گرچه در میدان نبرد و جهاد در دست آن حضرت  صلی الله علیه و سلم قبضۀ شمشیر و نیزه و بر جسم اطهرش «خُود»، «مغفر» و «زره» قرار داشت، ولی در چنین لحظاتی نیز، تفاوتی که باید میان یک پیامبر و یک فرمانده نظامی مشهود باشد، کاملاً محسوس بود. در بحبوبه جنگ، زمانی که معرکۀ کارزار داغ بود، تیرها مانند …

همچنانکه در نماز تکبیر و تسبیح گفته می‌شود؛ دستور داده شد تا در جهاد نیز تکبیر و تسبیح بگویند. حضرت جابر بن عبدالله می‌گوید: هنگامی که بر تپه‌ای بالا می‌رفتیم، الله اکبر می‌گفتیم و چون از آن پایین می‌آمدیم سبحان الله می‌گفتیم. در صحیح بخاری روایت است که رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم در جهاد وقتی از مکان …

جنگ و جهاد که ظاهراً یک عمل ظالمانه پنداشته می‌شد، اسلام آن را چنان عمل پاک و مقدسی قرار داد که بهترین عبادات قرار گرفت. هدف جهاد این اعلام شد که مظلومان از چنگال ظالمان رهایی یابند و ستمکاران و جبّاران بر مستضعفان و زیردستان، دست تعدی و تجاوز دراز نکنند: ﴿أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَٰتَلُونَ بِأَنَّهُمۡ ظُلِمُواْۚ وَإِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ نَصۡرِهِمۡ …

«حکم شخصی که می‌خواهد در راه خدا جهاد کند، ولی فواید دنیوی نیز مد نظرش هست، چیست؟ آن حضرت فرمودند: ثوابی به او نمی‌رسد. این امر برای مردم باعث تعجب شد، به آن شخص گفتند: دوباره برو از آن حضرت بپرس، شاید تو مفهوم کلام آن حضرت را نفهمیده‌ای». او را چند بار نزد آن حضرت می‌فرستادند و سؤال می‌کردند، …

جنگ یکی از بدترین مناظر اعمال انسانی است. جنگ‌های عرب مناظری از وحشیگری، قساوت، سفّاکی و درندگی بود. ولی با طلوع آفتاب نبوت، همین امر از تمام معایب و نواقص پاک گشت و به عنوان یک وظیفۀ مقدس انسانی قرار گرفت. در مملکتی که از هزاران سال، ظلم و غارتگری به طور جدی و پشت در پشت جریان دارد، در …

در ماه ربیع الأول سال هشتم هجری، پیامبر اسلام  صلی الله علیه و سلم یک گروه پانزده نفره را به سرپرستی کعب بن عمیر غفاری، به منظور دعوت و تبلیغ اسلام به محل «ذات اطلاح» فرستاد. این محل در مرزهای شام نزدیک «وادی القری» واقع است. آنان مشغول دعوت و تبلیغ شدند، اما پاسخ اهالی آن سرزمین همان شمشیر و …

در سال هفتم هجری، پیامبر اکرم  صلی الله علیه و سلم دسته‌ای متشکل از پنجاه نفر از مبلغان اسلام را به منظور دعوت و تبلیغ به سوی قبیله «بنوسلیم» اعزام کرد. سرپرست این دسته ابن ابی‌العوجاء بود. آنان بنوسلیم را به اسلام دعوت دادند، ولی بنوسلیم از پذیرش دعوت آنان امتناع ورزیدند و به سوی آن‌ها تیراندازی کردند. مجاهدین اسلام …

در همان دوران یعنی در صفر سال سوم هجری، قبیله «عضل» و «قاره» درخواست کردند برای آن‌ها مبلغین و داعیانی فرستاده شوند تا احکام اسلام را به آنان بیاموزند. رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم عاصم، خبیب، مرثد ابن ابی مرثد و جمعی دیگر از مبلغان را برای این هدف اعزام داشت. چون به محل «رجیع» رسیدند، «بنو لحیان» …

در ماه صفر سال سوم هجری یک گروه هفتادنفری متشکل از داعیان و مبلغان اسلام با پیشنهاد و دعوت رییس قبیلۀ کلاب برای دعوت و تبلیغ اسلام اعزام شدند، ولی نزدیک بئرمعونه به دست ناجوانمردان قبایل «رعل» و «ذکوان» همگی آنان شربت شهادت نوشیدند؛ فقط یک نفر از میان آن‌ها جان سالم به در برد و خود را به مدینه …

علاوه بر این موارد، هدف دیگر از اعزام سرایا، دعوت و تبلیغ اسلام بود، اما بر اثر ناامنی مبلغان اسلام نمی‌توانستند با اطمینان خاطر وظیفۀ دعوت و تبلیغ را انجام دهند و همواره با اصطکاک و برخوردهایی مواجه می‌شدند و زندگی آنان همواره در خطر و مورد تهدید دشمنان اسلام بود.

