فقه

کوتاه‌کردن ناخن‌ها بر اساس برخی روایات،[۱] مراد چیدن و قطع آن‎هاست. بدون تردید کوتاه‌کردن ناخن‌ها سبب حفاظت انسان از میکروب‌هایی می‌شود که در زیر ناخن‌های بلند وجود دارد. [۱]– نک: صحیح مسلم، شمارۀ حدیث: ۲۵۷٫

استنشاق آب یعنی شستن بینی در موقع وضو و داخل‌کردن آب در بینی و خارج‌کردن آن. این کار در وضو و غسل جایز است و باید که بینی تمیز و پاک شود، چون بسیاری از چرک‌ها و بخارها و … وارد بینی می‌شود و انسان نیاز به خارج‌کردن آن‎ها دارد.[۱] این عمل علاوه بر پاداشی که دارد، باعث نظافت و …

مسواک‌ زدن یعنی مالیدن دندان‎ها با چوب درخت اراک یا امثال آن تا زردی و سایر موادّ مضر را از بین ببرد.[۱] مسواک‌زدن در هر وقتی جایز است، امّا تأکید شده که هنگام وضو و پیش از نماز و بعد از بیدارشدن و تغییرکردن بوی دهان و زردی دندان‎ها و امثال آن استفاده شود. مسواک‌زدن باعث پاکی و نظافت دهانی …

انبوه‌کردن ریش یعنی گرامیداشت و زیادکردن و نتراشیدن آن. شیخ عبدالرّحمان سعدی می‌گوید: «الله ریش را سبب وقار و زیبایی مرد گرداند و به همین سبب، در سنّ پیری نیز چون موهای ریش مرد باقی است، زیبا می‌ماند.» [۱] «از نظر پزشکی، دکتر عبدالرّزّاق گیلانی معتقد است که کار مرد باعث می‌شود در معرض اشعّۀ خورشید و بادهای سرد و …

کوتاه‌کردن سبیل یعنی کوتاه‌نمودن یا کندن این موها تا جایی که لب‌ها دیده شود، چون کار مزبور باعث نظافت و پرهیز و حفاظت از کثافتی‌های بینی می‌شود. اگر سبیل از لب‌ها آویزان باشد، غذا و آبی که انسان می‌نوشد، با آن برخورد می‌کند و اگر زیاد بلند باشد، چهرۀ انسان را زشت می‌گرداند.[۱] پزشک محمّد دقر می‌گوید: «از نظر پزشکی، …

بررسی حدیث صفات فطری أمّ المؤمنین عایشه روایت می‌کند که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «عَشْرٌ مِنَ الْفِطْرَهِ: قَصُّ الشَّارِبِ، وَإِعْفَاءُ اللِّحْیَهِ، وَالسِّوَاکُ، وَاسْتِنْشَاقُ الْمَاءِ، وَقَصُّ الْأَظْفَارِ، وَغَسْلُ الْبَرَاجِمِ، وَنَتْفُ الْإِبِطِ، وَحَلْقُ الْعَانَهِ، وَانْتِقَاصُ الْمَاءِ»[۱]؛ «ده صفت فطری هستند: کوتاه‌کردن سبیل، انبوه‌گرداندن ریش، مسواک‌زدن، آب در بینی‌کردن، کوتاه‌نمودن ناخن‌ها، شستن بندهای انگشتان، کندن موی زیر بغل، تراشیدن موی زیر …

شریعت اسلام قوانینی را برای حفاظت از حوادثی که منجر به مرگ انسان‎ها یا رسیدن ضرر به مردم می‌شود، تعیین کرده است اسلام این قوانین را با اوامر و نواهی متعدّد و روشنی بیان نموده که هرکس آن‎ها را رعایت کند، قطعاً سالم می‌ماند و در معرض نابودی و بیماری قرار نمی‌گیرد؛ به عنوان نمونه، رسول الله صلی الله علیه وسلم …

آداب غذاخوردن در دین اسلام، دارای اشارات بسیاری برای حفظ سلامتی است دکتر محمّد دقر می‌گوید: «آداب غذاخوردن یکی از شاهکارهای سیرۀ بزرگ نبوی به شمار می‌رود و هدفش این بوده که انسان مسلمان غذایی پاک و خالی از هر نوع آلودگی مصرف نماید. دستور داده شده که با دست راست غذا بخورد و قبل و بعد از غذا، دستانش …

