فقه

معرّفی عقل نوری معنوی است که نفس از طریق آن، علوم ضروری و نظری را درک کرده و می‌فهمد. این تعریف را صاحب کتاب «القاموس المحیط» ارائه داده است.[۱] استاد محمّد نعیم یاسین در بیان ماهیّت عقل می‌گوید: عقل یکی از غرایز نفسانی یا یکی از نیروهایش است که انسان را برای درک معانی و حقایق یاری می‌رساند.[۲] [۱]– القاموس …

آدابی که باید در رفتار با والدین مورد توجّه قرار گیرد دین اسلام آداب فراوانی را برای تعامل با پدر و مادر بیان نموده است و عالمان برخی از این آداب را براساس قرآن و سنّت، مشخّص ساخته‌اند. کافی است که در این زمینه، به آیۀ زیر دقّت نماییم: ﴿وَصَاحِبۡهُمَا فِی ٱلدُّنۡیَا مَعۡرُوفٗاۖ﴾ [لقمان: ۱۵] «و در دنیا با آنان …

حقوق والدین و جایگاه آنان از دیدگاه اسلام، والدین حقوقی مهم و بزرگ و مقامی والا دارند. نیکی به آن دو به همراه توحید بیان شده و تشکّر از پدر و مادر در کنار شکر الهی آمده و نیکی به والدین از بزرگ‌ترین و محبوب‌ترین اعمال در نزد الله ﻷ است. الله می‌فرماید: ﴿وَٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ وَلَا تُشۡرِکُواْ بِهِۦ شَیۡ‍ٔٗاۖ وَبِٱلۡوَٰلِدَیۡنِ إِحۡسَٰنٗا﴾ …

خوشرفتاری زن با شوهر بر عهدۀ زن است که قدردان شوهرش باشد و در برابر غذا، لباس، هدیه و امثال آن که در حدّ توانش است، از وی تشکّر نماید و به دنبال جبران باشد و از آنچه به وی می‌دهد، خوشحال گردد، چون این موارد باعث خوشحالی شوهر می‌شود و سبب می‌گردد که بیشتر نیکی و بخشش کند. همچنین …

خوشرفتاری با زن یکی دیگر از حقوق زن، این است که شوهرش با وی خوشرفتار باشد و زمان دیدار با وی، نرمخو و خوشرو گردد و با او شوخی و بازی کند تا دلش را به دست آورد و از تنهایی بیرون آید و بداند که شوهر برایش ارزش قائل است و در دلش جای دارد. یکی از موارد خوشرفتاری …

پرداخت نفقه برای همسر زن حق دارد که شوهرش، نفقۀ او را به نیکی بدهد. نفقه یعنی آنچه بر عهدۀ شوهر و برای زن است؛ مانند مالی برای سکونت، غذا، پرورش و حضانت بچّه، لباس و سایر مواردی که باعث می‌شود احترام زن حفظ شود و دچار خواری نگردد و نیز از صحّت و کرامتش حفاظت شود و تمامی این …

مهریّه ازدواج یعنی مالی که بر اثر ازدواج، برای زن و بر عهدۀ مرد است. الله تعالی در قرآن کریم، مهریّه را صداق، اجر و فریضه نامیده است.[۱] پرداخت مهریّه واجب است، چون الله ـ فرمان به این کار داده و چنین فرموده است: ﴿وَءَاتُواْ ٱلنِّسَآءَ صَدُقَٰتِهِنَّ نِحۡلَهٗۚ﴾ [النّساء: ۴] «و مهریۀ زنان را به عنوان هدیه [و فریضه‌ای الهی] با …

ارکان عقد ازدواج ارکان این پیمان، ایجاب و قبول است.[۱] ایجاب و قبول: یعنی الفاظی که هریک از دو طرف به منظور اعلان رضایت خویش به کار می‌برند و اگر ایجاب و قبول از افرادی که دارای شروط عقد نکاح هستند؛ یعنی خواستگار و خواستگاری‌شده صادر شود، نکاح منعقد می‌گردد در صورتی که هردو اهلیّت پیمان ازدواج را داشته باشند. …

