اصطلاحات شیخ محمد الامیر در «المجموع» ۱-   «المص» یا «الاصل»: مراد «مختصر خلیل بن اسحاق» می‌باشد. ۲-   «ح»: مراد «شیخ محمد بن محمد حطاب» می‌باشد. ۳-   «ر»: مراد «شیخ مصطفی بن عبدالله الرماصی»[۱] (متوفی ۱۱۳۶ه‍) می‌باشد. و شیخ خلیل، در کتابش «التوضیح» علامت «ر» را برای «شیخ محمد بن راشد» (متوفی ۷۳۱ه‍) به کار برده است. ۴-   «عج»: مراد «شیخ …

اصطلاحات شیخ رهونی[۱] «بر شرح شیخ زرقانی» «تو»: مراد از این اصطلاح، «شیخ علامه ابوعبدالله محمد التاودی بن طالب بن سوده، فقیه مالکی» (و متوفی ۱۲۰۹ه‍) می‌باشد. وی اصالتاً از «اندلس» است که در شهر «فاس» پرورش یافت و رشد و نموّ نمود و در همانجا نیز اسکان و اقامت داشت.[۲] و در برخی جاها با علامت «ت» نیز به …

اصطلاحات شیخ دسوقی[۱] در حاشیه‌اش بر«شرح کبیر» شیخ احمد الدردیر[۲] «بن»: مراد «علامه شیخ محمد بن حسن بنانی ابوعبدالله» (متوفی ۱۱۹۴ه‍) می‌باشد.[۳] «طفی»: مراد «علامه شیخ مصطفی بن عبدالله الرماصی ابوالخیرات»(متوفی ۱۱۳۶ه‍) می‌باشد. وی دارای حاشیه‌ای بر «شرح التتائی علی مختصر خلیل» است.[۴] «ح»: مراد شیخ محمد بن محمد حطاب ابوعبدالله (متوفی ۹۵۴ه‍) می‌باشد. وی یکی از فقهای مالکی و …

اصطلاحات «ابن حاجب» در کتاب «جامع الامهات» هرگاه شیخ ابن حاجب «فیها» (در آن) گوید، مرادش از ضمیر «ها»، کتاب «المدونه» می‌باشد (گر چه مرجع ضمیر قبلاً ذکر نشده باشد)، چون کتاب «المدونه» به خاطر شهرت و استحضارش در اذهان، و کثرت تداول و تعاملش، در میان اهل مذهب مشهور و مُعرّف حضور همه است. بنابراین بدون ذکر مرجع، باز …

مصطلحات اعلام در فقه مالکی (۸) «القاضیان»(دوقاضی) مراد از «القاضیان» عبارتند از: قاضی ابوالحسن قصار علی ابن احمد (متوفی ۳۹۸ه‍). قاضی عبدالوهاب بن نصر (متوفی ۴۲۲ه‍). «القضاه الثلاثه»(قُضات سه گانه) «قُضات سه گانه»، عبارتند از: قاضی ابوالحسن قصار علی بن احمد(متوفی ۳۹۸ه‍). قاضی عبدالوهاب بن نصر (متوفی ۴۲۲ه‍). قاضی ابوالولید، باجی سلیمان بن خلف (متوفی ۴۷۴ه‍). «محمّد» هرگاه واژه‌ی «محمد»، …

مصطلحات اعلام در فقه مالکی (۷) «القرینان» (دو رفیق، دو یار، دو ملازم، دو جفت) مراداز«القرینان» عبارتند از: ۱- «اشهب بن عبدالعزیز بن داود ابو عمر» پس از وفات ابن قاسم، ریاست مذهب مالکی در مصر به ایشان ختم می‌شود و در سال ۲۰۴ه‍ چشم از جهان فروبست. ۲- «ابن نافع عبدالله بن سعید بن نافع». و علما، این دو …

مصطلحات اعلام در فقه مالکی (۶) «الشیخان» (دو رهبر و زعیم) مراد از «الشیخان» عبارتند از: ۱-«ابن ابی زید قیروانی عبدالله»؛ وی امام و پیشوای مالکی‌ها در عصر خویش بود و به سال ۳۸۶ ه‍  درگذشت. ۲- ابن القاسبی علی بن محمد بن خلف (متوفی ۴۰۳ ه‍) و برخی از علماء گفته‌اند که مراد از «الشیخان»، این دو عالم بزرگوار …

