فقه

جمهور اهل علم، رمی جمار را واجب می‌دانند؛ بنابراین رأی، کسی که رمی جمار ـ یا قسمتی از آن ـ را ترک کند باید قربانی کند.

سنت است که حاجیان در مزدلفه نمازهای مغرب و عشاء را در وقت عشاء به صورت جمع تأخیر با یک اذان و دو اقامه به جای آورند. برای حاجی سنت است پس از گذراندن شب در مزدلفه نماز صبح را در اول وقت آن به جای آورد و سپس به مَشعَر الحرام برود و در آنجا توقف کند و به …

برای کسی که به علت وجود عذر نتوانسته شب را در مزدلفه بماند قربانی نیاز نیست، مانند کسی که نتوانسته در عرفه بایستد مگر در آخر شب، اما کسی که بدون عذر آن را ترک کند باید قربانی کند و این رای جمهور علما است.

وقت ماندن در مزدله تا طلوع فجر است. سنت است که تا هنگام روشنی صبح در آنجا بماند، اما کسانی که همراهانی ضعیف دارند می‌توانند پس از نیمه شب از مزدلفه بازگردند.

شب ماندن در مزدلفه یکی از واجبات حج است و کسی که آن را ترک کند باید قربانی بدهد،([۱]) زیرا خداوند متعال می‌فرماید: ﴿فَإِذَآ أَفَضۡتُم مِّنۡ عَرَفَٰتٖ فَٱذۡکُرُواْ ٱللَّهَ عِندَ ٱلۡمَشۡعَرِ ٱلۡحَرَامِ﴾ [البقره: ۱۹۸]. (پس چون از عرفات کوچ نمودید، الله را در مشعرالحرام یاد کنید). و سخن پیامبر خدا ـ صلی الله علیه وسلم ـ در حدیث عروه بن …

روزۀ روز عرفه برای حاجیان مکروه است و مستحب است روزه‌اش را افطار کند و این قول جمهور است. حرکت سریع برای سواره و پیاده به طوری که باعث آزار دیگران شود. خواندن نماز مستحب میان نمازهای ظهر و عصر در عرفه مکروه است، زیرا جابر ـ رضی الله عنه ـ می‌گوید: «سپس اذان گفت، سپس اقامه کرد و نماز …

غسل کردن برای وقوف در عرفه. حرکتِ صبح هنگام از منی به سوی عرفه، پس از طلوع خورشید روز عرفه. برای امام سنت است که در عرفه پس از زوال و پیش از نماز ظهر خطبه بخواند. برای حاجیان سنت است در عرفه نمازهای ظهر و عصر را به صورت جمع تقدیم در وقت ظهر بخوانند. دعا و ذکر و …

نخست: وقوف در عرفه بدون وضو جایز است، و بر این اساس وقوف در عرفه برای زنانی که در عادت ماهیانه یا نفاس هستند نیز جایز است زیرا برای وقوف، باوضو بودن شرط نیست. دوم: کسی که در حال وقوف در عرفه خواب باشد، وقوفش صحیح است اما فقهاء دربارۀ کسی که در این حالت بیهوش باشد اختلاف کرده‌اند و …

اینکه وقوف در سرزمین عرفات باشد. هم اکنون سرزمین عرفه را با گذاشتن نشانه‌هایی مشخص کرده‌اند تا حجاج متوجه آن باشند و در خارج از عرفه توقف نکنند و حج‌شان از دست نرود. در اینجا لازم است به دو مساله اشاره کنیم: نخست: توقف در وادی عرنه و مسجدی که آن را مسجد ابراهیم ـ یا مسجد عرنه ـ می‌نامند …

وقوف در عرفه نیز یکی از ارکان حج است که حج انسان مسلمان بدون آن کامل نیست، زیرا رسول خدا ـ صلی الله علیه وسلم ـ می‌فرماید: «حج عرفه است».([۱]) منظور از وقوف در عرفه، ماندن در آن است نه وقوف به معنی ایستادن.   [۱]– به روایت ابوداود در کتاب المناسک، باب «من لم یدرک عرفه» (۱۹۴۹) و ترمذی …

سعی میان صفا و مروه یکی از ارکان حج است که حج جز با آن کامل نخواهد بود. شروط آن برای درست بودن سعی چند شرط لازم است: اینکه پس از طوافِ صحیح باشد. ترتیب: یعنی سعی را از صفا شروع کند و با مروه به پایان برساند. اینکه سعی هفت دور کامل باشد.