بیان برخی از امور درمانی دین اسلام از طریق وحی، مسلمانان را متوجّه آنچه برایشان فایده دارد، نموده است، چنانکه پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «عَلَیْکُمْ بِهَذِهِ الحَبَّهِ السَّوْدَاءِ؛ فإِنَّ فِیها شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ»[۱]؛ «بر شما باد که از این دانۀ سیاه [سیاهدانه] استفاده کنید، چون شفای هر دردی در آن است.» علاوه بر این، قرآن کریم مردم را …

اسلام پیش از آفرینش و تولید مثل، به سلامتی انسان اهمّیت داده است چون ارشاد نموده که شریک خوبی -زن یا مرد- برای زندگی انتخاب شود تا نسلی سالم تولید نمایند. پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «تَخَیَّرُوا لِنُطَفِکُمْ»[۱]؛ «[بهترین و پاک‌ترین زنان] را برای نطفه‌های خود انتخاب کنید.» علاوه بر این، تشویق و سفارش به شیردهی نموده و تأکید کرده …

ورود متون بسیاری دربارۀ مشروعیّت درمان و راهنمایی و ارشاد مردم بر این کار علاوه بر مطالبی که قبلاً بیان شد، الله می‌فرماید: ﴿مِنۡ أَجۡلِ ذَٰلِکَ کَتَبۡنَا عَلَىٰ بَنِیٓ إِسۡرَٰٓءِیلَ أَنَّهُۥ مَن قَتَلَ نَفۡسَۢا بِغَیۡرِ نَفۡسٍ أَوۡ فَسَادٖ فِی ٱلۡأَرۡضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ ٱلنَّاسَ جَمِیعٗا وَمَنۡ أَحۡیَاهَا فَکَأَنَّمَآ أَحۡیَا ٱلنَّاسَ جَمِیعٗاۚ وَلَقَدۡ جَآءَتۡهُمۡ رُسُلُنَا بِٱلۡبَیِّنَٰتِ ثُمَّ إِنَّ کَثِیرٗا مِّنۡهُم بَعۡدَ ذَٰلِکَ …

تحریم کار نامشروع: این مورد یکی از قوانین کار از دیدگاه اسلام به شمار می‌رود؛ علاوه بر اینکه اسلام مردم را تشویق و تحریک به کار و تلاش می‌نماید تا با عزّت و کرامت زندگی کنند، آنان را از کارهای ممنوع و حرام نیز باز می‌دارد. الله ـ می‌فرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ کُلُواْ مِن طَیِّبَٰتِ مَا رَزَقۡنَٰکُمۡ وَٱشۡکُرُواْ لِلَّهِ إِن کُنتُمۡ …

قناعت به دستمزدی که با کارفرما بر آن توافق شده و دوری از دست‌درازی به اموال کارفرما.[۱] رسول الله صلی الله علیه وسلم می‌فرمایند: «مَنِ اسْتَعْمَلْنَاهُ عَلَى عَمَلٍ فَرَزَقْنَاهُ رِزْقًا، فَمَا أَخَذَ بَعْدَ ذَلِکَ فَهُوَ غُلُولٌ»[۲]؛ «[اگر] کسی را که بر کاری گماشتیم و رزق [و مزدی] به او دادیم، آنچه علاوه بر آن بردارد، قطعاً خیانت است.» [۱]– نک: العمل …

حفاظت اسرار کار: یعنی تلاش در زمینۀ مصلحت کسی که اسرار خود را در اختیار کارگر گذاشته و دوری از افشای رازی از اسرارش.

درستکاری و انجام کار به همان شیوه‌ای که توافق شده است. این مورد با کار خوب و صحیح و بدون غفلت و کوتاهی صورت می‌گیرد. پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ یُحِبُّ إِذَا عَمِلَ أَحَدُکُمْ عَمَلًا أَنْ یُتْقِنَهُ»[۱]؛ «همانا الله تعالی دوست دارد که وقتی کسی از شما کاری می‌کند، آن را خوب [و به نحو احسن …

تکالیف کارگران: در مقابل حقوقی که اسلام آن‎ها را برای کارگران تعیین نموده است، تأکید دارد که باید این افراد پایبند به رعایت تکالیفی باشند، که مهم‌ترین آن‎ها از این قرار است: أ- صداقت و اخلاص در کار و امانت و مراقب‌دانستن الله تعالی. اگر کارفرما مسؤول است، کارگر نیز امین و مسؤول در حضور الله ﻷ است که می‌فرماید: ﴿۞إِنَّ …

حقوق و تکالیف کارگران: حقوق گارگران: به طور خلاصه، مهم‌ترین حقوق آنان از این قرار است: أ- گرفتن مزد به طور کامل: یعنی دادن حقّ فرد مستحق پس از انجام آنچه بر عهده‌اش بوده است؛ ب- رعایت جایگاه و کرامت کارگر و وادارنکردن وی به کاری که در توانش نیست؛ ت- ایمنی او از مشکلات و مصیبت‌های کار و جبران …