مصطلحات اعلام در فقه مالکی (۵) «الأخوان» (دوبرادر) مراد از «الاخوان» این دو عالم بزرگوار می‌باشد: «مطرف بن عبدالله بن یسار، ابو مصعب»، خواهرزاده‌ی امام مالک (متوفی۲۲۰ه‍). «ابن الماجشون(به ضم و فتح و کسر«جیم»)، عبدالملک بن عبدالعزیز بن عبدالله بن ابی‌سلمه الماجشون، ابومروان». وی شخصی فصیح و بلیغ، و فقیهی چیره دست، در فقه مالکی به شمار می‌آمد که در …

العراقیون» (علمای عراق) مراد از «العراقیون» این عده از علماء می‌باشند: قاضی اسماعیل بن اسحاق الازدی (متوفی ۲۸۲ه‍). قاضی ابوالحسن بن القصار علی بن احمد (متوفی ۳۹۸ه‍). ابوالقاسم، عبدالله بن الحسن بن الجلاب (متوفی ۳۷۸ه‍). ابوبکر، محمدبن عبدالله الابهری (متوفی ۳۹۵ه‍). قاضی، عبدالوهاب ابو محمد بن نصر(متوفی ۴۲۲ه‍). قاضی ابوبکر، محمدبن طیب الباقلانی (متوفی ۴۰۳ه‍). قاضی ابوالفرج، عمروبن عمرو(متوفی۳۳۰یا۳۳۱ه‍). «حطاب» …

مصطلحات اعلام در فقه مالکی(۳) «المغاربه»:(علمای مغرب زمین) مراد از «المغاربه» این عده از علماء هستند: ابومحمد بن عبدالله بن ابی زید قیروانی (متوفی ۳۸۶ه‍) ابوالحسن، علی بن محمد المعافری ابن القابسی (متوفی ۴۰۳ه‍) ابوبکر، محمد بن محمد بن اللباد (متوفی ۳۳۳ه‍) ابوالولید، سلیمان الباجی(متوفی ۴۷۴ه‍) ابوالحسن، علی بن محمد الربعی اللخمی (متوفی ۴۷۸ه‍) ابوالقاسم، عبد الرحمن قیروانی بن مِحرز …

 مصطلحات اعلام در فقه مالکی (۲) «المصریون»(علمای مصر) مراد از «مصریون» عبارتند از: ابوعبدالله، عبدالرحمن العتقی بن قاسم (متوفی ۱۹۱ه‍). ابومحمد، عبدالله بن وهب قرشی (متوفی ۱۹۷ه‍). ابوعمر، اشهب بن عبدالعزیز(متوفی ۲۰۴ه‍). ابومحمد، عبدالله بن حکم (متوفی ۲۱۰ه‍). اصبغ بن الفرج ابو عبدالله (متوفی ۲۲۵ه‍). ابوعبدالله، محمد بن ابراهیم اسکندری ابن. المواز(متوفی ۲۶۹ه‍). ابوعلی سند بن عنان الاسدی القاضی (متوفی …

مصطلحات اعلام در فقه مالکی[۱] «المَدنیّون»:(علمای مدینه‌ی منوره) هرگاه در فقه مالکی، واژه‌ی «المدنیون» اطلاق شود، مرادش علمایی است که در ذیل بدان‌ها اشاره می‌گردد: ابوعمر، عثمان بن عیسی بن کنانه (متوفی ۱۸۵ه‍). ابومحمد، عبدالله بن نافع، مولی بنی مخزوم(متوفی ۱۸۶ه‍). ابومروان، عبدالملک بن عبدالعزیز بن ماجشون (متوفی ۲۱۲ ه‍). محمد بن سلمه المخزومی (متوفی ۲۱۶ه‍). ابومصعب، مطرف بن عبدالله …

