اخلاق

پاک و منزه است خداوند آفریننده، و روزی دهنده؛ همان خدایی که روزیِ کِرم را در لابلای خاک به او می‌دهد و به ماهی در آب، و به پرنده در هوا و به مورچه در تاریکی‌ها و به مار در میان صخره‌ها، روزی می‌رساند. ابن جوری، داستانی تعریف کرده است که ماری کور، بالای درخت خرمایی بود؛ گنجشکی، تکه گوشتی …

برخی از اهل علم گفته‌اند: گناه، مهری است که بر هرکس زده شود، زمینۀ حق پذیری در او کاهش می‌یابد. اسرار آن بعد از توبه عبارتند از: شکستن کمر خودپسندی، کثرت استغفار و توبه و باز گشت به سوی خدا، احساس ندامت و تحقق تقدیر و قضای الهی و نیز سر تسلیم در برابر تقدیر و قضا فرود آوردن از طریق …

یکی از چیزهایی که برادر مسلمانت را شادمان می‌کند، این است که او را با همان اسمی صدا بزنی که دوست دارد. أکنیه حین أنادیه لأکـرمه   ولا ألقبه والسوءه اللقب «وقتی او را صدا می‌زنم، کنیه‌اش را می‌گویم تا بدین سان او را گرامی بدارم و بر او لقب بدی نمی‌نهم». همچنین ملاقات برادر مسلمان با چهره باز و …

۱- خود را به نشان بندگی برآستان مولی انداختن و از او طلب رهایی و بهبودی نمودن. ۲- حفظ شرمگاه و کنترل چشم‌ها؛ ﴿وَیَحۡفَظُواْ فُرُوجَهُمۡۚ﴾ [النور: ۳۰] «و شرمگاه‌های خود را حفظ نمایند». ﴿وَٱلَّذِینَ هُمۡ لِفُرُوجِهِمۡ حَٰفِظُونَ ۵﴾ [المؤمنون: ۵] «و کسانی که شرمگاه‌های خود را حفظ می‌کنند». ۳- ترک شهر و دیار و خانه و یاد کسی که دلبسته‌اش …

ابن قیم در کتاب «الداء والدواء» و نیز در کتاب «الجواب الکافی لمن سأل عن الدواء الشافی»، به صورت کامل و رضایت بخش به این قضیه پرداخته است؛ علاقمندان می‌توانند به این کتاب‌ها مراجعه نمایند. برخی از عوامل و زمینه‌های عشق و دلباختگی، عبارتند از: ۱- تهی بودن قلب از محبت خداوند و از ذکر و شکر و عبادت او. …

از عشق بپرهیز؛ چون عشق، اندوهی همیشگی و مستمر است. یکی از نشانه‌های خوشبختی مسلمان، این است که از آه و فغان و دلباختگی و عشق شاعران و شکایتشان از هجران و فراق و وصال بدور باشد. چون گرفتار شدن به چنین اموری، نشانه تهی بودن قلب است؛ ﴿أَفَرَءَیۡتَ مَنِ ٱتَّخَذَ إِلَٰهَهُۥ هَوَىٰهُ وَأَضَلَّهُ ٱللَّهُ عَلَىٰ عِلۡمٖ وَخَتَمَ عَلَىٰ سَمۡعِهِۦ …

در مجله «اهلاً وسهلاً» در تاریخ ۳/۴/۱۴۱۵ هجری مقاله ای تحت عنوان «بیست روش برای دور کردن اضطراب» به قلم دکتر حسان شمسی پاشا درج شده بود؛ بخشی از داده‌ها و مفاهیم این مقاله عبارتند از: زمان مرگ، از قبل مشخص شده و همه چیز، طبق تقدیر و قضای الهی صورت می‌گیرد. پس انسان نباید به خاطرآنچه اتفاق می‌افتد، تأسف …

