فقه

امام شاطبی رحمه الله ده مثال برای تقلید بیان می‌کند و مثال چهارم را رای مقلدین به مذهب می‌آورد که فکر می‌کنند امام آن‌ها شریعت است تا جائی که از نسبت دادن خود به علمای دیگر جز امامشان امتناع می‌ورزند، و حتی اگر کسی که به درجۀ اجتهاد رسیده باشد در مسایل (شریعت) نظرات او با نظرات امامشان مرتبط نباشد …

همواره علمای محقق و منتقدان بزرگ با دعوت به چنین تقلیدی و بسته بودن دروازه اجتهاد بر خورد نموده‌اند و با دلایل و براهین به رد این دو مسئله پرداخته‌اند و حملاتی نموده‌اند که هیچ پایه و اساسی از آن دو به جا نمانده است، از جمله این علماء و اندیشمندان حافظ مغرب این عبدالبر رحمه الله در کتاب با …

مفسر بزرگ امام فخر الدین رازی در تفسیر خود ذیل آیه: ﴿ٱتَّخَذُوٓاْ أَحۡبَارَهُمۡ وَرُهۡبَٰنَهُمۡ أَرۡبَابٗا مِّن دُونِ ٱللَّهِ﴾ [التوبه: ۳۱].  بعد از نقل حدیث عدی[۱] که بیانش گذشت می‌گوید: (ربیع از ابی العالیه تابعی بزرگوار پرسید اینکه بنی اسرائیل احبار و رهبان (علماء و عابدان) خویش را به غیر از خدا به خدائی و رب می‌گرفتند به چه صورت بود؟ …

در حدیثی پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌فرماید: «لَتَتَّبِعُنَّ سَنَنَ مَنْ قَبْلَکُمْ شِبْرًا بِشِبْرٍ، وَذِرَاعًا بِذِرَاعٍ، حَتَّى لَوْ سَلَکُوا جُحْرَ ضَبٍّ لَسَلَکْتُمُوهُ. قُلْنَا یَا رَسُولَ اللَّهِ، الْیَهُودَ وَالنَّصَارَى قَالَ: فَمَنْ»[۱]. «به تحقیق شما وجب به وجب و ذراع به ذراع از راه و روش پیشینان خود پیروی می‌کنید حتی اگر آنان در سوراخ سوسماری داخل شوند شما نیز داخل خواهید …

تقلید بدترین دردی است که هر گاه ملتی به آن گرفتار شد هلاک و نابود می‌شود، و در پرتگاه ضعف و عقب ماندگی سقوط می‌کند و تقلید نتیجه‌ای جز ذلت و ضعف و جهل و عقل ماندگی برای مسلمانان نداشته، زیرا تقلید نورانیت قلب‌ها را از بین می‌برد تا فاقد بصیرت باشد، و گوش‌ها را از شنیدن کر و احساس …

مقلدین بی‌سواد مدعی هستند نظر انداختن (بحث و بررسی کردن) در قرآن و حدیث ناممکن است و در میان مردم دیگر کسی که قرآن و حدیث را بفهمد و تفسیر نماید باقی نمانده. گویا قرآن و حدیث (معاذ الله) طلسم‌هائی هستند که رموزشان حل ناشدنی و اسرارشان بازنشدنی است، (با این حساب) ادعا می‌کنند وظیفه ما فقط خواندن کتاب‌های متاخرین …

اضافه بر مطالب گذشته به مقلدین خشک و متعصب می‌گوییم: به نظر شما همین که شما گفتید دروازه اجتهاد بسته شده، کسانی که کاردانی و صلاحیت اجتهاد را ندارند دست نگه می‌دارند، و اهل غرض و هواپرستان دیگر وارد دروازۀ اجتهاد نمی‌شوند؟ آیا فکر می‌کنید با صحبت شما، مردم از نظر و فتوا دادن باز می‌آیند؟ اگر چنین می‌بود مردم …