رَمَل، یعنی راه رفتن سریع با گام‌های کوچک. این کار فقط برای مردان و در سه دور اول طواف قُدوم است. بوسیدن حجر الأسود. سخن نگفتن در هنگام طواف مگر برای ضرورت. دعا و ذکر. استلام (دست کشیدن) رکن یمانی بدون بوسیدن. دو رکعت نماز پس از طواف.

نیت در هنگام آغاز طواف. برای طواف اِفاضه دخول وقت شرط است. وقت این طواف بر اساس قول صحیح از نیمه شب عید شروع می‌شود، اما جمهور بر این اتفاق دارند که وقت آن پایان ندارد، یعنی اگر مدتی طولانی آن را به تأخیر بیندازد و سپس آن را انجام دهد طوافش صحیح است و حجش کامل می‌باشد. داشتن وضو …

هفت بار چرخیدن دور کعبه به نیت عبادت را طواف می‌گویند. طواف از حجر الاسود آغاز می‌شود و به آن پایان می‌یابد به طوری که کعبه سمت چپ شخص قرار گیرد. حکم طواف حکم طواف بر اساس نوع آن متفاوت است. نخست: طواف قُدوم. این طواف برای کسی که به نیت قِران یا اِفراد احرام کرده مستحب است. دوم: طواف …

تلبیه یعنی گفتنِ «لَبَّیکَ اللهُمَّ لَبَّیک، لَبَّیکَ لا شَریکَ لَکَ لَبَّیک، إنَّ الحَمدَ والنَّعمَهَ لَکَ والمُلک، لا شَریکَ لَک». حکم گفتن لبیک لبیک گفتن پس از احرام سنت است و وقت آن از هنگام احرام تا وقتی است که دست شخص به حجر الاسود می‌رسد[۱] و طواف را آغاز می‌کند.     [۱] – یا اینکه اگر نتوانست حجر الأسود …

الف: چیزهایی که برای مردان و زنان حرام است تراشیدن یا کندن مو از سر و دیگر جاهای بدن به هر نحو. کوتاه کردن ناخن‌ها دست و پا. استفاده از عطر و خوشبویی پس از احرام بر روی بدن یا لباس یا غیر آن. هم‌بستری و مقدمات آن مانند عقد نکاح یا نگاه از روی شهوت و مانند آن. پوشیدن …

غسل: برای همۀ کسانی که قصد احرام دارند سنت است که غسل کنند حتی زنانی که در عادت ماهیانه یا نفاس هستند. کوتاه کردن ناخن و زدودن موهای زائد و کوتاه کردن سبیل، پیش از احرام. استفاده از عطر بر روی بدن پیش از احرام. احرام با یک تکه رداء و یک تکه ازار سفید پاک. لبیک گفتن از هنگام …

احرام دو واجب داد: احرام از میقات، که امر و فعل رسول خدا ـ صلی الله علیه وسلم ـ بر آن است. نپوشیدن لباس دوخته شده برای مردان. باید این را دانست که هرگاه شخص یکی از ممنوعات احرام را انجام دهد باید فدیه دهد که بنابر انتخاب وی یکی از این سه کار است: روزۀ سه روز یا غذا …

نخست: اِحرام. احرام اولین رکن از ارکان حج است و منظور از آن، نیتِ وارد شدن به نُسُک و اعمال حج است و برای این اِحرام نامیده شده که مسلمان با نیتِ آن چیزهایی را که پیش‌تر برای وی مباح بوده از جمله زناشویی و خوش‌بویی و کوتاه کردن و کندن ناخن و موی سر و دیگر موهای بدن و …