جایز نیست که مردی بر خواستگاری برادر مسلمانش، از زنی خواستگاری نماید پیامبر فرمودند: «لَا یَبِعْ بَعْضُکُمْ عَلَى بَیْعِ بَعْضٍ، وَلَا یَخْطُبْ بَعْضُکُمْ عَلَى خِطْبَهِ بَعْضٍ»[۱]؛ «هیچ یک از شما بر خرید کسی دیگر، خرید نکند و کسی از شما بر خواستگاری فرد دیگری، خواستگاری ننماید.» در صحیح بخاری و صحیح مسلم، از ابوهریره س روایت شده که رسول الله ج فرمودند: …

نباید زن بر ازدواج با کسی که مطابق میلش نیست، مجبور شود عالمان بیان نموده‌اند که نباید زن مجبور شود با کسی که به خواستگاری‌اش آمده، ازدواج کند، بلکه باید موافقت و رضایت وی گرفته شود؛ فرقی نمی‌کند که دوشیزه یا بیوه باشد. بنابراین ولیّ زن نمی‌تواند وی را مجبور به ازدواج با کسی که دوست ندارد، نماید. عالمان بر …

ازدواج باعث ثروت و زدودن فقر می‌شود ازدواج سبب غنی و برطرف‌شدن نداری است. این مورد یکی از خوبی‌ها و اسرار ازدواج است که بیشتر مردم؛ به‎ویژه کسانی که با بهانۀ نداری از ازدواج سر باز می‌زنند، از آن بی‌خبرند. الله ـ می‌فرماید: ﴿وَأَنکِحُواْ ٱلۡأَیَٰمَىٰ مِنکُمۡ وَٱلصَّٰلِحِینَ مِنۡ عِبَادِکُمۡ وَإِمَآئِکُمۡۚ إِن یَکُونُواْ فُقَرَآءَ یُغۡنِهِمُ ٱللَّهُ مِن فَضۡلِهِۦۗ وَٱللَّهُ وَٰسِعٌ عَلِیمٞ﴾ [النّور: …

باعث دستیابی به نعمت فرزند می‌شود ازدواج سبب می‌گردد که زن و شوهر فرزندی داشته باشند و اگر وی را خوب تربیّت نمایند، سبب سعادت و خنکی چشمان‎شان در زندگی و باعث ذکر خیرشان پس از وفات می‌شود.

ازدواج سبب خویشاوندی و مودّت در میان مردم می‌گردد ازدواج فقط رابطه‌ای محدود به زن و شوهر ایجاد نمی‌کند، بلکه این رابطه از زن و شوهر به خانواده‌هایشان کشیده می‌شود و حلقه‌ای گسترده در زنجیرۀ اتّحاد امّت اسلام است. رابطه‌های ویژه؛ مانند خویشاوندی و ازدواج تأثیر فراوانی در یاری و کمک به یکدیگر دارند.

ازدواج سبب بقای نسل آدمی و حفظ نوع بشری می‌گردد اگر دقّت کنی که حکمت الهی خواهان بقای نسل بشر برای اجرای شرایع، آبادانی جهان هستی و اصلاح زمین بوده و نسل صالح تنها با ازدواج باقی می‌ماند، می‌بینی که چگونه ازدواج وسیلۀ تحقیق اموری بزرگ شده است؛ اموری که الله تعالی دوست دارد آن‎ها باقی بمانند و مردم را …

ازدواج، اجر و پاداش دارد پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌فرمایند: «فِی بُضْعِ أَحَدِکُمْ صَدَقَهٌ»[۱]؛ «در همبستری هریک از شما [با زنش] صدقه است [و پاداش دارد].» بسیاری از عالمان بیان کرده‌اند که ازدواج بهتر از انجام عبادات نافله است، زیرا ازدواج دارای مصالح و نتایج خوب فراوانی است.[۲] [۱]– صحیح مسلم، شمارۀ حدیث: ۱۰۰۶٫ [۲]– نک: حاشیه ابن عابدین، ص …

ازدواج، قبول و اجرای فرمان الله تعالی و پیامبر صلی الله علیه وسلم است الله متعال می‌فرماید: ﴿وَأَنکِحُواْ ٱلۡأَیَٰمَىٰ مِنکُمۡ وَٱلصَّٰلِحِینَ مِنۡ عِبَادِکُمۡ وَإِمَآئِکُمۡۚ﴾ [النّور: ۳۲] «مردان و زنان مجرّد [و بی‌همسر] خود را همسر دهید و [نیز] غلامان و کنیزان‎تان که شایسته [و نیکوکار] هستند [را همسر دهید].» ﴿فَٱنکِحُواْ مَا طَابَ لَکُم مِّنَ ٱلنِّسَآءِ﴾ [النّساء: ۳] «پس با زنانی [دیگر] …

