فقه

مفهوم جامعۀ اسلامی تنها تفاوت جامعۀ اسلامی با سایر جوامع، همان ویژگی‌ها و صفات منحصر به فردش است که برخی از آن‎ها در ادامه بیان خواهد شد. پس می‌توان جامعۀ اسلامی را این‌گونه تعریف کرد: سکونت و اجتماع گروهی از مسلمانان در سرزمین خودشان براساس رابطۀ اسلامی که امورشان در پرتو قوانین و احکام اسلام است و سرپرست و حاکم …

مفهوم اجتماع اصل این واژه از «جمع» به معنای جمع‌نمودن یک شیء و حفاظت آن از پراکندگی است. مفهوم اصلی عبارات: جَمَعَ جمعاً وجَمَّعهُ، وأجمَعهُ فاجتمَعَ و نیز تَجَمَّعَ واستَجمَعَ همان جمع‌آوری است. مجموع: یعنی آنچه از چندین جا و جنبه، گردآوری و جمع می‌گردد. ابن منظور می‌گوید که: تَجَمّعَ القوم؛ یعنی آن قوم از اینجا و آنجا جمع شدند.[۱] …

احتکار مباح موارد زیر از این قبیل است: آنچه انسان برای امرار معاش خویش و خانواده‌اش ذخیره می‌کند، مگر در زمان بحران و سختی که مردم در ذخیرۀ موادّ ضروری زیاده‌روی می‌کنند و این احتکار ناجایز است؛ آنچه ذخیره می‌شود تا در آینده مصرف گردد، چون امکان دارد که تولید آن فصلی باشد، امّا در تمامی ایّام سال مصرف شود؛ …

حکم احتکار احادیث فراوانی بیانگر حرمت این کارند؛ از جمله اینکه پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «لَا یَحْتَکِرُ إِلَّا خَاطِئٌ»؛ «فقط انسان خطاکار [و گنهکار] احتکار می‌کند.» و بنا بر روایتی: «مَنِ احْتَکَرَ فَهُوَ خَاطِئٌ»[۱]؛ «کسی که احتکار کند، قطعاً خطاکار [و گنهکار] است.» شوکانی در توضیح احادیث مربوط به احتکار می‌گوید: «بدون تردید مجموع این روایات بیانگر حرمت و …

ضررهای احتکار به طور خلاصه می‌توان گفت که ضررهای احتکار از این قرار است: أ- بالارفتن قیمت کالاها و خدمات؛ ب- کنترل و در اختیارگرفتن هرچند اندک قیمت موادّ خام و کالاهای ساخته‌‌شده؛ ت- توقّف جنبه‌های فنّی به سبب نبود رقابت عادلانه؛ ث- محدودشدن و کاهش تولید در بسیاری از مواقع؛ ج- برطرف‌نشدن نیازهای مردم به اندازۀ کافی؛ ح- تلاش …

مفهوم احتکار از دیدگاه فقیهان، احتکار یعنی نگهداشتن غذا یا سایر کالاهایی که مردم به آن‎ها نیاز دارند به قصد اینکه گران شود. این اصطلاح در اقتصاد وضعی به معنای تسلّط بر مال یا درخواست کالاست به منظور رسیدن به بیشترین سود ممکن و نیز کنترل این نوع کالا برای هدفی غیر انسانی.[۱] [۱]– نک: النّظام المالی الاقتصادی فی الإسلام، …

ربا پیامدهای ویرانگر جانی و بهداشتی دارد فرد رباخوار بردۀ ثروت است و برای رسیدن به آن، باکی ندارد که مرتکب امور حرام شود یا حدود و شرایط را رعایت نکند. برخی از پزشکان معتقدند که آشفتگی و اضطراب اقتصادیِ برخاسته از حرص و طمعی که هرگز برطرف نمی‌گردد، باعث پیدایش بسیاری از بیماری‌های قلبی؛ مانند فشار خون مداوم، سکتۀ …