همانا یگانه ضامن بقاء و صلاح دین و زدودن و دور کردن خطرها فقط علماء حقیقی یعنی مجتهدین هستند و هیچ خطری از جمله بحران دینی که گمان می‌کنید مسلمانان را مادام که از کتاب خدا و سنت رسولش صلی الله علیه وسلم طلب راه می‌کنند تهدید نمی‌کند و هر نوع اجتهاد باطل یا هرج و مرج دینی و هر …

از کسانی که اجتهاد را بعد از قرن چهارم هجری ممنوع اعلام می‌کنند می‌پرسیم: به استناد کدام دلیل شرعی حکم به بسته بودن دروازۀ اجتهاد می‌دهید؟ ما کتاب‌ها و مقالاتی را که در آن به اثبات این مسئله پرداخته‌اند مورد بررسی قرار داده‌ایم هیچ دلیل شرعی از قرآن و حدیث نداشته‌اند، اکنون دو مرتبه سوال را تکرار می‌کنیم، اگر بر …

درمیان فقهای متاخرین دعوتی متعصبانه و خطرناک شیوع پیدا کرده است مبنی بر اینکه دوران اجتهاد سپری شده و پس از قرن چهارم هجری دروازۀ اجتهاد تا روز قیامت بسته شده و درمیان امت اسلامی زنجیره طلایی مجتهدین از هم گسسته و مجتهدین از بین رفته‌اند و امکان ندارد از این به بعد تا قیام قیامت کسی به درجۀ اجتهاد …

برای مفتی شرط نیست از هر مسئله‌ای که سوال شود حتماً جواب دهد، چهل سوال از امام مالک رحمه الله پرسیده شد در جواب سی‌وشش سوال فرمود: نمی‌دانم، چه بسا در بسیاری از مسائل امام شافعی رحمه الله و حتی صحابه توقف نمودند. بنابراین شرط و اساس صدور فتوا، علم و بصیرت است، فتوا باید براساس بصیرت باشد و شخص …

در مورد شرایط مجتهدین بین دو گروه سخت‌گیر و آسان‌گیر، إختلاف نظر وجود دارد، متأخرین کار اجتهاد را عملی بسیار سخت می‌دانند حتی گاهی معتقد به عاجز بودن افراد از اجتهاد هستند، و اجتهاد را مانند چیزی ترسناک در نظر آورده و در واقع تصور عملی چنین چیزی را ناممکن می‌دانند، یا تحمل دیدن اهل اجتهاد را ندارند، و احاطه …

اجتهاد انواعی دارد گاهی اجتهاد فرض عین است و این در صورتی است که برای کسی که توان اجتهاد دارد حادثه و واقعه‌ای رخ می‌دهد که حکم آن را نمی‌داند و یا هر گاه از مجتهد درباره حادثه‌ای که اتفاق افتاده سوال شود و خوف از دست رفتنش باشد. و گاهی اجتهاد فرض کفایه است و آن زمانی است که …

اجتهاد در اصطلاح عبارت است از بکارگیری آخرین حد توان در شناخت و استنباط احکام از دلایل شرعی بگونه‌ای که مجتهد در طلب بیش از آن در وجود خود احساس عجز کند. ما معتقدیم هستیم که اجتهاد یکی از منابع و مصادر مهم شریعت اسلام است و اجتهاد دلیلی است بر اینکه اسلام دینی سازگار و مناسب با هر زمان …

خداوند نیز آن‌هایی را که در راه تربیت نفس رنج و مشقت فراوانی متحمل شده‌اند، از عذاب دنیا که همانا اضطراب و غم و اندوه درونی است و از عذاب برزخ و آخرت رستگار خواهد کرد. اما نجات او از عذاب قبر و برزخ همان است که در حدیث روایت شده است که پیامبر  صلی الله علیه و سلم فرمود: …