قوانین حاکم بر کار از دیدگاه اسلام دین اسلام قوانینی را برای کار تعیین نموده و رابطۀ میان کارگر و کارفرما را منظّم ساخته و این رابطه را به‎وسیلۀ آنچه در فقه اسلامی با نام «عقد» یا قرارداد شناخته می‌شود، سامان داده است. همچنین این رابطه را بر اساسی بسیار روشن و ضمانت کامل حقوق قرار داده است. در مقابل، …

نهی اسلام از تنبلی و بیکاری و گدایی از مردم (۲) به همین سبب، پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «لَأَنْ یَأْخُذَ أَحَدُکُمْ أَحْبُلًا، فَیَأْخُذَ حُزْمَهً مِنْ حَطَبٍ، فَیَبِیعَ، فَیَکُفَّ اللَّهُ بِهِ وَجْهَهُ، خَیْرٌ مِنْ أَنْ یَسْأَلَ النَّاسَ، أُعْطِیَ أَمْ مُنِعَ»[۱]؛ «اگر کسی از شما ریسمان‎هایی را برداشته و دسته‌ای هیزم بردارد و آن‎ها را بفروشد و الله متعال از این …

نهی اسلام از تنبلی و بیکاری و گدایی از مردم (۱) اسلام فقط به فراخواندن مردم به کار و تشویق بر آن و بیان فضیلت کار و تلاش اکتفا ننموده، بلکه علاوه بر این، مردم را به شدّت از بیکاری و تنبلی و ترک کار و تسلیم فقرشدن و درخواست از دیگران، برحذر داشته است. از دیدگاه اسلام، هرکسی که …

دعوت به کار در احادیث نبوی: سنّت قولی و عملی پیامبر ج مردم را به کار و تلاش و تغییر دیدگاه اشتباه عرب پیش از اسلام فرا خوانده است؛ فرقی نمی‌کند که این امر با تبیین مستقیم رسول الله ج صورت گرفته باشد یا با اجرای اموری برخلاف آنچه در میان مردم رواج داشت، به گونه‌ای که صحابه ش این رفتار و گفتار …

قرآن کریم بسیاری از صنعت‌های ضروری زندگی را یادآور شده است؛ چنانکه در آیۀ زیر می‌خوانیم: ﴿وَأَنزَلۡنَا ٱلۡحَدِیدَ فِیهِ بَأۡسٞ شَدِیدٞ وَمَنَٰفِعُ لِلنَّاسِ﴾ [الحدید: ۲۵] «و آهن را نازل کردیم که در آن نیرویی سخت و منافعی برای مردم است.» همچنین الله متعال بر پیامبرش؛ داود منّت گذاشته و می‌فرماید: ﴿وَأَلَنَّا لَهُ ٱلۡحَدِیدَ١٠ أَنِ ٱعۡمَلۡ سَٰبِغَٰتٖ وَقَدِّرۡ فِی ٱلسَّرۡدِۖ ﴾ …

قرآن مجید ارزش و منزلت کار و تلاش برای کسب روزی را والا گردانیده و آن را در ردیف عبادت‌های بزرگ قرار داده است، به گونه‌ای که این مطلب را همراه جهاد در راه الله تعالی آورده و اللهـ در توصیف مؤمنان می‌فرماید: ﴿وَءَاخَرُونَ یَضۡرِبُونَ فِی ٱلۡأَرۡضِ یَبۡتَغُونَ مِن فَضۡلِ ٱللَّهِ وَءَاخَرُونَ یُقَٰتِلُونَ فِی سَبِیلِ ٱللَّهِۖ ﴾ [المزّمّل: ۲۰] «و …

دعوت قرآن کریم به کار: آیات فراوانی از قرآن مجید تأکید بر جواز و اهمّیت کار و نیاز به آن کرده‌اند. این آیات به صورت‌های متفاوتی بیان شده که نشان از جایگاه و ارزش کار در دین اسلام دارد. اکنون برخی از آیاتی که در این زمینه نازل شده است، بیان می‌گردد. آیاتی از قرآن کریم مردم را تشویق به …

تعریف مهنت و شغل: این اصطلاح بیشتر بر منبع کسب روزی انسان اطلاق می‌شود؛ مثلاً می‌گویند: شغل فلانی این بوده یا اینکه فلانی مشغول این حرفه است. بنابراین اصطلاحات فوق مستقیماً ارتباط به کارگر و منبع کسب روزی او در برابر کاری که به وی سپرده شده است، دارد، هرچند از لحاظ کابرد با یکدیگر متفاوتند. این اصطلاحات مفاهیمی نزدیک …

تعریف حرفه: یعنی هر کاری که انسان انجام می‌دهد و خواهان مهارتی معیّن و اکتسابی است و بسا اوقات، فقط یک نفر می‌تواند آن حرفه را انجام دهد.

