بر احادیث احکام می‌باشد و مشهورترین این کتاب‌ها عبارتند از: «الامام فی أحادیث الاحکام» اثر: ابن دقیق العید (متوفی ۷۰۲ه‍) «الالمام بأحادیث الاحکام» اثر: ابن دقیق العید. این کتاب، مختصر کتاب «الامام فی احادیث الاحکام» می‌باشد. «المنتقی فی الاحکام» اثر: ابن تیمیه (متوفی ۶۵۲ه‍). و علامه شوکانی در کتابی …

«کتب و تألیفات موضوعی»: برخی از نویسندگان، به تصنیف و تدوین موضوع‌های خاصی پرداخته‌اند و در پیرامون آن، به گردآوری احادیثی که تناسبی با آن موضوع داشته پرداخته‌اند، و از این کتب می‌توان به این‌ها اشاره کرد: کتب «ترغیب و ترهیب» مانند: «الترغیب و الترهیب» علامه منذری (متوفی ۶۵۶ه‍) و «الترغیب و الترهیب» علامه ابن شاهین (متوفی ۳۸۵ه‍). ۲٫ کتب …

کتاب‌هایی که نویسندگان آن‌ها، فقط به ذکر احادیث صحیح، در آن‌ها پرداخته‌اند: طلایه دار و پیشگام، و پیشقراول و پیشتازِکتب صحیح (که در آن‌ها به بیان احادیث صحیح پرداخته شده است) عبارتند از: صحیح امام بخاری صحیح امام مسلم صحیح امام ابن خزیمه (متوفی ۳۱۱ه‍) صحیح ابن حبان (متوفی ۳۵۴ه‍)

شیوه‌ی تدوین احادیث براساس ابواب فقهی: این نوع از تصنیفات، مشتمل بر تمام ابواب دینی نمی‌باشند، بلکه مشتمل بر بیشترموضوعات [به ویژه موضوعات فقهی] می‌باشند و احادیث آن بر مبنای فقه [از جمله طهارت، نماز و زکات و روزه و…] طبقه بندی شده باشد و غالباً در این نوع از تألیفات، ابواب فقهی را نخست با «کتاب الطهاره» و سپس …

شیوه‌ی تدوین «جوامع»: جوامع جمع «جامع» است و در اصطلاح محدثین عبارت از کتابی است که مشتمل بر تمام ابواب هشتگانه حدیث باشد [یعنی: عقاید، احکام، رقاق، آداب، تفسیر، تاریخ و سیر، سفر و قیام و قعود (که شمائل هم نامیده می‌شود) و مناقب و مثالب] و از مشهورترین «جوامع» می‌توان به این‌ها اشاره کرد: ۱-   «جامع الصحیح»: اثر «شیخ …

شیوه‌ی تدوین «معاجم»: معاجم جمع «معجم» است. و در اصطلاح محدثین عبارت از کتابی است که احادیث آن برحسب ترتیب نام‌های صحابه یا اساتید مصنف، یا شهرها [و یابراساس تاریخ وفات اساتید و همچنین بر مبنای فضیلت و تقدم و تأخر آنان در دانش و پرهیزگاری] طبقه‌بندی و ساماندهی شده باشند. و معجم‌ها غالباً به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده‌اند. …

شیوه‌های تدوین و گردآوری احادیث:[۱] نویسندگان درتدوین و گردآوری احادیث رسول خدا صلی الله علیه وسلم، ، اسلوب و شیوه‌های گوناگون و مختلفی را در پیش گرفته‌اند که ما نیز در این مبحث، به مهمترین این شیوه‌ها اشاره خواهیم کرد: الف) شیوه‌ی تدوین «مسانید»: مسانید جمع «مسند» و کتابی است که مشتمل بر مجموعه‌هایی از احادیث مسند که هر مجموعه …