نخست: اهالی سرزمین‌هایی که نام برده شده از مواقیتی که ذکر شد احرام می‌کنند. همینطور دیگرانی که از این مواقیت عبور می‌کنند و قصد حج یا عمره دارند باید از آنجا احرام کنند. دوم: کسی که منزلش از این مواقیت به مکه نزدیک‌تر است از منزل خود به قصد حج یا عمره احرام می‌کند. همینطور کسانی که اهل مکه هستند …

منظور از میقات مکانی، محدوده‌ای است که برای حاجی جایز نیست بدون احرام از آن محدوده برای رسیدن به مکه عبور کند، که عبارتند از: ذوالحُلَیفه، که میقات اهل مدینه است. جُحفَه، که میقات اهل شام و مصر و مغرب است. قرن المنازل، که میقات اهل نجد است و هم اکنون آن را سیل الکبیر می‌نامند. یَلَملَم، که میقات اهل …

مواقیتی که خداوند برای حج و عمره قرار داده ، دو نوع است: میقات زمانی که مخصوص حج است ـ نه عمره ـ و از ماه شوال تا دهم ذی الحجه ادامه دارد. الله متعال در این باره می‌فرماید: ﴿ٱلۡحَجُّ أَشۡهُرٞ مَّعۡلُومَٰتٞۚ فَمَن فَرَضَ فِیهِنَّ ٱلۡحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِی ٱلۡحَجِّ﴾ [البقره: ۱۹۷]. (حج در ماه‌های معینی …

غسل برای احرام و خوش بویی و پوشیدن دو تکه پارچه سفید. طواف قُدوم (رسیدن) برای مُفرِد و قارِن([۱]). «رَمل» در سه دور اول طواف قدوم، و رمل یعنی راه رفتن سریع با گام‌های کوچک. «اضطباع» در طواف قدوم. اضطباع یعنی اینکه وسط رداء را زیر بغل راست خود رد کند و دو طرف آن را بر کتف چپ خود …

اِحرام از میقات. ماندن در عرفه تا شب برای کسی که روز به آنجا آمده است. ماندن در مزدلفه در شبِ نَحر (عید قربان) تا نیمۀ شب برای کسی که پیش از آن به مزدلفه رسیده است. ماندن در مِنیٰ در شب‌های ایام تشریق([۱]). رمی جمرات به ترتیب. طواف وداع به جز برای زنانی که در حال عادت ماهیانه و …

اِحرام. ایستادن در عرفه. طواف اِفاضه. سعی میان صفا و مروه. هر کس یکی از این چهار رکن را ترک گوید حجش صحیح نخواهد بود.

اسلام: حج کافر صحیح نیست. عقل: حج مجنون صحیح نیست زیرا عقل شرط تکلیف است و مجنون اساساً مکلف نیست بنابراین حج برای وی واجب نیست. بلوغ: کودک پیش از بلوغ مکلف به حج نیست اما اگر حج را به جای آورد حجش صحیح است هر چند جایگزین حج مسلمانی [به عنوان رکن اسلام] نمی‌شود. آزادی: بردگی باعث اسقاط وجوب …

حج دارای اهداف بسیار بزرگی است؛ اهدافی که حج برای آن مشروع شده، و اگر بخواهیم همۀ این اهداف و مقاصد را در شمار آوریم، نخواهیم توانست، اما به برخی از آنان اشاره خواهیم کرد: حج گردن نهادن به دستورات خداوند و استجابت ندای اوست. طاعت خالصانه و اسلام حقیقی در این استجابت نمود می‌یابد. حج نوعی ارتباط با روح …

حج از فضائلی بس بزرگ برخوردار است که نصوص قرآن و سنت به بیان آن پرداخته است. در اینجا برخی از نصوص سنت که دربارۀ فضائل حج وارد شده را یاد خواهیم کرد: حج باعث از بین رفتن شرک و کفر و دیگر گناهانِ پیش از آن می‌شود. دلیل آن حدیث عمرو بن العاص ـ رضی الله عنه ـ که …