مؤمنی که واجبات خدا را ادا کرده و با نوافل آن را تکمیل می‌کند و بر آن راه استقامت می‌ورزد، مژدۀ رضوان خداوندی شامل او خواهد شد. در حدیث صحیح از عبادۀ بن صامت نقل است که رسول الله  صلی الله علیه و سلم فرمود: «مَنْ أَحَبَّ لِقَاءَ اللَّهِ أَحَبَّ اللَّهُ لِقَاءَهُ، وَمَنْ کَرِهَ لِقَاءَ اللَّهِ کَرِهَ اللَّهُ لِقَاءَهُ. قَالَتْ …

منظور از پاک شدن گناهان به سبب روزه‌ی روز عاشورا، گناهان صغیره است، اما گناهان کبیره نیاز به توبه‌ای خاص دارد. شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله می گوید: «پاک شدن گناهان توسط وضو و نماز و روزه‌ی رمضان و عرفه و عاشورا فقط مربوط به گناهان صغیره است» (فتاوی/جلد۵) امام نووی‌ رحمه الله می‌گوید: «روزه‌ی روز عرفه همه‌ی گناهان …

مرد می تواند موی سرش را بتراشد و جایز است که آنرا دراز بگذارد، البته در صورت دراز کردن موی سرش باید به نظافت و شانه کرد آن متعهد باشد. اما جایز نیست که موی سر خود را بگونه ای زیاد کند و آرایش دهد که مشابه کفار یا زنان شود، چون که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند : « …

ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻄﻴﺐ ﺧﻄﺒﻪﺑﺨﻮاﻧﺪ.¹ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪﻫﻨﮕﺎم رﻓﺘﻦ ﺑﻪ روى ﻣﻨﺒﺮ ﺑﺮ ﻣﺄﻣﻮﻣﻴﻦ ﺳﻼم ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ روی ﮔﺸﺎده و رو ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ.² ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ از ﺧﻮاﻧﺪن ﺧﻄﺒﻪ روی ﻣﻨﺒﺮ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ. ﺑﺎﻳﺪ اﻳﺴﺘﺎده ﺧﻄﺒﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ، اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺨﺮﻳﺞ ﻧﻤﻮده ﻛﻪ :از ﻋﺒﺪاﷲ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﷺ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺧﻄﺒﻪ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ ﻳﺎ اﻳﺴﺘﺎده؟ ﮔﻔﺖ :ﻣﮕﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ را …

خیر و سعادت انسان در داشتن مال و زن و مقام و کاخ و دیگر زیبایی‌های دنیا خلاصه نمی‌شود. چه بسیارند کسانی که از تمامی امکانات دنیا برخوردارند، اما با وجود آن در زندگی خود، احساس دلتنگی و مشقت می‌کنند. این بیانگر آن است که این‌ها نه تنها سعادت واقعی را به دنبال ندارند، بلکه عدم استفادۀ صحیح از امکانات …

محمد بن واسع او همان تابعی بزرگوار و امام ربانی، سرمشق مجاهدان زاهد و پرورش‌یافتۀ مدرسۀ صحابی جلیل القدر «انس بن مالک» و دوست مالک بن دینار آن زاهد مشهور است، همان کسی که امام حسن بصری او را «زینت‌دهندۀ قرآ«ن» نامیده است. محمد بن واسع نفس خود را تنها برای اقامۀ نماز و گرفتن روزه تربیت نمی‌کرد، بلکه به …

– ربیع بن خثیم ربیع شاگرد صحابی بزرگوار عبدالله بن مسعود و یکی از پرهیزگارترین یاران ابن مسعود به شماد می‌رود. ورع و زهد او به مرتبه‌ای رسیده بود که ابن مسعود خطاب به او می‌گفت: «ای ابا یزید! اگر رسول الله  صلی الله علیه و سلم تو را می‌دید، دوستت می‌داشت و هرگاه من تو را می‌بینم به یاد …

