فقه

جایگاه و اهمّیت قضاوت این موضوع جایگاهی بزرگ و اهمّیت فراوانی دارد، زیرا از ضروریّات حکومت و یکی از بزرگ‌ترین پایه‌های هر دولتی به شمار می‌رود و مصلحت مردم وابسته به وجود قضاوت و توجّه به آن است. اگر قضاوت از بین برود، جامعه فرو می‌پاشد، کارها خراب می‌شود، حقوق تباه می‌گردد و هرج و مرج رواج می‌یابد. به سبب …

نظام قضایی در اسلام ۱- مفهوم قضاء أ- مفهوم لغوی قضاء این واژه در اصل، مصدر فعل «قضی یقضی قضاءًا» است. ابن فارس در این باره می‌گوید: «قاف، ضاد و حرف معتل [یاء]، در اصل به معنای استواری و محکم‌بودن و اجرای یک کار به صورت صحیح است.»[۱] قضاء یعنی حکم، ساخت، لازم و بیان. کلمۀ مذکور در اصل به …

شریعت اسلام و نظام‎های بشری در مبحث قبلی، برخی از ویژگی‌های منحصر به فرد دین اسلام و نظام سیاسی آن بیان گردید. برای تشخیص و برتری شریعت اسلام از سایر نظام‌های بشری همین کافی است که دین اسلام از جانب پروردگار و آفریدگار دانا به مصالح بندگان آمده است. بر خلاف نظام‌های بشری که دچار تمایلات، غفلت، جهل، نقصان و …

ویژگی‌‌های نظام سیاسی در دین اسلام  (واقعی‌بودن و تناسب با فطرت) نظام سیاسی برخوردار از این ویژگی است و امکان اجرا و تحقّق در زندگی بشری را دارد، چون دور از حقایق و امور زندگی نیست. بنابراین دین اسلام نظامی غرق در خیال و تمثیل نبوده که حقیقت نداشته باشد و فقط تصوّری ذهنی به شمار رود. بلکه این نظام …

ویژگی‌‌های نظام سیاسی در دین اسلام  (میانه‌روی) اسلام از لحاظ اعتقادی میانه بوده و شریعتش در میان افراط و تفریط است. این دین در نظام‌های خویش نیز میانه است؛ از جمله نظام سیاسی اسلام که نه دیکتاتوری متجاوز و نه دموکراسی سهل‌انگار و غافل است. الله ـ مسلمانان را میانه‌رو توصیف کرده است: ﴿وَکَذَٰلِکَ جَعَلۡنَٰکُمۡ أُمَّهٗ وَسَطٗا لِّتَکُونُواْ شُهَدَآءَ عَلَى ٱلنَّاسِ …

ویژگی‌‌های نظام سیاسی در دین اسلام (جهان‌شمولی) نظام سیاسی در اسلام برخوردار از صفتی جهانی است، چون به طور یکسان برای همۀ مردم و هر زمان و مکان و امّت و شرایطی نازل شده است. بنابراین شریعت اسلام بهترین قانون برای ادارۀ امور امّت و برترین حکم در موقع ابهام و مشتبه‌شدن مصالح یا اختلاف در حقوق است. جهانی‌بودن نظام …

 ویژگی‌‌های نظام سیاسی در دین اسلام (عمومیّت و فراگیری) الله می‌فرماید: ﴿مَّا فَرَّطۡنَا فِی ٱلۡکِتَٰبِ مِن شَیۡءٖۚ﴾ [الأنعام: ۳۸] «ما در کتاب [لوح محفوظ] هیچ چیزی را فرو گذار نکردیم.» نظام سیاسی اسلام هیچ‌یک از امور مهم برای حاکم یا مردم را رها و ترک نکرده، بلکه تمامی تکالیف و حقوق حاکم و نیز مسؤولیّت‌ها و حقوق مردم که برای …