فتوا دادن از کتب معتبر و مورد اعتماد مذهبی مالکی اصل در فتوا، این است که (احکام و مسائل)، به طریق «روایت فرد عادل و مؤثق» از فردی از «ائمه‌ی عادل و مؤثقِ پیشین» و او نیز از «امام مذهب» و یا «شاگردان امام»، آن هم به طور صحیح و درست باشد (یعنی مسئله با روایت مؤثق و سند متصل …

وقتی از امام مالک پیرامون مسئله‌ای دو قول یا بیشتر نقل شود، حکم چیست؟: هرگاه از امام مالک، پیرامون مسئله‌ای دو قول و یا بیشتر نقل شود، لازم است تا تاریخ صدور هر کدام از آن‌ها، معلوم گردد. و اگر تاریخ مشخص شد، به قولی که از لحاظ تاریخی مؤخرتر است، عمل می‌شود و الّا در صورت عدم شناخت تاریخ، …

ترتیب «روایات» و «اقوال» در کتاب «المدونه»: در بین جمهور فقهای مالکی، پیرامون این مسئله که رأی امام مالک بر رأی دیگران مقدم است، اختلاف نظری وجود ندارد و همه بر تقدم رأی ایشان بر دیگر آراء و نظریات فقهی متفق‌اند چرا که ایشان امام و مؤسس مذهب می‌باشد. در کتاب «المدونه»، پس از قول امام مالک (اگر سخنی از …

فرق «روایات» و «اقوال» در فقه مالکی برخی از صاحب نظران فقه مالکی، بر این باورند که مراد از «روایات»: سخنان خودِ امام مالک، و مراد از «اقوال»: سخنان شاگردان وی و یا علمای متأخر مالکی (مانند ابن رشد و غیره) می‌باشد. و برخی دیگر نیز بر این عقیده‌اند که هرگاه واژه‌ی «روایت» آورده شود مراد: سخن و قول امام …

علائم و نشانه‌ها، و اصطلاحات برخی از کتب مالکی‌ها علامت و نشانه معنا و مفهوم «المص» یا «الاصل» کتاب «مختصر» خلیل بن اسحاق مج «المجموع الفقهی فی مذهب الامام مالک» اثر شیخ محمد امیر (متوفی ۱۲۳۲ ه‍) ضیح کتاب «التوضیح» اثر خلیل بن اسحاق حش کتاب «حاشیه العدوی علی شرح الخرشی» ک کتاب «شرح الخرشی الکبیر» «الکتاب» یا «الام» کتاب …

کتاب های مذهب مالکی «الواضحه»: اثر «عبدالملک بن سلیمان بن حبیب (متوفی ۲۳۸ ه‍)». این کتاب نیز از زمره‌ی بزرگترین کتب فقهی مالکی‌ها به شمار می‌آید که نویسنده‌اش، آن را از میان روایات «ابن قاسم» و شاگردانش، گردآوری و تدوین نموده است. این کتاب در شهرهای «اندلس»، منتشر و پخش شده است و «ابن رشد» نیز شرحی را بر آن …

کتاب المدونه (۲) و «شیخ ابوزهره» نیز درباره «المدونه» می‌گوید: «این کتاب، پس از موطأ، اصل دوم در فقه مالکی شناخته می‌شود، چرا که در تدوین و نگارش این کتاب، دو امر مهم و اساسی لحاظ شده است که هر دو امر، سهم به سزایی در به تصویر کشیدن «شروع اجتماع مشرب‌های فقهی مختلف» (فقه مقارَن) و «میزان بهره‌برداری هر …

کتاب المدونه (۱) این کتاب، یکی از کتاب‌های اصولی، محوری، اساسی و بنیادین مذهب مالکی، و از زمره‌ی درست‌ترین و معتبرترین کتاب‌هایی برشمرده می‌شود که به تفریعات و تطبیقات فقهی مالکی پرداخته است، و از چنان اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است که هرگاه در فقه مالکی، واژه‌ی «الکتاب» اطلاق گردد، مرادش: «المدونه» است، همچنان‌که اگر واژه‌ی «الکتاب»، در نحو …