اویس قرنی اویس در زمان حیات رسول الله  صلی الله علیه و سلم اسلام آورد، هرچند به محضر مبارک آن حضرت شرفیاب نشد. پیامبر فرموده است: «إِنَّ خَیْرَ التَّابِعِینَ رَجُلٌ یُقَالُ لَهُ أُوَیْسٌ»([۱]). «برترین تابعین مردیست به نام اویس». و نیز فرموده است: «إِنَّ رَجُلاً یَأْتِیکُمْ مِنَ الْیَمَنِ یُقَالُ لَهُ أُوَیْسٌ لاَ یَدَعُ بِالْیَمَنِ غَیْرَ أُمٍّ لَهُ قَدْ کَانَ بِهِ …

دعا یکی از راه‌های تزکیه نفس است. رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم می‌فرماید: «الدُّعَاءُ هُوَ الْعِبَادَهُ»([۱]) «دعا عین عبادت است». دعا مانند دستگاه شارژی است که دائم قلب را شارژ می‌کند، دعا بخشی از ذکر و ثنای خالق سبحان است و انسان به وسیلۀ آن از ضعف و زبونی خود در برابر دشمنان درونی و بیرونی به ایزد …

جامع‌ترین کلام پیرامون تربیت نفس کلامی است که امام زاهد و پارسا، ابوسلیمان دارانی بیان کرده است: «برای رقت قلب با پارسایان همنشین شو، و برای منورکردن قلب بر حزن و اندوه دوام کن و با دوام بر تفکر در جستجوی حزن باش، و راه‌های تفکر را در خلوت و عزلت‌نشینی به دست بیار، و با مخالفت با هوی و …

ایجاد برادری یکی از روشن‌ترین راه‌های تربیت، هم نزد تابعین و هم نزد نسل‌های بعد از ایشان بوده است. آنان این روش را از آیات و احادیث الهام گرفته‌اند، مانند آیۀ: ﴿وَٱصۡبِرۡ نَفۡسَکَ مَعَ ٱلَّذِینَ یَدۡعُونَ رَبَّهُم بِٱلۡغَدَوٰهِ وَٱلۡعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجۡهَهُۥ﴾ [الکهف: ۲۸]. و آیۀ: ﴿وَٱلَّذِینَ تَبَوَّءُو ٱلدَّارَ وَٱلۡإِیمَٰنَ مِن قَبۡلِهِمۡ یُحِبُّونَ مَنۡ هَاجَرَ إِلَیۡهِمۡ﴾ [الحشر: ۹]. «آنان که پیش …

اگر انسانی بخواهد چیزی به شما ببخشد که در پی آن بودید، طبیعی است با سرعت و بدون تأخیر آن را می‌پذیرید؛ و قبل از این که شخص بخشنده تغییر رأی بدهد، به سرعت آن را می‌گیرید. این مورد در امور دنیوی صدق می‌کند که نفس بر دریافت آن حریص است، اما بسیاری در رویارویی با امور اخروی نفس‌شان چنین …

آنان هرچه را در این سرا می‌دیدند به زندگی جهان آخرت پیوند می‌دادند، اگر تاریکی می‌دیدند به یاد تاریکی گور و عبور از «صراط» می‌افتادند، اگر جمال و زیبایی را مشاهده می‌کردند، به یاد زیبایی حوری‌هایی می‌افتادند که خداوند کریم آنها را وعده داده است، و خود را از وابستگی به زنان زیبای این جهان بازمی‌داشتند. اگر باغ‌های سرسبز و …

علماء سلف (رحمهم الله) ایمان را اینگونه تعریف می‌کنند: تصدیق به جنان (قلب)، اعتراف به زبان، و عمل به ارکان (اعضاء و جوارح). ایمان بدون عمل کامل نیست و این وظیفۀ مهم به عهدۀ جوارح به ویژه زبان و چشم و گوش است، و صلاح قلب بستگی به حفظ جوارح دارد، و اهمال جوارح موجب فساد قلب می‌شود. در این …