یکی از مواردی که دل مسلمان را شاد می‌نماید، آسانی و سهولت شریعت اسلامی است. ﴿طه ١ مَآ أَنزَلۡنَا عَلَیۡکَ ٱلۡقُرۡءَانَ لِتَشۡقَىٰٓ ٢﴾ [طه: ۱- ۲] «ما، قرآن را بر تو نازل نکرده‌ایم که خویشتن را به رنج و زحمت بیندازی». ﴿وَنُیَسِّرُکَ لِلۡیُسۡرَىٰ ٨﴾ [الأعلی: ۸] «و تو را برای انجام شریعت آسانی موفق می‌گردانیم». ﴿لَا یُکَلِّفُ ٱللَّهُ نَفۡسًا إِلَّا …

از دوستان خدا باش تا خوشبخت شوی؛ خوشبخت‌ترین مردم، کسی است که بالاترین هدف خود را محبت خداوند قرار داده است. چه زیبا می‌فرماید: ﴿یُحِبُّهُمۡ وَیُحِبُّونَهُ﴾ [المائده: ۵۴] «خدا، آنها را دوست می‌دارد و آنها، خداوند را دوست می‌دارند». یکی از مفسرین می‌گوید: اینکه می‌گوید: آنها، خدا را دوست می‌دارند، عجیب نیست؛ بلکه عجیب، این است که می‌گوید: او، آنها …

شاعر می‌گوید: نفسی التی تملک الأشیاء ذاهبه   فکیف أبکی علی شیء إذا ذهبا  «خودم که صاحب چیزها هستم، از بین می‌روم؛ پس چگونه به خاطر از دست دادن چیزی گریه کنم»؟ دنیا با تمام طلا، نقره، مقام‌ها، کاخ‌ها و قصرهایش، ارزش یک قطره اشک را ندارد. در ترمذی از پیامبر ج روایت شده که فرموده است: «دنیا و آنچه …

هم و حزن، هر دو به هم نزدیک هستند و از مشکلات روحی و از اموری می‌باشند که روح را عذاب می‌دهند. فرقشان، این است که هم یعنی غم خوردن به خاطر مصیبت آینده و حزن، یعنی اندوهگین شدن به خاطر از دست دادن یک چیز دوست داشتنی؛ به هر حال هر دو، رنج و درد و عذابی برای روح …

از جمله چیزهایی که شادی و سرور می‌آورد، سفر و سیاحت در شهرها و سرزمین‌های مختلف است. در آغاز این کتاب در این مورد سخنانی ارائه نمودیم. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿قُلِ ٱنظُرُواْ مَاذَا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ﴾ [یونس: ۱۰۱] «بگو: بنگرید که در آسمانها و زمین چه هست». ﴿قُلۡ سِیرُواْ فِی ٱلۡأَرۡضِ﴾ [الأنعام: ۱۱] «بگو: در زمین سفر کنید». ﴿أَفَلَمۡ یَسِیرُواْ …

یکی از عوامل خوشبختی و سعادت، بدست آوردن دل مردم و جلب محبت و مهربانی آنهاست. ابراهیم÷ گفت: ﴿وَٱجۡعَل لِّی لِسَانَ صِدۡقٖ فِی ٱلۡأٓخِرِینَ ٨۴﴾ [الشعراء: ۸۴] «از من در میان دیگران نام نیکی بگذار». مفسران گفته‌اند: یعنی چنان کن که مردم، مرا به خوبی یاد کنند». خداوند متعال در مورد موسی÷ فرموده است: ﴿وَأَلۡقَیۡتُ عَلَیۡکَ مَحَبَّهٗ مِّنِّی﴾ [طه: ۳۹] …

یکی از عوامل سعادت بنده، احتیاط کردن و استفاده از اسباب به همراه توکل بر خداوندU می‌باشد. پیامبر ج با اینکه در میدان توکل بر خدا، سرور همه بود، در برخی از جنگ‌ها در حالی می‌جنگید که زره پوشیده بود. شخصی به پیامبر ج گفت: ای پیامبر خدا! زانوی شترم را ببندم یا با توکل بر خدا آن را رها …

دفترچه یادداشتی برای خود تهیه کن و پیش خود نگه دار تا بوسیله آن خودت را محاسبه کنی و نکات منفی خویش را به یاد آوری و زندگیت را با رفع کاستی‌هایت، سپری نمایی. عمرس می‌گوید: خودتان را محاسبه کنید پیش از آنکه محاسبه شوید و خود را بسنجید قبل از آنکه سنجیده شوید و خود را برای قیامت آماده …