ویژگی‌‌های نظام سیاسی در دین اسلام (الهی‌بودن) اسلام دین فطرت و صلح و امنیّت است و شریعت اسلامی ویژگی‌های منحصر به فردی دارد. نظام سیاسی در اسلام یکی از بخش‌های دین اسلام بوده و صفات ماندگارش باعث آشکارشدن نقش آن و تفاوتش با نظام‌های سیاسی دیگر شده است. مهم‌‌ترین ویژگی‌های نظام سیاسی اسلام از این قرار است: ۱- الهی‌بودن این …

مفهوم نظام سیاسی این اصطلاح از چندین جنبه، مورد بررسی قرار گرفته و تعریف می‌شود: أ- بر هرآنچه مربوط به ادارۀ دولت و سیستم حکومتی آن باشد، اطلاق می‌گردد؛ ب- بر بخش و جنبه‌ای از حکومت اطلاق می‌شود؛ از این لحاظ که حکومت شامل نظام سیاسی، اداری، مالی و قضایی است؛ ج- انواع دیگری از نظم و احکام و قوانینی …

مفهوم لغوی «سیاسی» سیاسی منسوب به سیاسه؛ مصدر فعل «ساسَ یَسوسُ» است. سیاست و سَوس به معنای ریاست، طبیعت و سرشت است. سیاست یعنی انجام یک کار به طور شایسته و لازم. چنانکه گفته می‌شود: ساسُوهم سَوسًا، و زمانی که فردی را رئیس گروهی قرار دهند، می‌گویند: سَوَّسُوه، وأساسُوه. ساسَ الأمر سیاسهً؛ یعنی آن را انجام داد، وسَوَّسه القومُ؛ یعنی …

مفهوم لغوی «نظام» این واژه اسم مصدرِ فعل: نَظَمَ یَنظم نظمًا ونظامًا -اسم مصدر- است. نظم به معنای جمع و گردآوری است، چنانکه گفته می‌شود: «نظمتُ اللّؤلؤَ»؛ یعنی آن را در رشته یا نخی جمع کردم. هر چیزی را که با چیز دیگری متّصل نمایی یا با آن جمع کنی، در حقیقت به آن‎ها نظم داده‌ای. نظام یعنی آنچه اشیاء …

دعا به معنای اطاعت از الله و اجرای فرمان اوست ﴿وَقَالَ رَبُّکُمُ ٱدۡعُونِیٓ أَسۡتَجِبۡ لَکُمۡۚ﴾ [غافر: ۶۰] «و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا [دعای] شما را اجابت کنم.» ﴿وَٱدۡعُوهُ مُخۡلِصِینَ لَهُ ٱلدِّینَۚ﴾ [الأعراف: ۲۹] «و او را [به دعا و نیایش] بخوانید درحالی که دین [خود] را برایش خالص گردانید.» انسان دعاکننده فرمانبردار الله و اجراکنندۀ دستورات اوست.

مفهوم شرعی دعا این اصطلاح در شریعت، به چندین صورت تعریف شده است: میل و رغبت به اللهأ؛[۱] خطابی می‌گوید: «دعا یعنی اینکه بنده از پروردگارش بخواهد که به او توجّه و احسان نماید و فقط از وی درخواست یاری و کمک کند. در حقیقت، دعا یعنی اظهار نیاز و ضعف و ناتوانی به درگاه پروردگار، که این نشانۀ عبودیّت …

مفهوم لغوی دعا دعاء مصدر فعل «دعا» است. ابن منظور می‌گوید: «دعا الرّجل دعوًا و دعاءًا؛ یعنی او صدا زد. مصدر آن دعوت می‌شود، و دعوتُ فلانًا؛ یعنی وی را صدا زدم و فرا خواندم.»[۱] [۱]– لسان العرب، ج ۱۴، ص ۲۵۸٫

الله توبه و توبه‌کنندگان را دوست دارد عبادت توبه یکی از محبوب‌ترین و بهترین عبادات در نزد الله تعالی است و او توبه‌کنندگان را دوست دارد: ﴿إِنَّ ٱللَّهَ یُحِبُّ ٱلتَّوَّٰبِینَ وَیُحِبُّ ٱلۡمُتَطَهِّرِینَ﴾ [البقره: ۲۲۲] «به راستی که الله توبه‌کنندگان را دوست ‌دارد و [نیز] پاکان را دوست می‌دارد.»