تعریف صنعت: فعّالیتی که منجر به تولیدی محسوس و بازدهی اقتصادی می‌شود یا در خدمت منفعت معیّنی است.

تعریف کار یا عمل: می‌توان مطلق کار را این‌گونه تعریف کرد: شیوۀ مباح و جایز کسب روزی حلال و ضروری برای ادامۀ زندگی که شامل تلاش انسان برای دسترسی به منفعتی خاص برای خود یا دیگران در برابر مزدی که می‌گیرد، است. امکان دارد که این تلاش، فکری، دستی، فنّی، بدنی یا … باشد؛ فرقی نمی‌کند که برای یک نفر …

جایگاه کار در دین اسلام اسلام دین عزّت و کرامت و دین برتری و منزلت و دین تلاش و کوشش است و نه دین خواری و تنبلی و تن‌آسایی. از دیدگاه اسلام، عمل ارزشی فراوان و جایگاه متمایزی دارد و دین اسلام برای کار و تلاش، شیوه‌ای جذّاب و کامل ترسیم نموده که براساس تعادل و برابری میان حقوق کارگران …

علوم تجربی اسلام را تأیید نموده و تأکید بر صحّت مسائل آن دارد مانند بارورشدن درختان که زمان زیادی از کشف آن نمی‌گذرد، امّا قرآنی که بیش از ۱۴ قرن است بر پیامبر أمّی ج نازل شده، این مطلب را بیان کرده است: ﴿وَأَرۡسَلۡنَا ٱلرِّیَٰحَ لَوَٰقِحَ﴾ [الحجر: ۲۲] «و ما بادها را بارورکنندۀ [ابرها و گیاهان] فرستادیم.» و نیز آیات: ﴿وَأَنۢبَتۡنَا …

توافق و هماهنگی دلایل حسّی، علمی و تجربی بر صداقت مسائل و احکام دین اسلام حتّی مسائلی که کاملاً غیرمحسوس بوده و در دوران‎های گذشته، به شدّت انکار شده‌اند. به عنوان مثال، پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «إِذَا شَرِبَ الْکَلْبُ فِی إِنَاءِ أَحَدِکُمْ، فَلْیَغْسِلْهُ سَبْعاً أُولَاهُنَّ بِالتُّرَابِ»[۱]؛ «هر گاه سگ از ظرف کسی از شما نوشید، باید که آن را …

سازگاری اسلام با حقایق علمی این حقایق صحّت قرآن و سنّت را تأیید می‌کنند. با وجود گستردگی علوم تجربی و علوم معاصر، هیچ علم صحیحی یافت نمی‌شود که آنچه قرآن و سنّت آورده است را نقض و رد نماید، هرچند این حقایق توسّط پیامبر ما؛ محمّد أمّی ج آورده شده است.[۱] بنابراین علم صحیح منافاتی با نقل صحیح ندارد، بلکه کاملاً …

الله، علم و عالمان را ستوده است الله متعال می‌فرماید: ﴿۞أَفَمَن یَعۡلَمُ أَنَّمَآ أُنزِلَ إِلَیۡکَ مِن رَّبِّکَ ٱلۡحَقُّ کَمَنۡ هُوَ أَعۡمَىٰٓۚ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُوْلُواْ ٱلۡأَلۡبَٰبِ﴾ [الرّعد: ۱۹] «آیا کسی ‌که می‌داند آنچه از [طرف] پروردگارت بر تو نازل شده حق است، مانند کسی است که او نابیناست؟! تنها خردمندان پند می‌گیرند.» بنگر که چگونه الله متعال نادانی را همچون کوری …

نخستین عبارت نازل‌شده از قرآن کریم، دستور به کسب دانش داد روشن است که سورۀ «علق» اولین سورۀ نازل‌شده بر پیامبر صلی الله علیه وسلم بوده و نخستین آیه‌اش، این است: ﴿ٱقۡرَأۡ بِٱسۡمِ رَبِّکَ ٱلَّذِی خَلَقَ﴾ [العلق: ۱] «[ای پیامبر!] بخوان به نام پروردگارت که [هستی را] آفرید.» آیۀ فوق اشاره داشت که امّت محمّد صلی الله علیه وسلم به دنبال خواندن …