مشروعیّت ازدواج در اسلام از دیدگاه اسلام، ازدواج امری جایز بوده و کم‌ترین درجۀ مشروعیّت آن، جواز و اباحت است. کسی که دلایل شرعی را بررسی نماید، می‌بیند که فقط دلالت بر جواز ندارند، بلکه بیانگر استحباب یا وجوب ازدواج نیز هستند. کسانی که قائل به فرضیّت یا وجوب عینی یا کفایی هستند، متونی که فرمان به ازدواج داده‌اند را …

ازدواج در اسلام، رابطه‌ای مقدّس و پیمانی محکم به شمار می‌رود که فطرت‌های سلیم متمایل به آن بوده و شرایع استوار مردم را به‎سوی آن فرا می‌خوانند. نفوس بشر همواره در این زمینه هماهنگ با فطرت بوده و خواستۀ حکمت را پاسخ گفته‌اند. ازدواج باعث آرامش، مودّت و مهربانی، جمع پراکندگی‌ها، آسودگی و راحتی دل و تولید مثل می‌شود. خوشی …

آیاتی از قرآن کریم دربارۀ مقام زن قرآن مجید جایگاه زن را والا گردانیده و مطالب بسیاری را در مورد زن و مقام و حقوق وی آورده و حتّی یک سوره از سوره‌های طوال، با عنوان «نساء» نام گرفته است. اکنون برخی از آیات قرآنی مربوط به مقام زن بیان می‌گردد: ﴿۞وَٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ وَلَا تُشۡرِکُواْ بِهِۦ شَیۡ‍ٔٗاۖ وَبِٱلۡوَٰلِدَیۡنِ إِحۡسَٰنٗا﴾ [النّساء: …

بزرگداشت زن در اسلام بدون تردید اسلام مقام زن را والا گردانیده و هیچ آیینی همچون دین اسلام وی را گرامی نداشته است. از دیدگاه اسلام، زنان مکمّل مردان هستند و بهترینِ مردم کسی است که با خانواده‌اش خوب باشد. دختر مسلمان در دوران کودکی حقّ شیرخوارگی و توجّه و تربیّت خوب دارد و همزمان، خنکی چشمان و جگرگوشۀ پدر …

گروه مخالف و محارب رسول الله صلی الله علیه وسلم با دوراندیشی و رعایت امنیّت و حفاظت، با این افراد رفتار می‌کردند و با شیوه‌ای که بهتر و عادلانه‌تر بود، با آنان برخورد می‌نمودند؛ اگر امکان نرمی و مهربانی می‌بود، با آنان مهربان بودند، امّا در صورتی که طغیان و سرکشی می‌کردند و مهربانی پیامبر صلی الله علیه وسلم نافرمانی و گردنکشی …

گروه مخالف و هم‌پیمان پیامبر صلی الله علیه وسلم امید به هدایت آنان داشتند، به زیبایی و نیکی با این گروه رفتار می‌کردند، عدالت را در حقّ‎شان رعایت می‌نمودند و حقّ هیچ‌یک از آنان را ضایع نمی‌کردند و براساس آیۀ زیر رفتار می‌نمودند: ﴿لَّا یَنۡهَىٰکُمُ ٱللَّهُ عَنِ ٱلَّذِینَ لَمۡ یُقَٰتِلُوکُمۡ فِی ٱلدِّینِ وَلَمۡ یُخۡرِجُوکُم مِّن دِیَٰرِکُمۡ أَن تَبَرُّوهُمۡ وَتُقۡسِطُوٓاْ إِلَیۡهِمۡۚ إِنَّ …

تعامل با گروه منافقان کسانی که به ظاهر مسلمان، ولی در باطن کافر بودند. رسول الله صلی الله علیه وسلم با این افراد، رفتاری همچون رفتارخود با مسلمانان داشتند؛ از لحاظ مهربانی، نرمی، احسان و بخشش بدی و پاسخ‌دادن آن با نیکی. پیامبر صلی الله علیه وسلم براساس ظاهرشان با آنان رفتار می‌نمودند بدون اینکه باطن‎شان را بررسی کنند تا از اسرار …