ربا عامل جرم و مصرف اموال برای بهره‌کشی و سلطه‌جویی مضر است از بدهکار درخواست می‌شود که آنچه بر ذمّه‌ دارد را پرداخت نماید و در اغلب موارد، بدهی وی سنگین است و از این رو، به دنبال راه و شیوۀ سریعی است که او را از این گرفتاری‌ها نجات دهد و از آنجا که به فرمودۀ پیامبر راستگو و …

ربا انسان را آزمند و حریص می‌گرداند و اخلاق پسندیده را نابود می‌سازد فردی رباخوار با تحمیل وام‌های بسیار بر مردم، از نیازهای آنان سوء استفاده می‌کند، به گونه‌ای که فرد وام‌گیرنده و بدهکار نمی‌تواند خود را از این گرفتاری نجات دهد و علاوه بر این، دروازه‌های خیر و همکاری بر نیکی و تقوا و قرض الحسنه را می‌بندد، چنانکه …

ربا باعث تنبلی و بیکاری می‌شود سرشت انسان تمایل به ثروت فراوان و آسایش و راحتی دارد و ربا یکی از مهم‌ترین عوامل تنبلی و تن‌پروری و ترک تلاش برای روزی و کسب و کار است. بدون تردید این ویژگی از دیدگاه شریعت مبارک اسلام که تشویق به کار و تلاش نموده، مذموم و ناپسند است. یکی از صفات پیامبران …

فلسفۀ تحریم ربا دلایل متعدّدی در زمینۀ تحریم ربا وجود دارد؛ از جمله: ۱) دوری از ستم و خوردن اموال مردم به ناحق الله ـ می‌فرماید: ﴿فَإِن لَّمۡ تَفۡعَلُواْ فَأۡذَنُواْ بِحَرۡبٖ مِّنَ ٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦۖ وَإِن تُبۡتُمۡ فَلَکُمۡ رُءُوسُ أَمۡوَٰلِکُمۡ لَا تَظۡلِمُونَ وَلَا تُظۡلَمُونَ﴾ [البقره: ۲۷۹] «پس اگر [چنین] نکردید، یقین داشته باشید که الله و رسولش با شما جنگ خواهند کرد …

ادلّۀ تحریم ربا بر اساس دلایلی از قرآن و سنّت و اجماع، ربا حرام و گناه کبیره است. در قرآن کریم آمده است که: ﴿ٱلَّذِینَ یَأۡکُلُونَ ٱلرِّبَوٰاْ لَا یَقُومُونَ إِلَّا کَمَا یَقُومُ ٱلَّذِی یَتَخَبَّطُهُ ٱلشَّیۡطَٰنُ مِنَ ٱلۡمَسِّۚ ذَٰلِکَ بِأَنَّهُمۡ قَالُوٓاْ إِنَّمَا ٱلۡبَیۡعُ مِثۡلُ ٱلرِّبَوٰاْۗ وَأَحَلَّ ٱللَّهُ ٱلۡبَیۡعَ وَحَرَّمَ ٱلرِّبَوٰاْۚ فَمَن جَآءَهُۥ مَوۡعِظَهٞ مِّن رَّبِّهِۦ فَٱنتَهَىٰ فَلَهُۥ مَا سَلَفَ وَأَمۡرُهُۥٓ إِلَى …

قوانین داد و ستد با اجناس ربوی معامله با این اجناس، از دو حالت زیر خارج نیست: حالت اول: فروش کالای ربوی با هم‌جنس خودش؛ مانند فروش طلا با طلا، که برای جواز معامله در این حالت، دو شرط لازم است: یکسان‌بودن مقدار دو کالا؛ تحویل و دریافت کالا در همان مجلس معامله، زیرا رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: …

علّت ربا در حدیث قبلی، پیامبر صلی الله علیه وسلم انواع ششگانۀ مذکور را به صراحت بیان فرمودند و آنچه از لحاظ علّت با آن‎ها مشترک باشد نیز حرام و ممنوع است. علّت از این قرار است: طلا و نقره: علّت در آن‎ها ثمن و پول‌بودن است، زیرا اشیا با طلا و نقره قیمت‌گذاری می‌شوند و از این رو، هرآنچه …