سرگذشت این «سریه» اینگونه است که رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم پانزده نفر از مسلمانان را به سوی سرزمین شام اعزام نمود؛ آنان به محل «ذات اطلاح» رسیدند و با جمع کثیری از کفار مواجه شدند، آنان را به اسلام دعوت دادند، اما آن‌ها از پذیرفتن اسلام خودداری نموده و شروع به تیراندازی کردند. مسلمانان ناچار شدند از …

«فکان یسیر اللیل ویکمن النهار فاتى الخبر هوازن فهربوا وجاء عمر بن الخطاب لهم فلم یلق منهم أحداً». «او شب‌ها می‌رفت و روزها توقف می‌کرد و از دشمن خود را پنهان نگه می‌داشت. هوازن از این امر مطلع شدند پا به فرار گذاشتند، حضرت عمر به محلّه آنان آمد و هیچکس را نیافت».

«فسمعت بهم بنو لحیان فهربوا رؤس الجبال». «بنو لحیان از حمله آن‌ها آگاه شدند و به کوهستان‌ها پناه بردند».

«فبعث إلیهم علی بن أبی طالب فی مائه رجل فساد اللیل وکمن النهار حتى انتهى إلى الهمج فأغاروا علیهم فأخذوا خمسمائه بعیر وألفی شاه وهربت بنو سعد بالظعن». «آن حضرت  صلی الله علیه و سلم حضرت علی را با یکصد نفر فرستاد، او شب‌ها به حرکتش ادامه می‌داد و روزها توقف می‌کرد و کمین می‌گرفت تا این که به محل …

«وجه رسول الله صلى الله علیه وسلم عکاشه بن محصن إلى الغمر فی أربعین رجلاً فخرج سریعاً یغذ السیر فهربوا»([۱]). «پیامبر اکرم  صلی الله علیه و سلم عکاشه بن محصن را با چهل نفر فرستاد، او با سرعت به سوی آن‌ها رفت، ولی آن‌ها فرار کردند».   [۱]– ابن سعد / ۶۱٫

«وهربت الأعراب إلى رؤس الجبال». «اعراب به قله‌های کوه‌ها فرار کردند و پناهنده شدند».

«وأخذ السیر فوجدهم قد تفرقوا فی میاههم فرجع». «آن حضرت آنان را تعقیب کرد و آنان به سوی چشمه‌های خویش رفتند و آن حضرت برگشتند».

علّت تهاجم و حملات ناگهانی قبایل عرب دو نوع بودند: یک نوع کسانی بودند که در محل ثابتی سکونت داشتند. نوع دیگر کسانی بودند که خیمه‌نشین و بیابانگرد بودند، محل ثابتی نداشتند، هرکجا چشمه و سبزه‌زاری می‌دیدند، در آنجا رحل اقامت می‌افکندند، چون آب و گیاه تمام می‌شد و یا تقلیل می‌یافت، به جایی دیگر کوچ می‌کردند. این قبایل را …

سریه زید بن حارثه در سال ششم هجری زید با مال التجاره‌ای به سرزمین شام سفر کرد، هنگام بازگشت وقتی به محل «وادی قری» نزدیک شد، افراد قبیلۀ «بنوفزاره» بر وی حمله کردند و تمام اموال و کالاهای کاروان را غارت نمودند. رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم برای تنبیه آن‌ها دسته‌ای از مجاهدین را اعزام نمودند تا آنان …

برقراری نظم و امنیت اجتماعی قبلاً ذکر شد که جامعه عرب به طور کلی فاقد امنیت بود، تمام قبایل با یکدیگر درگیر بودند، حتی در ماه‌های حرام بهانه‌سازی می‌کردند و نام‌های ماه‌ها را تغییر داده به جنگ و جدال می‌پرداختند. راه‌های تجاری کاملاً ناامن بودند، غارت کاروان‌ها یک امر عادی شده بود. همچنانکه متأسفانه امروز نیز بدویها کاروان‌ها را غارت …