نصوص کتاب و سنت دال بر فرض بودن حج است و امت نیز بر آن اجماع کرده‌اند. از جمله دلایل آن در قرآن این سخن خداوند متعال است که می‌فرماید: ﴿وَلِلَّهِ عَلَى ٱلنَّاسِ حِجُّ ٱلۡبَیۡتِ مَنِ ٱسۡتَطَاعَ إِلَیۡهِ سَبِیلٗاۚ وَمَن کَفَرَ فَإِنَّ ٱللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ ٱلۡعَٰلَمِینَ ٩٧﴾ [آل عمران: ۹۷]. (و برای الله حج خانه [ی کعبه] بر عهدۀ مردم …

حج در لغت به معنای «قصد کردن» است. در شرع: قصد بیت الحرام در زمانی مخصوص به نیت ادای مناسک از جمله طواف و سعی و وقوف در عرفه و دیگر مناسک.([۱])     [۱]– نگا: حاشیه ابن عابدین (۲/ ۴۵۴) حاشیه الدسوقی (۲/ ۲) الروض المربع (۳/ ۵۰۰).

روزه آداب واجب و مستحبی دارد: آداب واجب دروی از دروغ، زیرا دروغ در هر حال حرام است و در حال روزه حرمت آن شدیدتر است. دوری از غیبت. دوری از سخن‌چینی، یعنی نقل سخن مردم به یکدیگر به هدف تخریب روابط. این کار از گناهان کبیره است. اجتناب از فریب و کلاهبرداری در معاملات از جمله خرید و فروش …

روزه با حصول یکی از این هفت مورد باطل می‌شود: جماع. خارج شدن منی.([۱]) خوردن و نوشیدن عمدی. آنچه در معنای خوردن و نوشیدن باشد، مانند تزریق خون به طوری که نیازی به خوردن و نوشیدن نباشد و همچنین تزریق مواد مغذی. استفراغ عمدی. اما اگر بدون اختیار استفراغ کرد تاثیری بر روزۀ وی ندارد. حجامت، یعنی خارج کردن خون …

سفر: خداوند متعال می‌فرماید: ﴿فَمَن کَانَ مِنکُم مَّرِیضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّهٞ مِّنۡ أَیَّامٍ أُخَرَ﴾ [البقره: ۱۸۴]. (پس هر یک از شما که بیمار یا در سفر بود تعدادی از روزهای دیگر [را روزه گیرد]). این نصی است صریح برای اباحۀ روزه نگرفتن برای مسافر، و اینکه برای وی جایز است قضای روزهایی را که روزه نگرفته به جای آورد. …

یوم الشک همان شب سی‌ام شعبان است که به سبب وجود غبار یا ابر یا عوامل دیگر، هلال را نتوان مشاهده کرد. رأی صحیح از میان اقوال اهل علم این است که در صورت ابر و غبار افطار کردن (یعنی روزه نگرفتن) در آن واجب است، زیرا رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ می‌فرماید: «پس اگر از شما …

نخست: ماه رمضان با یکی از دو امر ثابت می‌شود: دیدن هلال رمضان. کامل شدن سی روز ماه شعبان. دوم: رؤیت هلال چگونه ثابت می‌شود؟ رؤیت هلال با شهادت یک شخص ثقه (مورد اطمینان) ثابت می‌شود و خروج آن (پایان رمضان) با شهادت دو شخص ثقه اثبات می‌گردد. برای پذیرش شهادت رؤیت هلال، شخص باید بالغ و عاقل و مسلمان …

روزۀ رمضان بر هر مسلمان بالغ عاقل مقیمی که توانایی روزه را دارد و مانعی برای روزه گرفتن وی وجود ندارد، واجب است. با قید «هر مسلمان» کافر از تعریف ما خارج می‌شود زیرا روزه بر وی واجب نیست و از او پذیرفته نمی‌شود زیرا اهل عبادت نیست، بلکه هر گاه اسلام بیاورد روزه بر وی واجب می‌شود و قضای …