انواع ربا ربا بر دو نوع است: نوع اول: ربای در نسیه که چندین صورت دارد: زیادت در قرض در مقابل زیادت در مدّت: مثلاً بدهکار پس از رسیدن زمان پرداخت، از طلبکار درخواست تمدید مدّت آن را نماید و طلبکار به شرط زیادت در مقدار بدهی، درخواستش را قبول کند. ربای جاهلیّت همین است، زیرا بیشتر معاملات آنان این‌گونه …

تعریف ربا أ- مفهوم لغوی ربا این واژه مصدر «ربا یربو ربواً ورباً» به معنای افزونی و رشد و بالارفتن است.[۱] ب- مفهوم شرعی ربا یعنی زیادتی یا نسیه در برخی اشیا که شریعت این کار را حرام کرده است.[۲] [۱]– لسان العرب، ج ۱۴، ص ۳۰۴٫ [۲]– نک: الإقناع، حجاوی، ج ۲، ص ۲۴۵٫

همبستگی و تعهّد اجتماعی یعنی اینکه جامعه از افراد و گروه‌ها حمایت و پشتیبانی نماید، به گونه‌ای که همچون نظام سرمایه‌داری، مصلحت فرد بر مصلحت جامعه غالب نگردد و یا به مانند نظام سوسیالیستی، مصلحت فرد در مصلحت جامعه ذوب و تباه نشود. بلکه باید کیان و نوآوری و ویژگی‌های فردی حفظ شود، همان‌گونه که ساختار و تسلّط جامعه حفظ …

از مقاصد دین: احسان به مردم و تقدیم‌نمودن خدمات به آنان است از مقاصد عظیمی ‌که شریعت اسلامی‌ با آن آمده است، احسان به مردم و بذل معروف به انواع آن است، و تقدیم یاری و خدمات به آنان است، و گشودن مشکلاتشان و برآورده کردن حاجتشان و برداشتن اذیت از آنان است، و بر این اصل نصوص کتاب و …

اقامۀ حدود از مهم‌ترین امور امام یا نائب او است: علما اتفاق دارند بر اینکه کسی که در دار الإسلام حد را اقامه می‌کند، امام یا نائب او می‌باشد، چه متعلق به ردّه باشد یا به بقیه‌ی ‌حدود و تعزیرات، برای اینکه احتیاج به اجتهاد دارد و ستمگر در آن ایمن نمی‌باشد، پس واجب است که به امام واگذار گردد، …

حکم هجرت ابن قاسم در حاشیه‌ی اصول ثلاثه می‌گوید: «هجرت با کتاب و سنّت و اجماع ثابت است، به ترک کننده‌اش وعید داده شده و بسیاری از علماء، اجماع بر وجوب هجرت از سرزمین‌ شرک به سرزمین‌ اسلام را نقل کرده‌اند». انتها.

تعریف شرعی هجرت خارج شدن در راه الله از دارالکفر به دارالاسلام است، و گاه هجرت بر خارج شدن از سرزمین‌ معصیت به سرزمین‌ طاعت، و از سرزمین‌ بدعت به سرزمین‌ سنّت اطلاق می‌شود.

تعریف لغوی هجرت هِجرت و هُجرت: انتقال و خروج از زمینی به سوی زمین دیگر است. امام ابن الأثیر : در النهایه می‌گوید: «هجرت در اصل: اسمی ‌از هجر است که ضد وصل است، و آن را هجر و هجران کند، سپس بر خروج از زمینی به سوی زمین دیگر و ترک اولی برای دومی ‌غلبه می‌یابد». انتها