علائم و نشانه‌های «علامه قنوجی» در کتاب «الحطه»: ۱-   (خ): بخاری ۲-   (م): مسلم ۳-   (ط): امام مالک (در موطأ) ۴-   (ت): ترمذی ۵-   (د): امام ابوداود ۶-   (س): امام نسائی

علائم و نشانه‌های علامه سیوطی در «جامع الکبیر» و «جامع الصغیر»: ۱-   (خ): بخاری ۲-   (م): مسلم ۳-   (ق): بخاری و مسلم ۴-   (د): ابوداود ۵-   (ت): ترمذی ۶-   (ن): نسائی ۷-   (ه): ابن ماجه ۸-   (۴): سنن چهارگانه [ترمذی، ابوداود، ابن ماجه و نسائی] ۹-   (۳): ابوداود، نسائی و ترمذی ۱۰- (حم): مسند امام احمد بن حنبل ۱۱- (عم): …

اصطلاحات حافظ ابن حجر در کتاب «المطالب العالیه»: «المشهورات»: مراد صحاح شش گانه [۱]و مسند امام احمد بن حنبل می‌باشد. «المسندات»: مراد احادیثی می‌باشد که براساس مسانید صحابه‌ی کرام ترتیب یافته باشند. [۱]– ابن طاهر مقدسی، و عبدالغنی مقدسی، و علامه هیثمی،  و ابن حجر،  و بیشتر علماء، براین باورند که صحاح شش گانه عبارتند از: «بخاری»، «مسلم»، «ابو داود»، …

اصطلاحات حافظ ابن حجر در کتاب «بلوغ المرام»: «اخرجه السبعه»: مراد حدیثی است که «امام بخاری»، «مسلم»، «ابو داود»، «ترمذی»، «نسائی»، «ابن ماجه» و «امام احمد بن حنبل» آن را روایت کرده باشند. «اخرجه السته»: مراد حدیثی است که صحاح شش گانه [«امام بخاری»، «مسلم»، «ابو داود»، «ترمذی»، «نسائی» و «ابن ماجه»] آن را روایت کرده باشند. «اخرجه الخمسه»: مراد …

علائم و نشانه‌های حافظ ابن حجر، در کتاب «تقریب التهذیب»: ۱-   (خ): صحیح امام بخاری ۲-   (خت): تعالیق امام بخاری ۳-   (بخ): «ادب المفرد» امام بخاری ۴-   (عخ): «خلق افعال العباد» امام بخاری ۵-   (ز): «جزء القراءه خلف الامام» امام بخاری ۶-   (‌ی): «جزء رفع الیدین» امام بخاری ۷-   (م): صحیح امام مسلم ۸-   (د): سنن ابو داود ۹-   (مد): …

علائم و نشانه‌های حافظ ابن حجر در کتاب «تهذیب التهذیب»: ۱-   (ع): صحاح شش گانه. [بخاری، مسلم، ابوداود، ترمذی، نسائی، ابن ماجه] ۲-   (۴): سنن چهارگانه. [ابوداود، ترمذی، نسائی، و ابن ماجه] ۳-   (خ): صحیح امام بخاری. ۴-   (خت): تعالیق امام بخاری. ۵-   (بخ): «أدب المفرد» امام بخاری. ۶-   (عخ): کتاب «خلق افعال العباد» امام بخاری. ۷-   (ز): «جزء القراءه …

علائم و نشانه‌های علامه ذهبی در کتاب «المغنی فی الضعفاء»: ۱٫     (خ): بخاری. ۲٫    (م): مسلم. ۳٫     (و): ابو داود. ۴٫     (ت): ترمذی. ۵٫    (س): نسائی. ۶٫     (ق): ابن ماجه. ۷٫     (عه): سنن چهارگانه [ابن ماجه، نسائی، ترمذی و ابوداود‍]