در ابتدای دیوان حاتم طایی سخن زیبایی دیدم که در آن می‌گوید: وقتی با رها کردن بدی، از بدی رهایی می‌یابی، آن را رها کن. یعنی اگر سکوت از شر و پرهیز از آن، ممکن بود، همین کار را بکن. ﴿فَأَعۡرِضۡ عَنۡهُمۡ﴾ [النساء: ۶۳] «پس از آنها رویگردانی نما». ﴿وَدَعۡ أَذَىٰهُمۡ﴾ [الأحزاب: ۴۸] «به اذیت و آزار آنان، اعتنایی نداشته …

از ام سلمه روایت شده که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرموده است: «هر مسلمانی که مصیبتی به او برسد و او مطابق فرمان خدا بگوید: ﴿إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّآ إِلَیۡهِ رَٰجِعُونَ ١۵۶﴾ [البقره: ۱۵۶] و نیز بگوید: «اللهم أجرنی فی مصیبتی وأخلف لی خیراً منها»، خداوند متعال، جایگزینی بهتر از آن را به او می‌دهد». مفهوم دعای مذکور از این …

عبدالحمید کشک، خطیب و سخنور توانا و نابینا، هنگام بالا رفتن از منبر، از گریبان خود شاخه درخت خرمایی را بیرون آورد که روی آن به خط زیبای کوفی نوشته شده بود: الله؛ آنگاه شیخ کشک فریاد برآورد: أنظر لتلک الشجـره   ذاک الغصون النضره «به این درخت نگاه کن که دارای شاخه‌های تر و تازه است». من الـذی أنـبـتهـا …

در خاطرات شیخ علی طنطاوی به دو نکته جذاب و مؤثر برخوردم. نکته اول: طنطاوی، از خودش می‌گوید که برای شنا به ساحل بیروت رفته و نزدیک بود غرق شود. وی، در آستانه مرگ قرار گرفته و بیهوش افتاده بود. در آن لحظات در برابر پروردگارش فروتنی می‌کرد و دوست داشت حتی برای یک لحظه هم که شده، به زندگی …

کسی که می‌خواهد کارهایش را درست انجام دهد و هنگام بروز حوادث و اتفاقات خود را کنترل نماید، می‌تواند از دو دعای بزرگ و مفید بهره بگیرد: اول: حدیث علیس که می‌گوید: پیامبر ج به من فرمود: بگو: «اللهم أهدنی وسددنی» یعنی: «بارخدایا! مرا هدایت کن و مرا بر راه درست و راست گامزن نما». دوم حدیث حصین بن عبیدس …

عمرس با بیکاری مبارزه می‌کرد؛ او، جوانانی را که در مسجد سکنی گزیده بودند، بیرون کرد و ضمن تنبیه آنها، فرمود: بیرون بروید و روزی خود را بجویید؛ از آسمان که طلا و نقره نمی‌بارد. بیکاری، وسوسه، ناراحتی، بیماری روانی و افسردگی و اندوه را به همراه دارد و پیامد کار و فعالیت، سرور و شادمانی و سعادت است. اگر …

ولید بن مغیره، امیه بن خلف و عاص بن وائل، اموالشان را در راه مبارزه با پیامبر ج و رویارویی با حق خرج کردند؛ ﴿إِنَّ ٱلَّذِینَ کَفَرُواْ یُنفِقُونَ أَمۡوَٰلَهُمۡ لِیَصُدُّواْ عَن سَبِیلِ ٱللَّهِۚ فَسَیُنفِقُونَهَا ثُمَّ تَکُونُ عَلَیۡهِمۡ حَسۡرَهٗ ثُمَّ یُغۡلَبُونَۗ﴾ [الأنفال: ۳۶] «کافران، اموالشان را خرج می‌کنند تا از راه خدا باز دارند؛ آنها، اموالشان را خرج خواهند کرد، سپس …

کسی که در بدست آوردن نصیبش از رزق و روزی، شتاب می‌ورزد و می‌خواهد از زمان پیش بیفتد و از به تأخیر افتادن خواسته هایش، ناراحت و پریشان می‌شود، مانند کسی است که در نماز با امام مسابقه می‌دهد، گرچه می‌داند که او، باید به هر صورت پس از امام سلام دهد! پس امور و روزی آفریده‌ها، مقدر گردیده و …