ارتباط مسلمان با غیر مسلمان ارتباط مسلمان با کافران و مشرکان براساس احسان، نیکی، انعام، عدالت و خواستن خیر و هدایت برای آنان است. الله می‌فرماید: ﴿لَّا یَنۡهَىٰکُمُ ٱللَّهُ عَنِ ٱلَّذِینَ لَمۡ یُقَٰتِلُوکُمۡ فِی ٱلدِّینِ وَلَمۡ یُخۡرِجُوکُم مِّن دِیَٰرِکُمۡ أَن تَبَرُّوهُمۡ وَتُقۡسِطُوٓاْ إِلَیۡهِمۡۚ إِنَّ ٱللَّهَ یُحِبُّ ٱلۡمُقۡسِطِینَ﴾ [الممتحنه: ۸] «الله أ شما را از نیکی‌کردن و رعایت عدالت نسبت به کسانی …

برای هر انسانی لازم است که از روی اختیار یا اجبار صبر پیشه کند، چون در معرض بسیاری از مصیبت‌های جانی بر اثر بیماری، و در معرض مشکلات مالی بر اثر نابودی و تباهی، یا سختی‌های خانوادگی و رفاقتی به سبب موت و نیز در معرض مصیبت‌های زندگی بر اثر جنگ و پیامدهای آن؛ همچون از دست‌دادن بسیاری از نیازهای …

بدون تردید صبر معیار و اصل فضایل است، چون ریاضت‌کشیدن به‎وسیلۀ اخلاق پسندیده – چنانچه ابن عاشور می‌گوید- نیاز دارد که انسان نفس خویش را بر مخالفت با تمایلات بسیاری وادار سازد و در این مخالفت، رنج و دردی وجود دارد که خواهانِ صبر است تا اخلاق نیکو عادت و ملکۀ فردی شود که نفسش را وادار به این کار …

برخی از نواهی اسلام یکی از بزرگ‌ترین محاسن اسلام این است که نواهی‌اش انسان را از ارتکاب بدی و گرفتارشدن به عاقبت زشتِ افعال ناپسند باز می‌دارد. برخی از نواهی اسلام، از این قرار است: نهی از کفر، فسوق و نافرمانی، گناه و پیروی از تمایلات نفسانی؛ نهی از تکبّر، کینه، خودپسندی، حسادت و خوشحال‌شدن به گرفتاری دیگران؛ نهی از …

تعیین قاضیان در دین اسلام این کار به منظور تشخیص حق و تعیین صاحب آن در اتّفاقات و اختلافاتی که میان مردم صورت می‌گیرد، انجام می‌شود. دین اسلام شروط و ویژگی‌هایی را برای کار قضاوت مقرّر ساخته که افراد مطمئن و امین را برای این امانت بزرگ مشخّص می‌سازد. شروط اصلی و مهمّ قضاوت عبارت است از: تعظیم شریعت در …

برحذرداشتن از سستی در اجرای عدالت یعنی با انگیزۀ دلسوزی و نرمی یا تمایلات نفسانی و رابطۀ خویشاوندی؛ الله متعال می‌فرماید: ﴿۞یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ کُونُواْ قَوَّٰمِینَ بِٱلۡقِسۡطِ شُهَدَآءَ لِلَّهِ وَلَوۡ عَلَىٰٓ أَنفُسِکُمۡ أَوِ ٱلۡوَٰلِدَیۡنِ وَٱلۡأَقۡرَبِینَۚ إِن یَکُنۡ غَنِیًّا أَوۡ فَقِیرٗا فَٱللَّهُ أَوۡلَىٰ بِهِمَاۖ فَلَا تَتَّبِعُواْ ٱلۡهَوَىٰٓ أَن تَعۡدِلُواْۚ وَإِن تَلۡوُۥٓاْ أَوۡ تُعۡرِضُواْ فَإِنَّ ٱللَّهَ کَانَ بِمَا تَعۡمَلُونَ خَبِیرٗا﴾ [النّساء: ۱۳۵] …