توبه بدی‌ها را تبدیل به نیکی می‌کند اگر توبه به صورت صحیح و خوب صورت گیرد، الله تعالی گناهان فرد توبه‌کننده را به نیکی مبدّل می‌سازد و این فضل و احسان الهی است. الله  می‌فرماید: ﴿إِلَّا مَن تَابَ وَءَامَنَ وَعَمِلَ عَمَلٗا صَٰلِحٗا فَأُوْلَٰٓئِکَ یُبَدِّلُ ٱللَّهُ سَیِّ‍َٔاتِهِمۡ حَسَنَٰتٖۗ وَکَانَ ٱللَّهُ غَفُورٗا رَّحِیمٗا﴾ [الفرقان: ۷۰] «مگر کسی ‌که توبه کند و ایمان …

توبه باعث رستگاری می‌شود ﴿وَتُوبُوٓاْ إِلَى ٱللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَ ٱلۡمُؤۡمِنُونَ لَعَلَّکُمۡ تُفۡلِحُونَ﴾ [النّور: ۳۱] «و ای مؤمنان! همگی به‎سوی الله توبه کنید تا رستگار شوید.» ابوالسّعود می‌گوید: «به‎وسیلۀ توبه در دنیا و آخرت خوشبخت و رستگار می‌شوید.»[۱] [۱]– تفسیر أبی السّعود، ج ۶، ص ۱۷۱٫

الله متعال دستش را در شب می‌گشاید تا گنهکار در روز توبه نماید و در روز دستش را باز می‌کند تا گنهکار در شب، رجوع کند. پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «إِنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ یَبْسُطُ یَدَهُ بِاللَّیْلِ لِیَتُوبَ مُسِیءُ النَّهَارِ، وَیَبْسُطُ یَدَهُ بِالنَّهَارِ لِیَتُوبَ مُسِیءُ اللَّیْلِ، حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ مِنْ مَغْرِبِهَا»[۱]؛ «بدون تردید الله دستش را در شب می‌گشاید …

الله متعال بندگان را توصیه نموده که از رحمتش ناامید نشوند: ﴿۞قُلۡ یَٰعِبَادِیَ ٱلَّذِینَ أَسۡرَفُواْ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡ لَا تَقۡنَطُواْ مِن رَّحۡمَهِ ٱللَّهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ یَغۡفِرُ ٱلذُّنُوبَ جَمِیعًاۚ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلۡغَفُورُ ٱلرَّحِیمُ﴾ [الزّمر: ۵۳] «[ای پیامبرص! از جانب من] بگو: ای بندگان من که بر خود اسراف [و ستم] کرده‌اید! از رحمت الله ناامید نشوید، همانا الله تعالی همۀ گناهان را …

دروازۀ گشودۀ توبه بدون تردید الله  -با فضل و کرم خویش- دروازۀ توبه را گشود، زیرا فرمان به این کار داد و مردم را تشویق نمود و وعدۀ پذیرش توبه را داد؛ فرقی نمی‌کند که از طرف کافران، مشرکان، منافقان، مرتدّان، تجاوزکاران، ملحدان، ستمکاران یا گنهکارانِ مقصّر صورت گیرد. با بیان مطالب پیش رو، مواردی از فضل و احسان الهی …

توبه از چه کاری لازم است؟ گناهان صغیره و کبیره نیاز به توبه دارند و باید که فرد توبه‌کننده نسبت به آنچه از آن توبه و رجوع می‌کند، شناخت داشته باشد، هرچند این شناخت کلّی و اجمالی باشد. غزالی می‌گوید: «بدان که توبه به معنای ترک گناه بوده و ترک یک چیز فقط پس از شناخت آن ممکن است. از …