ایجاد مزاحمت برای کاروان قریش قبلاً به نقل از صحیح بخاری بیان کردیم که قبل از درگیری میان قریش و مسلمانان، ابوجهل به حضرت معاذ انصاری گفته بود: چنانچه شما محمد را از مدینه اخراج نکنید، به شما اجازه نمی‌دهیم که خانه کعبه را طواف کنید. وی در پاسخ گفت: اگر شما ما را از طواف خانه کعبه بازدارید، ما …

غزوه ذات الرقاع «فأخبر أصحاب رسول الله صلى الله علیه وسلم أن أنمار وثعلبه قد جمعوا لهم الجموع فمضىوا». «و به آن حضرت  صلی الله علیه و سلم اطلاع رسید که قبایل انمار، ثعلبه و غیره برای مقابله با مسلمانان سپاهی گرد آورده‌اند». غزوۀ دومه الجندل «قَالُوا: بَلَغَ رَسُولَ اللَّهِ صلّى الله علیه وسلم أَنَّ بِدُومَهَ الْجَنْدَلِ جَمْعًا کَثِیرًا وَأَنَّهُمْ …

سریه ابوسلمه (سال دوم هجری) «وَذَلِکَ أَنَّهُ بَلَغَ رَسُولُ اللَّـهِ صلّى الله علیه وسلم أَنَّ طُلَیْحَهَ وَسَلَمَهَ ابْنَیْ خُوَیْلِدٍ قَدْ سَارَا فِی قَوْمِهِمَا وَمَنْ أَطَاعَهُمَا یَدْعُوَانِهِمْ إِلَى حَرْبِ رَسُولِ اللَّهِ صلّى الله علیه وسلم الخ…»([۱]). «سبب این سریه این بود که آن حضرت  صلی الله علیه و سلم مطلع شد که طلیحه و سلمه، پسران خویلد طرفداران و قوم خود …

سریه غطفان «وَذَلِکَ أَنَّهُ بَلَغَ رَسُولَ اللَّـهِ صلّى الله علیه وسلم أَنَّ جَمْعًا مِنْ بَنِی ثَعْلَبَهَ وَمُحَارِبٍ بِذِی أَمَرٍّ قَدْ تَجْمَعُوا یُرِیدُونَ أَنْ یُصِیبُوا مِنْ أَطْرَافِ رَسُولِ اللَّهِ صلّى الله علیه وسلم جَمَعَهُمْ رَجُلٌ مِنْهُمْ یُقَالُ لَهُ دُعْثُورُ بْنُ الْحَارِثِ الخ…»([۱]). «سبب این سریه این بود که به آن حضرت خبر رسید که قبیلۀ بنوثعلبه و محارب، سپاهی به قصد …

تشکیلات دفاعی نتیجه این امر این بود که هرگاه قریش قصد حمله به مدینه را می‌کرد، بلادرنگ خبر به مدینه می‌رسید و مسلمانان سبقت جسته، سپاهی از مجاهدین را برای دفاع تشکیل داده برای مقابله بیرون می‌رفتند. اغلب «سریه‌ها» اینگونه بودند و چونکه «سرایا» را به طور کامل ذکر نکردیم، لذا به طور مثال چند سریه را ذکر می‌کنیم و …

گروه‌های اطلاعاتی بنابر علل و اسباب مذکور، لازم بود برای حفاظت اسلام و مرکز حکومت آن از شر و توطئه‌های دشمنان، تدبیرهای لازم اتخاذ گردد. اولین مسئله در این سلسله از اقدامات تأمینی، این بود که تشکیلات جاسوسی و اطلاعاتی در سطح وسیعی برنامه‌ریزی شود. چنانکه در وهلۀ آول، آن حضرت صلی الله علیه و سلم به این امر خطیر …

تحلیلی پیرامون اسباب غزوات نبوی و انواع آن([۱]) پس از تشریح مطالب گذشته، حالا این مسئله را تحقیق و بررسی می‌کنیم که اسباب غزوات نبوی چه بود و شارع اسلام  علیه السلام در روش‌های قدیمی چه اصلاحاتی به وجود آوردند؟ مورخان برای عنوان «غزوه» آنقدر بسط و گسترش قایل شدند که اگر چند نفری به قصد برقراری امنیت به جایی …

اعمال و رفتار وحشیانه در جنگ تداوم و شدت جنگ‌ها میان اعراب دوران جاهلیت، اعمال و رسم‌های فوق العاده وحشیانه‌ای به وجود آورده بود. بعضی از آن اعمال به شرح ذیل اند: وقتی اسیران جنگی را به قتل می‌رساندند، کودکان و زنان را نیز می‌کشتند، بلکه گاهی در آتش می‌سوزاندند!([۱]). در حالت خواب و یا غفلت دشمن، بر دشمن حمله …