آنگاه که تاریکی شدت می‌یابد، رعد می‌غرد و تندباد، می‌وزد، فطرت بیدار می‌شود؛ ﴿جَآءَتۡهَا رِیحٌ عَاصِفٞ وَجَآءَهُمُ ٱلۡمَوۡجُ مِن کُلِّ مَکَانٖ وَظَنُّوٓاْ أَنَّهُمۡ أُحِیطَ بِهِمۡ دَعَوُاْ ٱللَّهَ مُخۡلِصِینَ لَهُ ٱلدِّینَ﴾ [یونس: ۲۲] «باد تندی، می‌آید و موج، از هر سو به سوی آنها می‌شتابد و گمان می‌برند که محاصره شده‌اند؛ در آن حال خداوند را خالصانه به فریاد می‌خوانند». مسلمان، …

دانشجویی مسلمان، برای درس خواندن به لندن رفت. او، با یک خانواده انگلیسی کافر در یک خانه سکنی گزید تا زبان انگلیسی را بیاموزد. این دانشجو، متدین بود و صبح زود از خواب بیدار می‌شد و به سوی شیر آب می‌رفت، وضو می‌گرفت، نماز می‌خواند و رکوع و سجده به جا می‌آورد؛ پیرزنی هم در این خانه بود که همواره …

در خاطرات «جورج بوش» تحت عنوان «گامی به جلو» آمده که او، در تشییع جنازه «بریژنیف» رئیس اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی در مسکو شرکت کرد. بوش می‌گوید: جنازه‌اش را جنازه‌ای تاریک و سیاه یافتم که فاقد ایمان و روح بود. بوش از آن جهت این را می‌گوید که مسیحی است و آنها، کمونیست و منکر خدا هستند. ببین که بوش …

در کتاب (الله یتجلی فی عصر العلم) و در کتاب (الطب محراب الإیمان)، این حقیقت بیان شده است که: بیشترین چیزی که به انسان کمک می‌نماید تا از غم‌ها و ناراحتی‌هایش نجات یابد، ایمان به خداوند عزوجل و سپردن کار به اوست؛ ﴿وَأُفَوِّضُ أَمۡرِیٓ إِلَى ٱللَّهِۚ﴾ [غافر: ۴۴] «و کارم را به خدا می‌سپارم». ﴿مَآ أَصَابَ مِن مُّصِیبَهٍ إِلَّا بِإِذۡنِ …

زیات در مجله (الرساله) مطلب عجیب و مقاله‌ای بسیار زیبا در توصیف کمونیسم نوشته است؛ کمونیست‌ها، فضاپیمایی را به کره ماه فرستادند. یکی از فضانوردان پس از بازگشت از فضا، مقاله ای در روزنامه روسی (برافدا) نوشت که در آن گفته بود: ما، به آسمان رفتیم؛ اما آنجا نه خدایی دیدیم و نه بهشت و جهنم و فرشتگانی. زیات در …

سخروف، دانشمندی روسی است که به خاطر مخالفت با الحاد، به جزیره سیبری تبعید شد؛ زیرا او، همواره می‌گفت: در دنیا، نیرویی فرابشری و اثرگذار وجود دارد. این گفتار، با باورها و پندارهای سوسیالیست‌ها که به عدم وجود خدا معتقدند و حیات را مادّه و فرایندی طبیعی می‌پندارند، در تعارض قرار داشت. آنچه از گفته این دانشمند روسی، بر می‌آید، …

مردمانی را می‌شناسم که فقر و ناراحتی، از آن جهت گریبانگیرشان شده که از خداوند متعال، دوری نموده‌اند. فردی را می‌بینی که ثروتمند بوده و در عافیت و راحتی قرار داشته و از سوی پروردگارش مورد اکرام واقع شده، اما از اطاعت خدا روی گردانده، در خواندن نماز سستی کرده و مرتکب گناهان کبیره شده است. آنگاه خداوند، تندرستی را …