مفهوم شرعی توبه می‌توان در تعریف توبه گفت که: یعنی ترک گناه با آگاهی از بدی و زشتی آن و پشیمانی بر انجامش و تصمیم قطعی به انجام‌ندادن دوبارۀ آن در صورت توان و جبران اعمالی که امکان جبران آن‎ها وجود دارد و ادای فرائضی که ضایع شده است؛ به صورت مخلصانه، امید به پاداش و ترس از عذاب الهی …

مفهوم لغوی توبه این واژه از نظر لغوی به معنای رجوع و بازگشت و پشیمانی است. توبه از جانب الله بر بنده و از طرف بنده به‎سوی الله تعالی صورت می‌گیرد. اگر از جانب الله ـ باشد، با حرف جر «علی» متعدّی می‌شود و اگر از طرف بنده به‎سوی الله متعال باشد، با حرف جر «إلی» متعدّی می‌گردد. الله تعالی می‌فرماید: …

پیامدها و آثار گناهان گناهان و معاصی پیامدهایی وخیم، ضررهایی بزرگ، نتایجی مخرّب و عقوبات فراوانی در دنیا و آخرت، بر فرد و جامعه دارند. از جمله: محروم‌شدن از علم و روزی، وحشتی که انسان گنهکار در دلش و در میان خود و پروردگار و نیز در بین خود و مردم احساس می‌کند. سخت‌شدن کارها، سیاهی چهره، سستی بدن، محروم‌شدن …

تقسیم گناهان به صغیره و کبیره باید گفت که گناهان به صغیره و کبیره تقسیم می‌شوند. غزالی می‌گوید: «بدان که برخی از گناهان صغیره و برخی دیگر کبیره هستند و اختلاف فراوانی در این زمینه وجود دارد؛ گروهی صغیره و کبیره را قبول نداشته و می‌گویند که هر مخالفتی با الله تعالی، کبیره است. این دیدگاه ضعیف است، زیرا الله …

گناهان بهیمی [حیوانی] آزمندی، شرارت، حرص بر برآورده‌ساختن تمایل فرج و شکم از این قبیل بوده و زنا، لواط، دزدی، خوردن اموال یتیمان، بخل، ترس، حرص، ناشکیبایی و جمع‌نمودن اموال برای برآورده‌ساختن تمایلات و … از این مورد سرچشمه می‌گیرد. بیشتر گناهان مردم از این نوع است، چون آنان از انجام گناهان سبعی و ملکی ناتوانند. و از این طریق، …

گناهان سبعی [درندگی] خشم، ریختن خون بی‌گناهان، کینه، ستم بر ضعیفان و ناتوانان و کشتار از این مورد بر می‌خیزد.

گناهان شیطانی جرائمی که صاحب آن‎ها تشابهی با شیطان دارد؛ همچون حسادت، ستم، خیانت، کینه، نیرنگ، مکر، امر به فساد، تحسین گناهان، نهی از عبادات و زشت‌شمردن آن‎ها، نوآوری و بدعت در دین، دعوت به سوی بدعت و گمراهی. این نوع از لحاظ فساد متّصل به نوع اولی بوده هرچند فسادش از آن کمتر است.

گناهان ملکی یا ربوبی یعنی اینکه انسان صفاتی از پروردگار؛ مانند عظمت، کبریا، فخر، جبروت، برتری در زمین، علاقه به بندگی‌گرفتن مردم و امثال آن را به خود نسبت دهد. بسیاری از گناهان کبیره از همین موارد سرچشمه می‌گیرد و بیشتر مردم از این مطلب غافلند و آن‎ها را گناه به حساب نمی‌آورند درحالی که از جرائم مهلک و بزرگ …

اصول گناهان تقسیمات مفیدی وجود دارد که از طریق آن‎ها، اصول و فروع گناهان دانسته می‌شود. ابن قیّم می‌گوید: «از آنجا که گناهان از لحاظ درجه و مفاسد متفاوتند، عقوبت و پیامدشان نیز در دنیا و آخرت متفاوت است. ما -با یاری و توفیق الهی- مبحثی مختصر و جامع را در این زمینه بیان می‌کنیم: اصل گناهان بر دو قسم …