مال غنیمت همچنانکه قبلاً ذکر کردیم، اساس جنگ‌ها در میان قبایل اعراب بر اثر نیاز به تأمین معاش آغاز می‌شد. از این جهت، نزد اعراب هیچ چیزی محبوب‌تر از مال غنیمت وجود نداشت. پاکیزه‌ترین و مطلوب‌ترین چیز از اسباب معاش همین را می‌دانستند؛ این تصور آنقدر در دل‌ها و رگ و پی آن‌ها سرایت کرده بود که بعد از اسلام …

عقیدۀ «ثأر» و انگیزۀ انتقام‌جویی علّت اصلی بروز جنگ‌ها همین انگیزۀ چپاول و غارتگری بود، ولی وقتی سلسلۀ جنگ‌ها آغاز می‌شد، علت‌های دیگری نیز برای آن به وجود می‌آمد. یکی از آن علت‌های مهم و قابل توجه، قانون «ثأر» و گرفتن انتقام بود، یعنی وقتی فردی از یک قبیله به قتل می‌رسید، قبیله مقتول، گرفتن انتقام آن را از قاتل …

اعراب، جنگ و غارتگری اولین و مهمترین امر در این بحث این است که معلوم و آشکار گردد که ملت عرب با جنگ و غارتگری چه نسبتی دارد؟ هر ملتی دارای خصوصیات ویژه‌ای است که اخلاق و عادات، رسوم و معاملات، اوصاف و محاسن، معایب و نقاط ضعف، و خلاصه تمام زندگی اجتماعی و ملی آن، از همانجا سرچشمه می‌گیرد. …

این قسمت از کتاب سیره، منحصر به رویدادهای ساده زندگی پیامبر گرامی اسلام  صلی الله علیه و سلم است. تحقیقات، بررسی‌ها و رفع شکوک در جلدهای دیگر انجام خواهد گرفت. بنابراین، مناسب این بود که مباحث متعلق به غزوه‌ها در همان جلدها بیان شود، ولی در کتب سیره به لحاظ کثرت و اهمیت مباحث، وقایعی که بیشتر مورد بحث قرار …

رویدادهای پراکنده پس از نه سال، فضای امنیت و آسایش بر محیط مکه حاکم گردید و فرصت‌های خوبی برای جمع‌آوری اموال و صدقات مردم جهت تقویت بنیه مالی و اقتصادی حکومت اسلامی پیش آمده بود. به همین جهت، حکم زکات در سال نهم هجری نازل گردید و برای جمع‌آوری اموال زکات نمایندگانی به سوی قبایل مختلف اعزام شدند([۱]). بعضی از …

حج اسلام و اعلان برائت از مشرکان مکه در سال هشتم هجری فتح شد و چون تا آن موقع هنوز به طور کامل امنیت برقرار نشده بود، لذا در آن سال با اهتمام خود مشرکان، مراسم حج برگزار شد. مسلمانان تحت امارت عتاب بن اسید که حاکم مکه تعیین شده بود، فریضه حج را به جای آوردند. برای اولین بار، …

مسجد ضرار منافقین همیشه در صدد این بودند که چگونه در میان مسلمین اجاد تفرقه و شکاف کنند. مدتی در این فکر بودند که در اطراف مسجد قبا مسجدی دیگر با این حیله بنا کنند، کسانی که بر اثر ضعف یا عذری دیگر نمی‌توانند به مسجد النبی بروند، در آن مسجد بیایند و نماز بخوانند. ابوعامر انصاری که آیین مسیحیت …

«تبوک»، محل معروفی است بین مدینه و دمشق که به فاصلۀ چهارده منزل از مدینه قرار دارد. پس از جنگ «موته»، حکومت روم تصمیم گرفته بود به سرزمین اعراب حمله کند و قبیلۀ غسّان که در مرزهای شام در زیر سلطۀ امپراتور روم حکومت می‌کرد، و مذهب مسیحی داشت، از جانب قیصر روم برای انجام این مأموریت مهم انتخاب شد. …

روایات دروغین در بیان این وقایع، راویان دروغگو آنقدر دروغ‌پردازی و حیله‌بازی کرده‌اند که مورخان و سیره‌نگاران بزرگ نیز، آن‌ها را در تألیفات خود بیان نموده‌اند. از این جهت با قدری تفصیل در این باره سخن خواهیم گفت. اینقدر مسلّم و در قرآن مجید نیز مذکور است که رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم برای خشنودی خاطر ازواج مطهرات …