از حکم دادن به سرزمینی به دارالکفر بودن، از آن لازم نمی‌آید که درباره‌ی مسلمانان آنجا حکم به کفرشان داده شود، بلکه این از گفته‌های غلات است و مسلکی از مسالک خوارج می‌باشد. ابوالحسن اشعری این قول را از یکی از فرقه‌های خوارج نقل می‌کند: «ارازقه گمان کردند اینکه کسی که در دارالکفر اقامت کند کافر می‌باشد و جایز نیست …

اقسام دار الکفر تقسیم سرزمین‌های کفر از این جهت که کفر در آن قدیم یا جدید است بر دو قسم است: دار الکفر اصلی، و آن سرزمینی است که هیچ گاه دار الإسلام نبوده است. دار الکفر طارئ، آن سرزمینی است که زمانی دار الإسلام بوده، سپس کفار بر آن دست یافتند، یا حکامشان مرتد شدند، یا اهل آن سرزمین‌ …

علت حکم کردن بر دار به اسلام یا کفر با بررسی کلام علماء معلوم می‌شود که آن‌ها دو سبب را برای حکم بر سرزمین‌ بیان می‌کنند: اول: قوّت و غلبه. دوم: نوع احکامی ‌که بر آن تطبیق می‌شود. ابن حزم می‌گوید: «و قول رسول الله ص که می‌فرماید: «أنَا بَرِیءٌ مِنْ کُلِّ مُسلِمٍ أَقَامَ بَینَ أَظهُرِ المُشرِکِینَ»؛ «من از هر …

تعریف دار الإسلام و دار الکفر دار الإسلام: آن، هر سرزمین یا منطقه‌ای است که در آن احکام اسلام بلند باشد و غلبه و قوّت و کلمه در آن برای مسلمانان است؛ اگرچه هم بیشتر ساکنان این دیار از کافران باشد. دار الکفر: آن، هر سرزمین یا منطقه‌ای است که احکام کفر در آن بلند باشد و غلبه و قوّت …

معنی اصطلاحی دار علما از سلف و خلف اختلاف ندارند در تقسیم عالم به دو دار که سومی ‌ندارد، دار اسلام و دار کفر، و این تقسیم تقسیمی ‌اصیل و برگرفته از کتاب الله و سنّت رسول الله ص است. پس (دلیل) از کتاب الله تعالی، این فرموده اش است: ﴿وَٱلَّذِینَ تَبَوَّءُو ٱلدَّارَ وَٱلۡإِیمَٰنَ مِن قَبۡلِهِمۡ یُحِبُّونَ مَنۡ هَاجَرَ إِلَیۡهِمۡ﴾ …

معنی لغوی دار در لغت، دار بر محل اطلاق می‌شود، و عرصه([۱]) و بناء را جمع می‌کند، و همچنین بر سرزمین اطلاق می‌شود. صاحب معجم اللغه می‌گوید: «دار: مسکنی است که بناء و آنچه حول آن است را جمع می‌کند، الله تعالی می‌فرماید: ﴿فَجَاسُواْ خِلَٰلَ ٱلدِّیَارِۚ وَکَانَ وَعۡدٗا مَّفۡعُولٗا۵﴾ [الإسراء: ۵] «پس (برای قتل و کشتار) درون خانه‌ها را جستجو …

بعضی از صفات خوارج که در سنّت آمده است اهل اسلام را می‌کشند و اهل اوثان را رها می‌کنند تراشیدن موی سر معتقد بودن به امامت غیر قریشی جهلشان به اصول و فروع دین

تعریف خوارج حافظ ابن حجر در تعریف آنان و سبب نام گذاری شان می‌گوید: «اما خوارج، پس آنان جمع خارجه‌اند یعنی طایفه، و آنان گروهی اهل بدعت هستند، بخاطر خروجشان از دین و خروجشان بر بهترین مسلمانان به این نام، نامیده شده‌اند».([۱]) [۱]– فتح الباری: ۱۲/۲۹۶٫

فرق بین گروه باغی با گروه محارب محارب از روی فسق و عصیان، بدون تأویل خارج شده است، و باغی با تأویل خارج شده است. محارب، بخاطر دنیا خارج شده است، و باغی بخاطر دین خارج شده است. محارب بر رعیت خارج شده است، و باغی بر امام خارج شده است.