مفهوم ذنوب ذنوب جمع «ذنب» به معنای گناه و جرم و معصیت بوده که جمعش، ذنوب و جمع الجمع آن، ذنوبات می‌شود.[۱] ذنب در اصل به معنای گرفتن دُم یک چیز است، چنانکه گفته می‌شود: «ذَنَبتُهُ أصبتُ ذَنَبَهُ» و این عبارت در هر کاری که پیامد بدی داشته باشد، کاربرد دارد و به همین علّت، گناه، تبعه؛ یعنی عاقبت و …

نخستین عملی که در بین مردم، فیصله و داوری می­شود: نخستین کار فیصله­شده در میان مردم، مسألۀ خون­هاست، زیرا رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «أَوَّلُ مَا یُقْضَى بَیْنَ النَّاسِ فِی الدِّمَاءِ»[۱]؛ «در روز قیامت، نخستین عملی که در میان مردم داوری می­شود، موضوع خون­هاست». متّفق­ علیه. [۱]– صحیح بخاری، شمارۀ حدیث: ۶۸۶۴؛ صحیح مسلم، شمارۀ حدیث: ۱۶۷۸٫

نخستین عملی که از بنده پرسیده می­شود: اولین عمل مورد سؤال، نماز است که اگر صحیح باشد، سایر اعمال قبول می­شود و در غیر این صورت، سایر اعمال باطل و غیر قابل قبول است، و از پیامبر rچنین مطلبی نقل شده است.[۱] [۱]– سنن ترمذی، شمارۀ حدیث: ۴۱۳؛ ابن ماجه، شمارۀ حدیث: ۱۴۲۶؛ آلبانی این حدیث را در صحیح الجامع، …

تفاوت میان نبی و رسول علما در بیان تفاوت نبی با رسول و تعیین مفهوم آن دو، سخنان زیادی بیان کرده­اند که خالی از نقد نیست، امّا از دیدگاه دانشمندان بسیاری، نبی با رسول فرق دارد، هر چند در بیان مفهوم هر یک از آن‎ها اختلاف است. همچنین نبوّت عام­تر از رسالت است؛ به عبارتی دیگر، هر رسولی نبی است، …

مفهوم شرعی نبوّت و رسالت از نظر شرعی، می­توان نبوّت و رسالت را این گونه تعریف کرد: ویژگی و صفتی است که در فرد، پس از انتخاب از جانب الله تعالی، به وجود می­آید و وی را از اخبار آسمانی آگاه ساخته و فرمان به تبلیغ آن می­دهد. بنابراین نبوّت و رسالت به محض انتخاب­شدن شخص توسّط الله متعال به‌‌وسیلۀ …

مفهوم لغوی رسالت: حروف اصلی این واژه، «راء، سین، لام» – رسل- بوده و رسول از «إرسال»؛ یعنی توجیه و تبیین یا از «تتابع»؛ پی­درپی­شدن گرفته شده، چنانکه وقتی شیر پی­درپی ریزان شود و بیرون آید، می­گویند: «رسل اللّبن». بنابراین رسول یعنی اینکه مردم را توجیه می­کند یا اینکه وحی پی­درپی بر وی نازل می­گردد.[۱] [۱]– لسان العرب، ج ۱، …

مفهوم لغوی نبوّت: سه اصل و ریشه برای این واژه بیان شده است؛ بنا بر قولی، از «نبأ»؛ یعنی خبر مهم و بزرگ گرفته شده و در نتیجه، نبوّت به معنای خبردادن است. بنا بر روایتی، اصل آن «نباوه» یا «نَبوَه» بوده که هر دو به معنای بلندی و برتری است و از این رو، نبوّت یعنی رفعت و والایی. …