قصد سوء استفادۀ منافقان آیاتی که دربارۀ مسألۀ فوق نازل شدند از آن‌ها معلوم می‌شود توطئه بزرگی بوده است که می‌توانسته نتایج خطرناکی در بر داشته باشد. چنانکه می‌فرماید: ﴿وَإِن تَظَٰهَرَا عَلَیۡهِ فَإِنَّ ٱللَّهَ هُوَ مَوۡلَىٰهُ وَجِبۡرِیلُ وَصَٰلِحُ ٱلۡمُؤۡمِنِینَۖ وَٱلۡمَلَٰٓئِکَهُ بَعۡدَ ذَٰلِکَ ظَهِیرٌ ۴﴾ [التحریم: ۴]. در این ایه تصریح شده که اگر توطئه آن دو نفر تداوم داشته باشد، …

توضیح لازم وقایع ایلاء، تخییر و تبانی عایشه و حفصه به گونه‌ای بیان شده‌اند که گویا وقایع زمان‌های مختلفی هستند و برای افراد ظاهر بین این شبهه پیش می‌آید که رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم از ازواج مطهرات همیشه آزردگی خاطر داشتند. در حالی که در واقع، این هرسه مورد همزمان روی داده‌اند. در صحیح بخاری، «کتاب النکاح، …

حضرت عایشه و حفصه در موارد خاصی با یکدیگر تبانی کرده بودند، ولی دربارۀ نفقه، تمام ازواج مطهرات باهم اتفاق نظر داشتند. این مطلب آنقدر بر آن حضرت گران آمد که تصمیم گرفت تا مدت یک ماه از آنان جدا شود، اتفاقاً در همین روزها آن حضرت از اسب افتادند و ساق پای مبارک زخمی شد و در طبقه بالای …

پیامبر اکرم  صلی الله علیه و سلم زندگی ساده و زاهدانه‌ای داشتند و از تجملات و قید و بندهای دنیوی دور و آزاد بودند. گاهی تا دو ماه در خانۀ ایشان آتش روشن نمی‌شد، چندین روز در گرسنگی سپری می‌شد. در تمام عمر دو بار پیاپی از غذا سیر نشدند. گرچه ازواج مطهرات بر اثر همنشینی و همدمی با آن …

وقایع متفرقه در همین سال، آن حضرت  صلی الله علیه و سلم از ماریه صاحب فرزندی به نام ابراهیم شدند، آن حضرت او را بسیار دوست داشتند. هفده و یا هجده ماه در قید حیات بود، سپس وفات کرد. در روز وفات وی کسوف شد. عرب بر این باور بودند که بر اثر مرگ انسان‌های بزرگ، کسوف روی می‌دهد. مردم …

تقسیم غنایم جنگی پس از ترک محاصره، آن حضرت به محل «جعرانه» رفتند؛ غنیمت‌های بسیاری در آنجا گرد آورده شده بود. شش هزار نفر اسیر جنگی، بیست هزار شتر، بیش از چهل هزار گوسفند و چهار هزار اوقیه نقره، این‌ها غنایمی بودند که از کفار به دست آمده بودند([۱]). دربارۀ اسرای جنگی منتظر ماندند تا عزیزان و خویشاوندان آن‌ها بیایند …

محاصرۀ طائف باقیماندۀ سپاه شکست‌خوردۀ حنین به طائف پناهنده و آمادۀ نبرد شدند. طائف قلعۀ بسیار محکمی بود و چون در اطراف آن حصاری کشیده شده بود. به همین جهت، به آن «طائف» می‌گفتند. قبیلۀ ثقیف که بسیار شجاع و جنگجو و در تمام عرب ممتاز بود، در آنجا زندگی می‌کرد. این قبیله از لحاظ موقعیت با قریش هم‌پلّه بود. …

اوطاس «درید بن الصمه» با جمعیت بزرگی به «اوطاس» آمد. رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم گروهی را به فرماندهی «ابوعامر اشعری» برای مقابله با وی گسیل داشت. «ابوعامر» به دست فرزند «درید» به قتل رسید، «درید» پرچم اسلام را نیز از «ابوعامر» گرفت([۱]). وقتی «ابوموسی اشعری» این وضع را مشاهده کرد، حمله نمود و دشمن را به قتل …