الله متعال هنگام فرمان به اجرای عدالت، مردم را از مخالفت با آن برحذر داشته است ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ کُونُواْ قَوَّٰمِینَ لِلَّهِ شُهَدَآءَ بِٱلۡقِسۡطِۖ وَلَا یَجۡرِمَنَّکُمۡ شَنَ‍َٔانُ قَوۡمٍ عَلَىٰٓ أَلَّا تَعۡدِلُواْۚ ٱعۡدِلُواْ هُوَ أَقۡرَبُ لِلتَّقۡوَىٰۖ﴾ [المائده: ۸] «ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید! همواره برای الله متعال قیام کنید و به عدالت گواهی دهید، دشمنی با گروهی، شما را بر آن ندارد …

شیوۀ تحقّق صلۀ رحم صلۀ رحم از چندین طریق شکل می‌گیرد؛ از جمله: دیدار با خویشاوندان، بررسی و پرسش احوال و شرایط‎شان، دادن هدیه، احترام و شناخت جایگاهشان، انفاق و صدقه بر خویشاوند فقیر، مهربانی و نرمی با خویشاوند ثروتمند، احترام به بزرگ‌ترها، مهربانی به افراد کوچک‌ و ضعیفان، توجّه به آنان از طریق احوال‎پرسی و دیدار فراوان؛ با آمدن …

مفهوم صلۀ رحم ابن منظور می‌گوید: «وصلت الشّیء وَصلاً وصِلهً؛ وصل ضدّ جدایی و هجران است.»[۱] و می‌آورد: «گفته می‌شود: وصلَ فلانٌ رحمه یَصِلُها صِلهً وبینهما وصلهٌ؛ یعنی در میان آن دو، اتّصال و واسطه‌ای است.»[۲] و می‌گوید: «تواصل ضدّ تصارم [از یکدیگر بریدن] است.»[۳] وی دربارۀ صلۀ رحم می‌آورد: «ابن اثیر می‌گوید: صلۀ رحم کنایه از نیکی به خویشاوندان …

تحمّل آزار و اذیّت همسایه اینکه انسان همسایه‌اش را اذیّت نکند و مصیبت را از وی دور سازد و در برابر دستان و زبان‎های ستمگر و بد، از او حمایت و دفاع نماید و به وی نیکی کند؛ تمامی این موارد فضیلت بوده و خوب است. امّا فضیلت دیگری نیز وجود دارد؛ یعنی صرف‌نظرکردن از لغزش‌های همسایه و بخشش بسیاری …

نیکی به همسایه برای خوش‌همسایگی فرد تنها این کافی نیست که همسایه‌‌اش را اذیّت نکند و در برابر افراد ستمگر و زبان‎های بدگو، به‎وسیلۀ قدرت و جایگاه خویش، از وی دفاع نماید. بلکه باید با انجام انواع نیکی‌ها، به وی احسان کند و این کار نشانۀ فضیلت و دلیل ایمان و علامت صداقت انسان است. در صحیح بخاری و صحیح …

حمایت از همسایه یکی از مواردی که دربارۀ همسایه سفارش شده و حقّ وی به شمار می‌رود، حمایت از اوست و اقدام فرد برای نجات همسایه از مصیبتی که به وی رسیده، نشانۀ شرافت و والاهمّتی وی است؛ فرقی نمی‌کند که آن مصیبت علیه آبرو، جسم، مال یا سایر موارد باشد.

خودداری از آزار و اذیّت قبلاً بیان گردید که همسایه دارای جایگاهی والا و حرمت فراوانی است. به همین سبب، کسی که همسایه‌اش را اذیّت نماید، به شدّت مورد تهدید و تحذیر قرار گرفته و آزاررساندن به ناحق و اذیّت‌کردن همسایه، شدیداً تحریم شده است. در صحیح بخاری، از ابوشریح س روایت شده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «وَاللَّهِ …

توصیۀ اسلام دربارۀ همسایه بدون تردید اسلام در مورد همسایه توصیه نموده و جایگاهش را بلند گردانیده است. از دیدگاه دین اسلام، همسایه حرمت و حقوق فراوانی دارد که قوانین اخلاقی و احکام بشری از آن‎ها آگاه نیستند. و بلکه قوانین و احکام وضعی برخی از حقوق همسایه را نادیده گرفته و برایش قائل به حرمت و احترامی نشده‌اند، زیرا …