فواید حج حج دارای اسراری نو و زیبا، حکمت­هایی متنوّع، برکاتی متعدّد و فوایدی مشهود در زندگی فردی و اجتماعی است. در این زمینه، سخن الله متعال کافی است که می­فرماید: ﴿وَأَذِّن فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجَالًا وَعَلَىٰ کُلِّ ضَامِرٍ یَأْتِینَ مِن کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ٢٧ لِّیَشۡهَدُواْ مَنَٰفِعَ لَهُمۡ﴾ [الحج: ۲۷-۲۸] «و در [میان] مردم برای [انجام] حج ندا بده که …

مفهوم لغوی و اصطلاحی حج و مشروعیّت آن مفهوم لغوی حج: واژۀ «حج» در لغت به معنای قصد است؛ گفته می­شود: حَجَّهُ یَحجُّهُ حَجّاً؛ یعنی قصدِ او کرد. و رجلٌ محجوجٌ؛ یعنی مرد مقصود.[۱] مفهوم شرعی حج: یعنی قصدِ رفتن به بیت الحرام با اعمالی مخصوص در زمانی معیّن.[۲] یعنی رفتن به مکّۀ مکرّمه در زمان حج که ماه­های مشخّصی …

برخی از اسرار و حکمت‌های روزه روزه درسی مفید برای کنترل نفس، تسلّط بر خواهشات و حفاظت کامل نفس از انگیزه­ها و اسباب بیهودگی و پوچی است. روزه باعث می­شود که اشخاص بیشتر متوجّه امانتداری باشند و اخلاص در عمل را افزایش داده و سبب می­گردد که تنها هدف اعمال، رضایت الهی باشد. این فضیلتی بزرگ بوده و باعث می­شود …

الله روزه را به خودش اختصاص داده و فقط او پاداش روزه را می­دهد [یا خودش پاداش روزه می‌شود]: در صحیح بخاری و صحیح مسلم از ابوهریره  روایت شده که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «کُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ لَهُ: الْحَسَنَهُ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا إِلَى سَبْعِمِائَهِ ضِعْفٍ، قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: إِلَّا الصَّوْمَ؛ فَإِنَّهُ لِی، وَأَنَا أَجْزِی بِهِ، إنّه …

بوی دهان روزه­دار، در نزد الله تعالی، خوشبوتر از بوی مشک است: ابوهریره نقل نموده که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «ولَخُلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ أَطْیَبُعِنْدَ اللَّهِ مِنْ رِیحِ الْمِسْکِ»[۱]؛ «بدون تردید بوی دهان روزه­دار، در نزد الله متعال، خوشبوتر از بوی مشک است». خلوف یعنی تغییر بوی دهان انسان بر اثر روزه. [۱]– صحیح بخاری، شمارۀ حدیث: ۵۵۸۳؛ صحیح …

روزه باعث حفاظت و نجات از آتش دوزخ می­شود: در صحیح بخاری و صحیح مسلم از ابوهریره  روایت شده که رسول الله rفرمودند: «الصِّیَامُ جُنَّهٌ»[۱]؛ «روزه سپر [نجات از آتش دوزخ] است». ابن العربی می­گوید: «روزه سپر نجات از دوزخ است، زیرا به معنای پرهیز از تمایلات نفسانی بوده و آتش دوزخ نیز احاطه­شده با این تمایلات است. در نتیجه، …

روزه یکی از بزرگ­ترین اسباب آراسته­شدن به تقوای الهی است: تقوا حکمت و نتیجۀ اصلی و کامل روزه است. الله می­فرماید: ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ﴾ [البقره: ۱۸۳] «ای کسانی ‌که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما فرض شده، چنانچه بر افرادی که پیش از شما بودند، فرض شده بود؛ تا …

روزه باعث بخشش گناهان گذشته می­شود: در صحیح بخاری و صحیح مسلم از ابوهریره  روایت شده که پیامبر rفرمودند: «مَنْصَامَ رَمَضَانَ إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ»[۱]؛ «هر کس ماه رمضان را از روی ایمان و امید به پاداش [الهی] روزه بدارد، گناهان گذشته­اش آمرزیده می‌شود». [۱]– صحیح بخاری، شمارۀ حدیث: ۳۸؛ صحیح مسلم، شمارۀ حدیث: ۷۶۰٫