ممکن نیست قرآنکریم در خوانندۀ خود تأثیر چندانی داشته باشد، مگر این که آیات آن با تدبر و تفکر تلاوت شود، و ممکن نیست حلاوت آن را چشید، مگر این که زندگی خود را براساس آن بنا کرد و در آن اندیشید و خود را مخاطب آن قرار داد. بدون شک کتاب خدا اساسی‌ترین سرچشمۀ تزکیه است، و به مقدار …

متهم‌کردن نفس: محاسبۀ نفس شیوه‌های گوناگونی دارد؛ یکی این که هر از چند گاهی به صورت پراکنده و در زمان‌های معینی نفس را به محاسبه بکشانید. دیگر این که جرایم کوچک و بزرگ را از نفس بازخواست کنید؛ به گونه‌ای که فرد مومن خود را بر هر خطا و اشتباهی محاسبه کند. در این صورت نفس تبدیل به نفس لوامه‌ای …

محمد بن عمران گفته: مردی از حاتم (اصم) سؤال کرد: توکل شما بر چه اساسی استوار است؟ او در جواب گفت: بر چهار خصلت: یقین دارم که کسی نمی‌تواند روزی من را بخورد، به همین سبب نفسم مطمئن شد. یقین دارم که هیچکس عمل من را انجام نمی‌دهد، به همین دلیل خودم مشغول به کار شدم. یقین دارم که مرگ …

کسانی که تربیت نفس را ترک می‌کنند به عواقب وخیمی دچار می‌شوند، یکی این که همین نفس در روز قیامت آنان را ملامت و به خاطر تقصیری که در تربیت آن روا داشته‌اند با آنان وارد جنگ می‌شود و آن زمانی است که نامۀ اعمال به ایشان داده شده تا معاصی مکتوب در آن به آنان یادآوری شود. بدینگونه گرفتار …

چنانچه خداوند می‌فرماید: ﴿وَقَدۡ خَابَ مَن دَسَّىٰهَا ١٠﴾ [الشمس: ۱۰]. «به درستی زیانکار است آنکس که نفس خود را آلوده سازد». نشانه‌های خسارت دنیوی عبارت‌اند از: الف) ضعف و ناتوانی: کسی که نتواند طعم تربیت را به نفس اماره بچشاند و آن را بزیر تازیانۀ تزکیه بکشاند، بلکه آن را رها ساخته و در برابر ریاضت و تکالیف شرعی قرار …

از ابوقتاده روایت است : پشت سرپیامبر صلی الله علیه وسلم نماز می‌خواندیم (که او) سر و صدای افرادی را شنید، وقتی نمازش را تمام کرد فرمود : (ماشأنکم؟ قالوا : استعجلنا إلی الصلاه، قال : فلاتفعلوا، إذا أتیتم الصلاه فعلیکم بالسکینه، فما أدرکتم فصلوا، و ما فاتکم فأتموا)[۱] «شما را چه شده است؟ گفتند برای رسیدن به نماز عجله …

برای زنان جایز است که به مساجد بروند و در نماز جماعت شرکت کنند به شرطی که از چیزهایی که شهوت برانگیز است و موجب فتنه می‌شود از جمله آرایش و بوی خوش، بپرهیزند.[۱] از ابن عمر روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : (لا تمنعوا نساءکم المسجد و بیوتهن خیر لهن)[۲] «زنانتان را از رفتن به …

نماز جماعت بر هر نمازگزار(مرد) فرض عین است مگر آنکه عذری داشته باشد: از ابوهریره روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : (والذی نفسی بیده، لقد هممت أن آمر بحطب فیحطب ثم آمر بالصلاه فیؤذن لها، ثم آمر رجلا فیؤم الناس، ثم أخالف إلی رجال فأحرق علیهم بیوتهم، والذی نفسی بیده، لو یعلم أحدهم أنه یجد عرقا …