مجازات محاربین بین فقهاء اختلافی وجود ندارد درباره‌ی اینکه مجازات محارب، حدی از حدود الله است که ساقط کردن یا عفو‌کردن آن پذیرفته نمی‌شود، مادام که قبل از قدرت گرفتن بر آنان توبه نکنند، و دلیل آن این فرموده‌ی باری تعالی است: ﴿إِنَّمَا جَزَٰٓؤُاْ ٱلَّذِینَ یُحَارِبُونَ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ وَیَسۡعَوۡنَ فِی ٱلۡأَرۡضِ فَسَادًا أَن یُقَتَّلُوٓاْ أَوۡ یُصَلَّبُوٓاْ أَوۡ تُقَطَّعَ أَیۡدِیهِمۡ وَأَرۡجُلُهُم …

شروط حرابه مجمل شروطی که فقها ذکر کرده‌اند درباره‌ی کسی که اسم محارب بر او ملحق می‌شود شش شرط است، جز اینکه بعضی از آن‌ها بر آن اتفاق وجود ندارد، و آن عبارت اند از: مکلف بودن: اینکه شخص بالغ و عاقل باشد، و در این، بین فقها اختلافی وجود ندارد. التزام به احکام شرع: یعنی اینکه به احکام شریعت …

تعریف طایفه‌ی محارب طایفه‌ای است دارای شوکت، با غلبه در دار الاسلام بیرون آمده است برای گرفتن اموال، یا ریختن خون‌ها، یا هتک اعراض. ([۱]) [۱]– المغنی: ۱۲/۲۴۷٫

حکم کشته‌های دو طرف (اهل بغی و اهل عدل) اما کشته‌های «اهل عدل» پس آنان شهید هستند که جان خودشان را در جنگی که الله به آن امر کرده است بخشیده‌اند: ﴿فَقَٰتِلُواْ ٱلَّتِی تَبۡغِی﴾ «پس با گروه متجاوز بجنگید»، و با آنان همان کاری می‌شود که با سایر شهیدان می‌شود، پس غسل داده نمی‌شوند و لباسشان از آنان بیرون آورده …

حکم جنگیدن با بغات با چیزی که تلفات آن عام است بغات با آنچه که نابودی و تلفات آن عام است قتال نمی‌شوند، مانند آتش و منجنیق و غرق‌کردن با آب و آنچه که مشابه آن است در این زمان جدید، مانند ماشین‌های بمب گذاری شده و غیر آن، مگر اینکه بخاطر ضرورت به آن رو آورده شود؛ طوری که …

آیا اموال بغات غنیمت گرفته می‌شود و ذریه‌ی‌شان سبی می‌شود؟ اهل علم اجماع دارند بر عدم جایز بودن آن، برای اینکه آنان مسلمان و معصوم هستند، و تنها از خون‌ها و اموال اهل بغی، آن مقدار مباح می‌باشد که حاصله از ضرورت دفع کردن آنان و جنگیدن آنان است، و غیر از آن اندازه بر اصل تحریم باقی می‌ماند. ([۱]) …

حکم آن اموالی که از بغات تلف می‌شود یا خون‌هایشان که در اثنای قتال ریخته می‌شود بین اهل علم اختلافی نیست درباره‌ی اینکه هر خون یا مالی که بوسیله‌ی اهل عدل از اهل بغی گرفته شده باشد، هدر می‌باشد، و هیچ ضمانتی برای آنچه که در اثنای جنگ از دست می‌دهند وجود ندارد، لیکن بعد از جنگ، گرفتن اموالشان جایز …

حکم اسیر بغات نزد جمهور علما کشتن اسیر بغات حرام است، فرقی نمی‌کند که برای باغی، گروهی باشد که به آن برگردد یا نه، و آن به این خاطر است که هدف از قتال اهل بغی، دفع کردن آنان است نه کشتنشان، و شرّ اسیر با به اسارت درآمدنش دفع می‌شود و مقصود حاصل می‌گردد، و بنا بر این زندانی …