دین اسلام کسب دانش را نوعی تکلیف و واجب دانسته است پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌فرمایند: «طَلَبُ العِلمِ فَریضَهٌ عَلى کُلِّ مُسلِمٍ»[۱]؛ «کسب دانش بر هر مسلمانی [مرد و زن] واجب است.» بدون تردید مردم از لحاظ فهم و استعداد با یکدیگر تفاوت دارند و دانستن برخی از علوم بر بعضی از آنان واجب است، امّا علمی که بر همه …

اسلام عقل‌ها را حفاظت نموده و باارزش دانسته است به همین سبب، نوشیدن شراب و استعمال موادّ مخدّر را به طور کل و نیز هرآنچه منجر به فساد عقل شود را حرام و ممنوع کرده است. با وجود اینکه اسلام عقل‌ها را باارزش دانسته و آن‎ها را از تضادّ و تناقض حفظ نموده و عاقلان را از آشفتگی فکری و …

رابطۀ میان عقل و نقل بر اساس قاعده‌ای عام و مشهور: «عقل صریح و سلیم مخالف با نقل صحیح نیست». عقل صریح یعنی عقل خالی از شبهه‌ها و تمایلات و نقل صحیح یعنی نقل سالم و خالی از انگیزه‌ها و عیوب. بر اساس قاعده‌ای دیگر: «هر گاه عقل و نقل باهم تعارض داشته باشند، تقدیم و ترجیح نقل واجب است.»[۱] …

عقل در حوزۀ اعتقادی تعطیل عقل در حوزۀ اعتقادی و … جایز نیست، ولی – چنانکه بیان شد- باید که از وظیفه و محدودۀ خود نگذرد و گرفتار خیال و گمان فاسد نگردد و با گمان‎های دروغ و واهی سرگردان نشود. خیال و گمان نمی‌توانند که اساس و پایۀ اعتقاد و معرفت صحیح باشند. اعتقاد اسلامی حقیقتی ثابت است که …

محدودۀ عقل هرچند اسلام عقل را مهم و باارزش دانسته و وظیفۀ مهمّی را بر عهدۀ وی گذاشته است، امّا دین اسلام آن را محدود و مقیّد نموده تا توان عقلی در پسِ امور غیبی که قدرت فهم و درک حقیقت آن‎ها را ندارد، پراکنده و نابود نگردد؛ اموری مانند ذات الهی، روح، بهشت، دوزخ، کیفیّت صفات الهی و …، …

وظیفۀ عقل عقل نوری است که الله تعالی آن را در وجود انسان به ودیعت گذاشته تا اشیا و حقایق زندگی را برایش روشن سازد و انسان توسّط آن، از الله و رسولش آگاه شود و از این طریق، به آسمان‎ها و زمین بنگرد و اسرار هستی را درک نماید، به خود و نشانه‌های الهی در اطرافش بیندیشد و بدین …

جایگاه عقل در اسلام بدون تردید اسلام جایگاه و ارزش عقل را والا گردانیده و از دیدگاه این دین، عقل اساس تکلیف و معیار اهلیّت است. در بسیاری از آیات قرآن فرمان به تعقّل و بررسی و تدبّر داده شده و عاقلان و اندیشمندان تحسین گشته‌اند. علاوه بر این، آیات فراوانی در نکوهش افرادی که از عقل‎شان استفاده نکرده و …

وجه تسمیۀ عقل چون صاحبش را از افتادن در خطرها باز می‌دارد و وی را از امور ناشایست؛ مانند اعتقاد فاسد یا کار زشت منع می‌کند.[۱] [۱]– نک: لسان العرب، ج ۸، ص ۲۷؛ القاموس المحیط، ص ۱۳۳۶٫

عاقل کیست؟ فردی که امورش را کنترل نماید و سر و سامان دهد و نفسش را از تمایلات و شهوات باز ‌دارد.

برخی از مصادیق عقل عقل بر علم و نیز بر ویژگی‌های خوب و بد و کمال و نقصان اشیا اطلاق می‌گردد. همچنین بر علم به برترین خوبی و بدترین بدی و نیز بر امور و قدرتی که باعث تشخیص خوب و بد شود، و بر معانی و مقدّماتی که منجر به تحقّق اهداف و مصالح می‌شوند و همچنین بر روش …

آغاز پیدایش عقل فیروزآبادی می‌گوید: «از زمانی که جنین شکل می‌گیرد، عقل تشکیل می‌شود و همواره رشد می‌کند تا اینکه در زمان بلوغ، کامل می‌گردد.»[۱] [۱]– القاموس المحیط، فیروزآبادی، ص ۱۳۳۶٫