کسانی که موطأ را از مالک فراگرفته و به روایت آن پرداخته‌اند: در حقیقت، کسانی که به فراگیری موطأ و روایت آن مشغول شده بودند، همان شاگردان امام مالک بودند که «قاضی عیاض»، شمار آن‌ها را به شصت و اندی نفر، ذکر کرده است. و «غافقی» بیان می‌دارد که «موطأ» به ۱۲ روایت نقل شده است که در عصر کنونی …

کسانی که امام مالک، «موطأ» را از آنها روایت کرده است امام مالک، «موطأ» را از افراد زیادی که شمارشان به ۹۵ نفر می‌رسد، روایت کرده است، و از میان صحابه نیز از ۸۵ مرد و ۲۳ زن، و از میان تابعین از ۴۸ تن، روایات «موطأ» را فراگرفته و گردآوری و تدوین نموده است. و جالب اینجاست که تمام …

تعداد احادیث «موطأ» تعداد احادیث موطأ، به جهت اختلاف رُوات آن، مختلف و متفاوت است. «ابوبکر ابهری» می‌گوید: شمار تمام آنچه در موطأ از احادیث پیامبر، قضایای صحابه و فتاوای تابعین می‌باشد به ۱۷۲۰حدیث می‌رسد، که ۶۰۰ تا از آن‌ها «مسند»، ۱۲۲ تا «مرسل»، ۶۱۳ تا «موقوف» و ۲۸۵ تا از جمله اقوال تابعین می‌باشند. و شیخ غافقی پیرامون «سند» …

تعداد احادیث «موطأ» تعداد احادیث موطأ، به جهت اختلاف رُوات آن، مختلف و متفاوت است. «ابوبکر ابهری» می‌گوید: شمار تمام آنچه در موطأ از احادیث پیامبر، قضایای صحابه و فتاوای تابعین می‌باشد به ۱۷۲۰حدیث می‌رسد، که ۶۰۰ تا از آن‌ها «مسند»، ۱۲۲ تا «مرسل»، ۶۱۳ تا «موقوف» و ۲۸۵ تا از جمله اقوال تابعین می‌باشند. و شیخ غافقی پیرامون «سند» …

مسلک امام مالک در گردآوری «موطأ» مسلک امام مالک، در گردآوری و نگارش موطأ، با هدف و مقصودش از این نگارش، همخوانی و تناسب دارد چرا که هدف وی، فقط گردآوری و تدوین برخی از احادیث صحیح – همانند کتاب‌هایی که بعدها باعنوان «صحاح» از قبیل: بخاری، مسلم و… نوشته شد – نبود بلکه مقصود وی از این تألیف، گردآوری …

فروعاتِ فقهی مذهب مالکی فروعات فقهی مذهب مالکی، به دو طریق به ما رسیده است: به وسیله‌ی تألیفات و کتاب‌های امام مالک، به ویژه «موطأ». به ذریعه‌ی شاگردانِ امام مالک که آراء و نظریات، و تفریعات و تطبیقات فقهی استادشان را در مسائل مختلف فقهی برای دیگران نقل می‌نمودند و به پخش و نشر آن‌ها همت می‌گماشتند. (چنان‌که قبلاً گفتیم) …

«وفات امام مالک» امام مالک، به سال ۱۷۹ ه‍ در مدینه‌ی منوره درگذشت و در قبرستان «بقیع»، در جوار قبر استاد خویش «نافع»، به خاک سپرده شد.[۱] نکته: مذهب امام مالک، در کشورهای زیادی از جمله: مصر، اندلس، و تونس، انتشار یافته است، حتی انتشار مذهب ایشان در زمان حیات خودشان در مصر، به ذریعه‌ی شاگردانشان اتفاق افتاد. و علماء …

  دلایل و براهین فقهی امام مالک را (که براساس آن‌ها به استنباط و تخریج مسائل، می‌پرداخت) می‌توان در یازده دلیل، خلاصه کرد: ۱- قرآن کریم. ۲- سنت نبوی. ۳- اجماع. ۴- اجماع اهل مدینه. ۵- قیاس. ۶- قول صحابی. ۷- مصلحت مرسله. ۸- عرف و عادت. ۹- استصحاب. ۱۰- استحسان. ۱۱- سدّ ذرائع.