حکم فراری و زخمی ‌اهل بغی بی‌گمان اگر باغی، جنگیدن با اهل عدل را ترک کند، یا بخاطر جراحتی که به او اصابت کرده است و بخاطر آن ناتوان شود، یا بخاطر هزیمت و شکستی که خورده است و از زمین قتال فرار کند، یا بخاطر روشن شدن حق برای او سلاحش را ترک کند و به سمع و طاعه …

حکم قتال بغات دلیل عمده در مشروعیت قتال بغات آیه سوره حجرات است: ﴿وَإِن طَآئِفَتَانِ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِینَ ٱقۡتَتَلُواْ فَأَصۡلِحُواْ بَیۡنَهُمَاۖ فَإِنۢ بَغَتۡ إِحۡدَىٰهُمَا عَلَى ٱلۡأُخۡرَىٰ فَقَٰتِلُواْ ٱلَّتِی تَبۡغِی حَتَّىٰ تَفِیٓءَ إِلَىٰٓ أَمۡرِ ٱللَّهِۚ فَإِن فَآءَتۡ فَأَصۡلِحُواْ بَیۡنَهُمَا بِٱلۡعَدۡلِ وَأَقۡسِطُوٓاْۖ إِنَّ ٱللَّهَ یُحِبُّ ٱلۡمُقۡسِطِینَ٩﴾ [الحجرات: ۹] «و اگر دو گروه از مؤمنان با یکدیگر به جنگ بر خاستند، میان‌شان آشتی بر …

تعریف طایفۀ باغی آن، طایفه‌ای از مسلمانان است، دارای شوکت است، با تدویل بر امام مسلمانی که اماماتش ثابت شده است خارج می‌شود، به دنبال خلع کردن او است یا اینکه به داخل شدن در اطاعت او راضی نیست، و به «اهل بغی» نامیده می‌شود و طایفه‌ی امام به «اهل عدل» نامیده می‌شود. و تأویل: همانند اینکه چیزی را بر …

کیفیت جنگیدن با طایفه ممتنعه صفتی که بر آن، با طوایف ممتنعه جنگیده می‌شود، همان صفتی است که بر آن با اهل حرب از کفار اصلی جنگیده می‌شود، پس اسیرشان کشته می‌شود، و فراری‌شان دنبال کرده می‌شود، و زخمی‌شان کشته می‌شود و اموالشان غنیمت گرفته می‌شود([۱]) غیر از اینکه اگر یکی از آنان قبل از اینکه توبه کند بر او …

حکم کشتن طایفۀ ممتنعه، در حالی که بین آنان مکره موجود باشد زیر این مسأله دو حالت درج می‌گردد: اولین‌شان: اینکه نمی‌دانیم که در بینشان مکره وجود دارد، پس اینجا با ظاهر آنان معامله می‌کنیم و با همه‌ی‌شان می‌جنگیم و سرائر و باطنشان را به الله واگذار می‌کنیم، و این حکم به اتفاق اهل علم می‌باشد. ([۱]) دومین‌شان: اینکه می‌دانیم …

حکم اعوان و انصار طایفۀ ممتنعه حکم یاری کنندگان طایفه‌ی ممتنعه، دقیقاً حکم خود طایفه‌ی ممتنعه است، یعنی حکمشان ارتداد و خروج از دین و وجوب قتال با آنان است، پس همانا کسی که با طایفه‌ای تولّی کند حکم آنان را خواهد داشت. الله تعالی می‌فرماید﴿لَّا یَتَّخِذِ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ ٱلۡکَٰفِرِینَ أَوۡلِیَآءَ مِن دُونِ ٱلۡمُؤۡمِنِینَۖ وَمَن یَفۡعَلۡ ذَٰلِکَ فَلَیۡسَ مِنَ ٱللَّهِ فِی …