عمومیّت مفهوم همسایگی بدون تردید همسایگی از نظر مسکن، آشکارترین و واضح‌ترین نوع همسایگی است. امّا مفهوم همسایه و همسایگی -در اسلام- منحصر بر همسایگی از لحاظ مسکن نمی‌شود، بلکه عام‌تر از این بوده و همسایگی در محلّ تجارت، بازار، مزرعه، مدرسه و مکان درس نیز وجود دارد. همچنین این مفهوم شامل همسفر انسان می‌شود که از نظر مکانی و …

محدودۀ همسایگی دیدگاه عالمان دربارۀ محدودۀ شرعی همسایگی متفاوت است؛ مثلاً در این باره گفته شده است که: محدودۀ همسایگی ۴۰ منزل از هر طرف است؛ این سخن از أمّ المؤمنین عایشهل و نیز از زهری و اوزاعی رحمهما الله نقل شده است؛ از هر طرف، ۱۰ منزل را شامل می‌شود؛ کسی که صدا و درخواست انسان را بشنود، همسایه …

مفهوم جوار (همسایه) ۱- تعریف جار أ- مفهوم لغوی جار: ابن منظور می‌گوید: «جوار: مجاورت و جار یعنی کسی که در کنار توست. جاورَ الرّجلَ مجاوره وجِواراً وجُواراً – که با کسره‌خواندن، فصیح‌تر است-: یعنی با او ساکن شد و آرام گرفت. اینکه گفته می‌شود فلانی خوش‌‌همسایه است، به سبب حالت و نوعی از کنار هم بودن و همسایگی است.»[۱] …

زندگی اجتماعی در اسلام (۲) الله می‌فرماید: ﴿إِنَّ ٱلدِّینَ عِندَ ٱللَّهِ ٱلۡإِسۡلَٰمُۗ﴾ [آل‌عمران: ۱۹] «همانا دین [حق] از دیدگاه الله تعالی، اسلام است.» ﴿وَأَنزَلۡنَآ إِلَیۡکَ ٱلۡکِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ مُصَدِّقٗا لِّمَا بَیۡنَ یَدَیۡهِ مِنَ ٱلۡکِتَٰبِ وَمُهَیۡمِنًا عَلَیۡهِۖ﴾ [المائده: ۴۸] «و [این] کتاب [قرآن] را به حق بر تو نازل کردیم درحالی ‌که تصدیق‌کنندۀ کتاب‌های پیش از خود بوده و بر آن‎ها شاهد …

زندگی اجتماعی در اسلام (۱) ادیان آسمانی باعث اصلاح نفوس، روشنایی دیده‌ها و گشایش راه حکمت می‌شوند. و بدون تردید تأثیر و نقش اسلام در این زمینه، از سایر ادیان بیشتر و روشن‌تر است، زیرا دین اسلام بهترین و خاتم و کامل‌ترین ادیان به شمار می‌رود و از این رو، تعجّبی نیست که تمامی جزئیّات مسائل اعتقادی و رفتاری، تربیّتی، …

تعریف امّت اسلامی در پرتو متون شرعی، می‌توان امّت اسلامی را این‌گونه تعریف کرد: گروه‌هایی از مردم که اعتقاد اسلام آنان را با یکدیگر جمع نموده است و صرف‌نظر از هر نوع اعتبار و معیار دیگری. قرآن کریم در تأیید این سخن می‌فرماید: ﴿وَإِنَّ هَٰذِهِۦٓ أُمَّتُکُمۡ أُمَّهٗ وَٰحِدَهٗ وَأَنَا۠ رَبُّکُمۡ فَٱتَّقُونِ﴾ [المؤمنون: ۵۲] «و همانا این امّت شما، امّت واحدی …

مفهوم امّت این واژه چندین معنا دارد؛ مثلاً بر یک دورۀ زمانی، گروهی از مردم، شریعت و … اطلاق می‌گردد. امّا در اصطلاح اجتماعی، بر گروهی از مردم که براساس یک موضوع و موردی؛ مانند یک دین یا یک زمان و مکان با یکدیگر جمع شده‌اند، اطلاق می‌شود؛ فرقی نمی‌کند که این کار با ارادۀ خوشان نباشد؛ همچون نژاد و …

مفهوم جماعت یعنی گروهی از مردم که یک یا چندین رابطه آنان را با یکدیگر جمع نموده است؛ مانند رابطۀ خویشاوندی و نژادی. بنابراین جماعت از این لحاظ، بخشی از عناصر جامعه است.[۱] [۱]– نک: الإسلام وبناء المجتمع،، ص ۱۳٫