سجده سهو واجب است؛ چراکه پیامبر صلی الله علیه وسلم همانطور که در احادیث گذشته ذکر شد به آن امر فرموده و هرگاه در نمازش سهوی رخ می‌داد سجده می‌برد و حتی یکبار هم پیش نیامد که سهوی را در نماز مرتکب شود ولی سجده نبرد. محل انجام سجده سهو واضح‌ترین اقوال بیانگر این است که محل سجده‌ی سهو بر …

هرگاه نداند که چند رکعت خوانده است ؟ از ابراهیم از علقمه از عبدالله روایت است : پیامبر صلی الله علیه وسلم نماز خواند. (ابراهیم گوید : اضافه یا کم خواند)(*) وقتی سلام داد به او گفتند ای رسول خدا آیا در نماز چیزی تازه اضافه شده است؟ فرمود : چه شده؟ گفتند : نماز را چنین و چنان خواندی، …

هرگاه تعداد رکعات نمازی را کمتر خواند و سلام داد ؟ از ابوهریره رض روایت است : (أن رسول الله صلی الله علیه وسلم انصرف من اثنتین، فقال له ذوالیدین : أقصرت الصلاه أم نسیت یا رسول الله؟ قال رسول الله صلی الله علیه وسلم : أصدق ذوالیدین؟ فقال الناس : نعم فقام رسول الله صلی الله علیه وسلم فصلی …

اگر پنج رکعت بخواند؟ از عبدالله رض روایت است : (أن رسول الله صلی الله علیه وسلم صلی الظهر خمسا، فقیل له : أزید فی الصلاه؟ فقال : و ما ذاک؟ قال : صلیت خمسا، فسجد سجدتین بعد ماسلم)[۵] «پیامبر صلی الله علیه وسلم نماز ظهر را پنج رکعت خواند، به او گفته شد آیا به نماز اضافه شده است؟ …

۱- هرگاه در نماز فرضی که دو تشهد دارند، تشهد اول را فراموش کرد و ننشست از عبدالله بن بحینه رض روایت است : (صلی لنا رسول الله صلی الله علیه وسلم رکعتین من بعض الصلوات، ثم قام فلم یجلس، فقام الناس معه. فلما قضی صلاته و نظرنا تسلیمه کبر قبل التسلیم فسجد سجدتین و هو جالس، ثم سلم)[۳] «پیامبر …

ثابت شده که پیامبر صلی الله علیه وسلم در نماز سهو کرده است و در حدیث صحیح آمده که فرمود : (إنما أنا بشر أنسی کما تنسون، فإذا نسیت فذکرونی)[۱] «من بشری هستم که مانند شما فراموش می‌کنم پس هرگاه چیزی را فراموش کردم، آن را به من یادآوری کنید». و برای امتش احکامی را درباره سجده سهو بیان کرده …

ازدواج از مؤکدترین سنتهای پیامبران است. خداوند متعال می‌فرماید: {وَلَقَد أرسَلنَا رُسُلاً مِن قَبلِکَ وَجَعَلنَا لَهُم أزوَاجاً وَ ذُرِیَّهً} (رعد : ۳۸). «و ما پیش از تو پیامبرانی را فرستاده‌ایم و زنان و فرزندانی بدیشان داده‌ایم». ترک ازدواج بدون عذر مکروه است؛ به دلیل حدیث انس بن مالک : (جاء ثلاثه رهط إلی بیوت أزواج النبیﷺ یسألون عن عباده النبی، …

نماز خواندن در حجر اسماعیل چه حکمی دارد؟ الحمدلله، اولا باید گفت که بیان نمودن “حجر” به “حجر اسماعیل” و نسبت دادن آن به اسماعیل علیه السلام، خطا و اشتباه است. زیرا این حجر مدتهای مدیدی پس از اسماعیل علیه السلام به این حجر (دیوار کوتاه محوطه مانند) تبدیل شده است و بهتر آنست که گفته شود: حجر، بدون اینکه …