روزۀ رمضان یکی از ارکان اسلام و از مهم‌ترین فرایض خداوند است که همۀ مسلمانان بر فرض بودن آن اتفاق دارند. قرآن و سنت و اجماع دال بر فرض بودن آن است. دلیل از قرآن این سخن خداوند متعال است که می‌فرماید: ﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ کُتِبَ عَلَیۡکُمُ ٱلصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى ٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِکُمۡ لَعَلَّکُمۡ تَتَّقُونَ ١٨٣ أَیَّامٗا مَّعۡدُودَٰتٖ﴾ [البقره: …

ستایش الله را به جای می‌آوریم که هیچ یک از عبادت‌های انسان مسلمان خالی از فضیلت نیست؛ همانطور که نماز و زکات و حج دارای فضایلی هستند، روزه نیز از فضیلت‌هایی برخوردار است، از جمله: روزه باعث محافظت انسان از افتادن در گناهان است؛ از ابوهریره ـ رضی الله عنه ـ روایت است که پیامبر خدا ـ صلی الله علیه …

روزه یکی از ارکان پنجگانۀ اسلام و از بهترین عبادات است، زیرا خداوند متعال آن را به خود اختصاص داده است. در حدیث قدسی آمده که پروردگار فرموده است: «همۀ کارهای فرزند آدم برای اوست، مگر روزه که از آن من است و من پاداش آن را می‌دهم».([۱]) روزه، رازی است میان بنده و پروردگارش، که عنصر مراقبت راستین الله …

خداوند متعال روزه را مشروع نمود و آن را چهارمین رکن اسلام قرار داد. نصوص بسیاری در کتاب و سنت به بیان احکام روزه پرداخته است که بخشی از آن را در صفحات پیش رو ذکر خواهیم کرد. تعریف روز در لغت: «صوم» در لغت به معنای دست کشیدن و امتناع و ترک چیزی است، از جمله خداوند متعال در …

حکمِ آن زکات فطر بر هر مسلمانی واجب است، زیرا ابن عمر ـ رضی الله عنهما ـ می‌گوید: رسول خدا ـ صلی الله علیه وسلم ـ زکات فطر را در رمضان بر برده و آزاد و مرد و زن و کوچک و بزرگ فرض نمود: یک صاع از خرما یا یک صاع از جو».([۱]) حکمت از تشریع زکات فطر صدقۀ …

هشتم: در راه ماندگان در راه مانده، مسافری است که به سببی از ادامه راهش باز مانده است و نمی‌تواند به سرزمین خود برگردد. به چنین کسی به اندازه‌ای که بتواند به سرزمین خود برگردد از اموال زکات داده می‌شود، حتی اگر در سرزمین خود ثروتمند و بی‌نیاز باشد، چرا که در سفر دچار نوعی فقر شده است، البته به …

ششم: بدهکاران کسی است که در غیر گناه مبلغی از مال را بدهکار شده است و قادر به باز پس دادن آن نیست و به اندازه‌ای که قرضش را پس دهد از اموال زکات به وی داده می‌شود. بدهکاران دو دسته هستند: نخست: کسانی که برای اصلاح رابطۀ میان دو گروه بدهکار شده‌اند. مثلا میان دو دسته از مردم بر …

چهارم: مؤلفه قلوبهم کسانی که در میان قوم خود سرور و مورد اطاعت هستند و برای به دست آوردن دلشان به سه هدف اموال زکات به آنان داده می‌شود: امید به اسلام آوردن آنان در صورتی که کافر باشند. اما اگر امید مسلمان شدن آنان نمی‌رود زکات به آنان تعلق نمی‌گیرد. از قرائن مختلفی می‌توان به این مسأله پی برد، …

دوم: مسکین مسکین کسی است که وضعش از فقیر بهتر است اما درآمدش به اندازۀ رفع نیاز وی نیست. پیامبر خدا ـ صلی الله علیه وسلم ـ می‌فرماید: «مسکین کسی نیست که بر [در خانه‌های] مردم می‌چرخد و یک لقمه و دو لقمه و یک دانه و دو دانه خرما او را برمی‌گرداند؛ مسکین آن است که ثروتمندی را نمی‌یابد …