یکی از دوستان می‌گفت: از فرودگاه به قصد شهری دیگر سوار ماشینی شدم؛ دیدم که این راننده، شادمان و سرحال است و خدا را سپاس می‌گوید و پروردگارش را یاد می‌کند؛ از او در باره خانواده‌اش پرسیدم. به من گفت: دو همسر و بیش از ده فرزند دارد و درآمد ماهیانه‌اش فقط هشتصد ریال است و خانه‌ای قدیمی‌دارد که او …

﴿لَا تَحۡسَبُوهُ شَرّٗا لَّکُمۖ بَلۡ هُوَ خَیۡرٞ لَّکُمۡۚ﴾ [النور: ۱۱] «آن را برای خود بد مپندارید، بلکه آن، برایتان بهتر است». برخی از نوابغ و نخبگان از آنجا رشد نموده و با پایداری به جلو رفته‌اند که در خود احساس کسر و کمبود می‌کرده‌اند؛ بسیاری از علما، از موالی بوده‌اند؛ مانند: عطاء، سعید بن جبیر، قتاده، بخاری، ترمذی و ابوحنیفه …

  إلی الدیان یوم الحشر نمضی   وعند الله تجتمـع الخصـوم «به سوی داور روز جزا رهسپار می‌شویم و طرف‌های درگیر، نزد خداوند گرد می‌آیند». همین عدالت برای بنده کافی است که او، منتظر روزی است که در آن پیشینیان و آیندگان، گرد می‌آیند؛ در آن روز هیچ ستمی نیست و داور، خداوند عزوجل است و فرشتگان، گواهان محکمه عدل …

از بزرگترین عواملی که سعادت را برای بنده به ارمغان می‌آورد، توکل او بر خدا و کافی دانستن الله، به عنوان کارساز و مراقبت و نگهبان است. ﴿هَلۡ تَعۡلَمُ لَهُۥ سَمِیّٗا ۶۵﴾ [مریم: ۶۵] «آیا برای خدا همنام و همتایی سراغ داری؟». ﴿إِنَّ وَلِـِّۧیَ ٱللَّهُ ٱلَّذِی نَزَّلَ ٱلۡکِتَٰبَۖ وَهُوَ یَتَوَلَّى ٱلصَّٰلِحِینَ ١٩۶﴾ [الأعراف:۱۹۶] «کارساز من، خداوندی است که کتاب را …

الله، اسم بزرگ و عظیمی است که معروفترین و شناخته‌ترین معارف می‌باشد و معنای بسیار لطیف و دقیقی دارد؛ گفته‌اند: الله، از اله گرفته شده؛ یعنی کسی که دل‌ها او را پرستش می‌نمایند، او را دوست می‌دارند و با پناه بردن به او آرام می‌گیرند و با آن خرسند می‌شوند و به او پناه می‌برند و اصلاً امکان ندارد که …

اطبا و حکمای یونان، برای معالجه فردی که گرفتار اوهام و بیماری‌های روانی بود، او را به کار کردن در مزرعه‌ها و باغ‌ها مجبور می‌کردند؛ مدت زمان زیادی نمی‌گذشت که بیمار بهبودیش را باز می‌یافت و آرامش به او باز می‌گشت؛ خدای متعال می‌فرماید: ﴿فَٱمۡشُواْ فِی مَنَاکِبِهَا﴾ [الملک: ۱۵] «پس در بلندیهای زمین راه بروید». ﴿وَقُلِ ٱعۡمَلُواْ﴾ [التوبه: ۱۰۵] «و …

کار خوب و زیبای دیگری که می‌توان انجام داد، برنامه ریزی است؛ یک وقت را برای خواندن مقرر کنید و وقتی را برای عبادت و وقتی را برای مطالعه و وقتی را هم برای استراحت در نظر بگیرید. ﴿لِکُلِّ أَجَلٖ کِتَابٞ ٣٨﴾ [الرعد: ۳۸] «هر زمانی، دارای کتاب و معجزه‌ای است (درخور آن می‌باشد)». ﴿وَإِن مِّن شَیۡءٍ إِلَّا عِندَنَا خَزَآئِنُهُۥ …