«تألیفات امام مالک» امام مالک، از تألیفات و تصنیفات بی‌شماری برخوردارند که مشهورترین آن‌ها عبارتند از: «الموطأ»: این کتاب با «صحیح البخاری» و «صحیح المسلم»، جزء صحیح‌ترین و معتبرترین کتب، به شمار می‌آیند. «رساله فی القدر و الرّد علی القدریه». «رساله الی اللیث بن سعد فی اجماع أهل المدینه». تفسیر «غریب القرآن».

شاگردان امام مالک هیچ یک از ائمه، به سان امام مالک از شاگردان بسیار و فراوان برخوردار نیست، چرا که ایشان دارای ۹۹۳ شاگرد بودند و این تعداد شاگرد برای هیچ یک از ائمه، میسر نشده است. و علت فزونی شاگردان امام مالک بر دیگر ائمه، به جهت اقامت گزیدن وی، در مدینه‌‌ی منوره بود. وی پیوسته در مدینه بود …

اساتید امام مالک مدینه‌ی منوره، پیوسته مهد علم و دانش، و جولانگاه نور و معنویت بوده (و هست و خواهد بود.) به همین جهت، امام مالک، علم را از علماء و صاحب‌نظران اسلامی و طلایه‌داران عرصه‌ی فقاهت و درایت و پیشگامان پیشتازِ عرصه‌ی حدیث و روایتِ مدینه‌ی منوره فراگرفت، و نخستین کسی را که بعنوان استاد برگزید و زانوی تلمّذ …

زادگاه امام مالک وی به سال ۹۳ ه‍ . ق، در مدینه‌ی منوره زاده شد و در همانجا پرورش یافت و رشد و نمو نمود. قرآن را حفظ کرد و علم و دانش را با شدائد و مرارت‌های بسیار فراوان، و با تحمل چالش‌ها و دغدغه‌ها و مصائب و سختیهای طاقت‌فرسا، فرا گرفت. ابن قاسم – شاگرد امام مالک – می‌گوید:[۱] در راه …

مذهب مالکی، به امام مالک، منتسب است. در ذیل به گوشه‌ای از بیوگرافی و زندگانی امام مالک و مذهبش می‌پردازیم. وی «امام دارالهجره» (مدینه‌ی منوره)، مالک بن انس بن ابی عامر می‌باشد. کنیتش: «ابوعبدالله» است. اصالت وی به قبیله‌ی «حمیر» در یمن، برمی‌گردد، بدین خاطر به او «حمیری» می‌گویند. و نیز ایشان را به قبیله «ذی اصبح» نسبت می‌دهند و …

ستایش علما، بدین دلیل که آنها حجت خداوند بر خلق هستند حضرت علی به کمیل زیاد نخعی فرمود: «مردم سه گروهند: اول علماى الهى، دوم دانش طلبانى که در راه ‏نجات دنبال تحصیل علمند، و سوم احمقان بى‏سر و پا که دنبال هر صدایى‏ مى‏دوند و با هر بادى حرکت مى‏کنند؛ همانها که با نور علم روشن نشده‏اند و به …

روشن کردن امر برای کسانی که دربارۀ امام علی غلو می‌کردند و ادعایِ نبوتش را داشتند در جریان غزوۀ تبوک، حضرت رسول صلی الله علیه وسلم علی را در مدینه جانشین خود کرد. علی به ایشان گفت: «مرا با بازماندگان [و ناتوانان] باقی می‌گذاری؟» پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «آیا راضی نیستی که برای من به منزلۀ هارون باشی نسبت به …

تقبیح شدید کار کسانی که دربارۀ امام علی غلو می‌کردند حضرت على فرمود: «دو تن به خاطر من به هلاکت رسیدند: دوست غلوکننده و دشمن بدخواه»[۱۳۰]. مجلسی در بحارالانوار نقل می کند که مردی به امیر المومنین گفت: «پشتِ درِ مسجد، گروهی هستند که گمان می‌کنند تو خدا هستی». پس امام گفت: «وای بر شما! همانا من مانند شما، بندۀ …