اصطلاحات ابن تیمیه[۱] در کتاب «منتقی الاخبار»: «أخرجاه»: مراد حدیثی است که «بخاری» و «مسلم» آن را روایت کرده‌اند. «متفق علیه»: مراد حدیثی می‌باشد که «بخاری»، «مسلم» و «احمد» آن را روایت کرده باشند.[۲] «رواه الخمسه»: مراد حدیثی است که «احمد»، «ابوداود» «ترمذی»، «نسائی» و «ابن ماجه» آن را روایت کرده باشند. «رواه الجماعه»: مراد حدیثی است که «بخاری»، «مسلم»، …

هدف از تألیف و نگارش کتب هدف از تألیف و نگارش کتب، در شش چیز خلاصه می‌شود: ۱-   نگارنده به نگارش و تألیف مطالبی بپردازد که در سابق، کسی بدان‌ها اشاره‌ای نکرده است. ۲-   تکمیل و اتمام کتاب‌های ناقص و ناتمام. ۳-   تصحیح خطاها و اشتباهات کتاب‌ها. ۴-   تشریح و توضیح مشکلات و پیچیدگی‌های کتاب‌ها. ۵-   اختصار و تلخیص کتاب‌های …

فوائد و نکات کلیدی و ارزنده، و ضوابط و قواعد اساسی و محوری، که هر محقق و پژوهشگری بدان‌ها نیاز دارد اصول و مبادی علوم انّ مبادی کل فنّ عشره الحدّ و الموضوع ثمّ الثمره فضله، نسبهٌ و الواضع الاسمُ الاستمدادُ حکم الشارع مسائلٌ والبعضُ بالبعض اکتفی ج و مِن دری الجمیع حاز الشرفا براستی اصول و مبادی هر فن، …

فوائد و نکات کلیدی و ارزنده، و ضوابط و قواعد اساسی و محوری، که هر محقق و پژوهشگری بدان‌ها نیاز دارد   قواعد مذهب امام شافعی برخی از فقهاء و علماء، قواعد فقهی امام شافعی را این‌گونه در قالب نظم سروده‌اند: خمسٌ محررّه قواعـدُ مذهـب للشافعـی بها  تکـونُ خبـیــرا ضررٌ یـزال و عادهٌ قد حُکمت و کذا المشقه تجلـب التیسیرا …

«بنت مخاض»: شتری که یک سال خود را کامل، و در سال دوم داخل شده باشد، و چون مادر پس از گذشت یک سال، احتمال حامله شدنش است، بدین خاطر به جُنگش «بنت مخاض» می‌گویند، و «مخاض» نیزبه معنی: شترحامله است. «الحِقه» [به کسر حاء]: شتری که سه سالش را کامل، و در سال چهارم داخل شده باشد، و چون …

  «العصبه»: عددی مابین ۱۰ تا ۴۰ و این واژه مخصوص مردان است. و «العِصابه» [به کسر عین]: گروهی از مردم، گروهی از پرندگان، گروهی از اسبان، «و یومٌ عصیبٌ» و «یومٌ عَصَبْصَبٌ»: روز سخت. گفته می‌شود: «اعصوصب الیوم»: روزی سخت است.[۱] «النیّف» [بروزن «الهیّن»]: فزونی و زیادی. گفته می‌شود: «نیف فلانٌ علی السبعین» فلانی بر هفتاد افزود. و گفته …

«الحُفنه»: یک مشت پُر از هرچیز «المساتق»: جمع «مُستَق» و «مُستَقه» [به ضم میم، و فتح تاء] است و به معنای: «پوستین دراز آستین» می‌باشد. و در حقیقت این واژه، معرّب «پوستین» فارسی است. «الکفه» [به کسر کاف]: کفّه‌ی ترازو «الرکب»: این واژه به گروهی از مسافران اطلاق می‌گردد که سوار بر شتراند، و جمعیتشان به ده نفر و یا …