یکی از زیبایی‌ها، اهمیت دادن به عادت‌های فطری است؛ مانند گذاشتن ریش، کوتاه کردن سبیل، گرفتن ناخن، گرفتن موهای زاید بدن، مسواک کردن، استفاده از عطر و خوشبویی، خلال کردن دندانها، تمیز کردن لباس و توجه به ظاهر؛ این کارها، به انسان شرح صدر و آرامش خاطر می‌دهند. و همچنین پوشیدن لباس سفید؛ در حدیث آمده که پیامبر ج فرمود: …

صفای وجود به صفای لباس بستگی دارد؛ اینجا یک نکته زیبا و امر پسندیده وجود دارد و آن، اینکه یکی از حکما می‌گوید: هر کس، لباسش چرکین شود، نفس و وجود او اندوهگین و آشفته می‌گردد و این، یک امر مسلّم است. بسیاری از مردم به خاطر چرکین شدن لباس‌هایشان یا تغییر کردن قیافه شان یا مرتب نبودن کتابخانه شان …

منظره زیبا و ظریف دیگری نیز در کنترل خشم وجود دارد و آن، منظره مهربانی و رحم است؛ یعنی نسبت به کسی که تو را اذیت کرده، مهر بورزی. چون او، مستحق و سزاوار رحم است و پافشاری و اصرار او بر اذیت و آزار دیگران و جرأت او به اینکه مسلمانی را آزار می‌دهد، سزاوار این است که نسبت …

اینجا چشم انداز بزرگی وجود دارد و آن، اینکه خدا را بر آن ستایش می‌کنی و شکر می‌گذاری. به عبارتی از خدا تشکر می‌کنی که تو را مظلوم قرار داده و ظالم قرار نداده است. یکی از سلف می‌گفت: بارخدایا! مرا مظلوم بگردان و مرا ظالم مگردان. این، مانند ماجرای دو پسر آدم است که بهترین آنها گفت: ﴿لَئِنۢ بَسَطتَ …

یکی دیگر از چشم اندازهای توحید، هنگام اذیت شدن از سوی دیگران، شناخت کوتاهیهای خویشتن است. یعنی بدانی که اذیت و آزار دیگران، نتیجه گناهان خودت می‌باشد؛ ﴿أَوَلَمَّآ أَصَٰبَتۡکُم مُّصِیبَهٞ قَدۡ أَصَبۡتُم مِّثۡلَیۡهَا قُلۡتُمۡ أَنَّىٰ هَٰذَاۖ قُلۡ هُوَ مِنۡ عِندِ أَنفُسِکُمۡۗ﴾ [آل عمران: ۱۶۵] «آیا (به ناله و فغان افتاده‌اید که در جنگ احد) مصیبتی به شما دست داده و …

منظره و چشم انداز کفاره: یعنی اذیت و آزاری که از سوی مردم متحمل می‌شوی، کفاره گناهانت می‌شود و بدی‌ها و گناهانت را می‌زداید و محو می‌نماید و مقامت را بالا می‌برد. ﴿فَٱلَّذِینَ هَاجَرُواْ وَأُخۡرِجُواْ مِن دِیَٰرِهِمۡ وَأُوذُواْ فِی سَبِیلِی وَقَٰتَلُواْ وَقُتِلُواْ لَأُکَفِّرَنَّ عَنۡهُمۡ سَیِّ‍َٔاتِهِمۡ﴾ [آل عمران: ۱۹۵] «پس کسانی که هجرت کردند و از خانه‌هایشان بیرون رانده شدند و …

چشم انداز و صحنه تقدیر: یعنی بدانی که هرگاه فردی تو را اذیت می‌نماید، تقدیر الهی چنین بوده تا به تو آزار برساند و بنده، فقط یک سبب است و فیصله کننده و مقدرکننده، خداوند متعال می‌باشد. پس تسلیم قضا و فیصله مولایت باش. 

صحنه عفو و گذشت؛ یعنی: سالم بودن قلب و صفای آن نسبت به کسی که تو را آزار می‌دهد و دوست داشتن خیر و خوبی، و این، مقامی والاست. همچنین رساندن خیر و فایده به کسی که تو را اذیت می‌نماید و این، جایگاه والایی است که از فرو بردن خشم شروع می‌شود. بدین ترتیب که کسی را که به …