سرزنش نمودن علی نسبت به گرفتن مال غیرمشروع و استفاده از آن؛ مانند کسی که گمان می‌کند پیرو اوست [یعنی شیعیه] اما از مالِ خمس استفاده می‌کند به حضرت علی خبر رسید که شریح بن حارث، قاضیِ [منسوب] در زمانِ خلافت آن حضرت، خانه‌ای به هشتاد دینار خرید. چون این خبر به امام رسید، او را طلبید و فرمود: «به …

پیروی حضرت علی از روش رسول صلی الله علیه وسلم که از آن می‌توان فهمید که به ائمه وحی نمی‌شود و امامان در مرتبۀ نبوت نیستند حضرت على فرمود: «و اما اعتراض شما در مورد اینکه [چرا بین شما و سایر مسلمانان] به تساوى رفتارکرده‏ام این حکمى نبوده که من به راى خود صادر کرده و بر طبق خواسته دلم انجام …

برحذر داشتنِ حضرت علی پیروانش از مخالفت با خلفای گذشته حضرت على فرمود: «و آداب پسندیدهاى را که بزرگان این امت به آن عمل کردند و ملت اسلام با آن پیوند خورده و رعیت با آن اصلاح شدند، بر هم مزن؛ و آدابى که به سنت‌هاى خوب گذشته زیان وارد مى‌کند، پدید نیاور، که پاداشش براى آورندۀ سنت، و کیفر …

فرمان حضرت علی به پیروانشان در تمسک به سنت حضرت على فرمود: «در قرآن خبرهاى پیشینیان شماست و خبرهاى آنها که پس از شما مى‏آیند؛ و نیز در آن، حکم روابط میان شما [آمده] است»[۱۲۴]. سفارش امام علی به عبدالله بن عباس وقتی که او را برای گفتگو با خوارج می‌فرستاد: «با ایشان به قرآن مناظره مکن، زیرا قرآن بارِ …

پاسخ امام علی به کسانی که با استناد به عظمتِ قرآن بر او شوریدند، ولی آنان گروهی بودند که نمی‌فهمیدند حضرت على فرمود: «ما افراد را داور قرار ندادیم، تنها قرآن را به حکمیت انتخاب کردیم. این قرآن، خطّى است نوشته شده که میان دو جلد جای دارد؛ زبان ندارد تا سخن گوید و نیازمند به کسى است که آن …

امام علی سفارش به پیروانش در پیروی از کتاب و سنت، و شرک نیاوردن به خداوند یا سرزنش و بدگویی از درگذشتگان حضرت على فرمود: «قرآن داراى ظاهرى زیبا و شگفت انگیز و باطنى پرمایه و عمیق است؛ نکات شگفت‏آورِ آن فانى نگردد و اسرار نهفتۀ آن پایان نپذیرد؛ هرگز تاریکیهاى جهل و نادانى جز به ‏آن رفع نخواهد شد»[۱۱۸]. …

انجام عبادات امام علی بر اساس کتاب و سنت، بر خلاف آنچه که کسی که گمان می‌کند پیرو اوست انجام می‌دهد حضرت على در تبیین اوقات نماز فرمود: «اما بعد،نماز ظهر را تا زمانى با مردم بگزارید که سایه آفتاب به قدر جاى ‏خفتن بزى گردد؛ و نماز عصر را زمانى با ایشان بگزارید که آفتاب سفید باشد و تابنده …

امام علی زشت شمردن کارِ پیروانش در مورد سرزنش والیان حکومتی حضرت على فرمود: «خداوند را بر آنچه فرمان داده و هر کار که مقدر فرموده مى‏ستایم و پروردگار را ستایش مى‏کنم بر گرفتارى خود به گروهى که هر گاه فرمان داده‏ام اطاعت نکردید و هر زمان که دعوتتان ‏نمودم اجابت ننمودید؛ هر گاه مهلتتان دهم در بیهودگى فرومى‏روید و …

گواهی حضرت علی به اینکه پیروانش قابلِ اعتماد نیستند و نباید بر آنها تکیه کرد حضرت على در حالی که اصحابش را برای جنگ با شامیان بسیج می‌کرد فرمود: «نفرین بر شما! از بس شما را سرزنش کردم خسته شدم. آیا به جاى زندگى آخرت به زندگى موقت دنیا راضى گشته‏اید؟ و به جاى عزت و سر بلندى، بدبختى و …