«القفیز» [به فتح قاف و کسر فاء]: جمع آن «اقفزه» و «قفزان» است و «قفیز» پیمانه‌ای قدیمی است که بر حسب اختلاف هر شهر، مقدارش نیز متفاوت می‌باشد. (قفیز: پیمانه‌ای معادل ۱۲ صاع و نیز مقدار ۱۴۴ گز از زمین) «القطمیر»: (پوست نازکی که بین خرما و هسته‌ی آن قراردارد و کنایه ازچیزکم و اندک و بی‌قدراست.) «قطمیر» از اوزان …

«العِثکال»: خوشه‌ی خرما. «الشمردوخ»: خوشه‌ای که برآن خرما و یا انگور باشد. «القنّ»: برده «النبهرج» یا «البهرج»: درهم تقلبی، پول جعلی «الستوق»: درهم‌های ناسره و مغشوش «الدانق»: (سکه‌ی کوچک، یک ششم درهم): نوعی از نقود نقره‌ای است که معادل ۴۹۶ میلی گرم می‌باشد. «الارش»: دیه‌ای که به اعضای انسان (مادون نفس) واجب شود. «الشقص»: قسمتی از زمین، یا چیزی دیگر …

اوزان و مقادیر شرعی و امثال آن‌ها که در کتب فقهی بدان‌ها اشاره رفته است (۱) مقادیر و اوزان شرعی و امثال آن‌ها که در کتب فقهی، به بیان آن‌ها پرداخته شده است، عبارتند از مقدار دیه (خون‌بها) براساس تحقیقات و پژوهش‌های «مجمع البحوث الاسلامیه» هزار اشرفی خالص می‌باشد که این مقدار با اوزان کنونی معادل ۴۲۵۰ گرم از طلای …

انتشار مذهب داود ظاهری انتشارمذهب داود ظاهری تقریباً تا قرن پنجم هجری از رونق خوب و چشمگیری برخوردار بود، به طوری که در ترویج و تأیید آن نیز کتبی به رشته‌ی تحریردرآمد، اما پس از قرن پنجم هجری از رونق و پیروان این مذهب کاسته شد و سیر انقراضی و نزولی خویش را شروع کرد، چرا که این مذهب به …

شاگردان امام داود ظاهری داود ظاهری از شاگردان بی‌شماری برخوردار است که براساس مذهب او، فقه را آموختند و به نشر و پخش آن نیز پرداختند. از مشهورترین آن‌ها می‌توان این افراد را نام برد: ابوبکر محمد بن داود (فرزند داود ظاهری) و متوفی ۲۹۷ ه‍ . وی پس از درگذشت امام داود ظاهری، در حلقه‌ی تدریس پدرش نشست و …

مؤسس مذهب ظاهریه: ابوسلیمان داود بن علی بن خلف اصفهانی، ملقب به «ظاهری» و متوفی (۲۷۰ ه‍) می‌باشد.[۱] وی یکی از ائمه‌ی مجتهدین اسلامی، به شمار می‌آید که مذهب «ظاهریه» نیز به او منسوب است. و داود ظاهری را بدین جهت به «ظاهری» ملقب کردند چرا که به ظاهر قرآن و سنت عمل می‌کرد، و از تأویل و رأی و قیاس، …

مصادر فقهی اباضیه از مصادر و منابع مهم فقهی آن‌ها، می‌توان این کتاب‌ها را نام برد: کتاب «الایضاح»: نوشته‌ی «عامر بن علی بن عامل شامخی». این کتاب از زمـره‌ی کتب اصیل و اساسی فقه اباضیه، در کشورهای عربی که در غرب واقع‌اند – از لیبی گرفته تا مراکش – به حساب می‌آید. کتاب «النیل وشفاء العلیل»: اثر «ضیاء الدین عبدالعزیز …

«مشهورترین علمای اباضیه» از مشهورترین علمای این فرقه، می‌توان به این افراد اشاره کرد: محمد بن یوسف بن اطفیش (متوفی ۱۳۴۳ه‍). «عبدالله بن حمید سالمی»، مشهور به «عبده الضریر» (متوفی ۱۳۳۲ه‍). صالح بن علی حارثی (متوفی ۱۳۱۴ه‍).