امام علی، توصیف پیروانش به مردنما و اظهار تأسف از آشنایی با آنها و سرزنش ایشان حضرت على فرمود: «اى مردنمایانِ نامرد، اى کودک‌صفتانِ بى‌خرد، و اى عروسان‏ حجله‏نشین، چقدر دوست داشتم که هرگز شما را نمیدیدم و نمى‏شناختم. همان آشنایی سرانجام مرا این چنین ملول و ناراحت ‏ساخت. خدا شما را بکشد که اینقدر خون به دل من کردید …

سستی پیروان امام علی از یاری رساندن به وی حضرت على فرمود: «آگاه باشید که من شب و روز، پنهان و آشکارا شما را به مبارزه با این جمعیت دعوت کردم و گفتم پیش از آنکه با شما بجنگند با آنان نبرد کنید. به خدا سوگند هر ملتى در درون خانه‏اش مورد هجوم دشمن قرار گیرد حتما ذلیل‏خواهد شد، ولى …

دروغ اهل عراق و تهمت زدنِ آنها به امام علی حضرت على فرمود: «اما بعد، اى مردم عراق، شما به زن باردارى مى‏مانیدکه در آخرین روزهاى ‏دوران حمل، جنین خود را سقط کند و سرپرستش بمیرد و بیوگی‌اش به طول انجامد و میراثش را بستگان دورش ببرند. آگاه باشید! به خدا سوگند من به میل خود به سوى شما نیامدم، …

ناراحتی امام علی از پیروانش و اطاعت نکردن آنها از وی حضرت على فرمود: «به مردمى گرفتار آمده‏ام که چون فرمان مى‏دهم اطاعت نمى‏کنند و چون فرا مى‏خوانم ‏پاسخ نمى‏گویند. اى بى‏ریشه‏ها، چرا در یارى پروردگارتان درنگ مى‏کنید؟ آیا دینى‏نیست که شما را با یکدیگر متحد سازد؟ آیا غیرت و حمیّتى نیست که شما را به خشم ‏آورد؟ در میان …

فرمان آن حضرت در شناختن کوشش گذشتگان، بزرگداشت آنان و گذشت از اشتباهاتشان حضرت على فرمود:«و همواره در نظر دار که هر یک در چه کارى تحمل رنجى کرده‏اند، تا رنجى را که یکى ‏تحمل کرده به حساب دیگرى نگذارى و کمتر از رنج و محنتى که تحمل کرده پاداشش مده. شرف و بزرگى کسى تو را واندارد که رنج …

فرمان حضرت علی به گمانِ نیکو درباره برادران حضرت على فرمود: «کار برادرت را بر بهترین وجه حمل کن تا زمانى که چیزى خلاف آن بر تو آشکار آید؛ و به سخن برادرت گمان بد مبر در حالى که براى سخن او محمل نیکو مى‏یابى»[۹۸]. [۹۸]- کلینی، اصول کافی، ۲/۱۶۲ و ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۸/۲۷۸. این سخن بدین …

گواهی حضرت علی دربارۀ اهل شام که اهلِ قبله هستند حضرت على فرمود: «اى بندگان خدا، شما را به تقوا و ترس از عذاب خدا توصیه مى‏کنم زیرا تقوا بهترین چیزى ‏است که بندگان یکدیگر را به آن توصیه مى‏نمایند؛ و بهترین پایان کار در پیشگاه ‏خداست. هم اکنون آتش نبرد بین شما و اهل قبله روشن گشته است و …

اقرار حضرت علی به اینکه اهل شام، برادران اسلامیِ وی هستند و او آنها را از امت اسلام بیرون نکرده است حضرت على فرمود: «اما امروز با پیدایش زنگارها در دین، کژى‌ها و نفوذ شبهه‌ها در افکار و تفسیر و تأویلِ دروغین در دین، با برادران مسلمان خود به جنگ خونین کشانده شدیم؛ پس هر گاه احساس مى‌کنیم چیزى باعث …

ستایش علی از معاویه و اصحابش، و سرزنشِ پیروانش که از اهل عراق بودند حضرت على فرمود: «اى کسانى که به تن حاضرید و به خرد غایب، هر یک از شما را عقیدتى دیگر است؛ فرمانروایانتان گرفتار شمایند؛ فرمانرواى شما، خدا را اطاعت مى‏کند و شما نافرمانیاش مى‏نمایید؛ و فرمانرواى اهل شام خدا را نافرمانى مى‏کند و ایشان سر بر …

گواهی حضرت علی درباره ایمان معاویه و پیروانش و اینکه آنها بر همان روشی بودند که خود او و یارانش بودند حضرت على آنچه را که بین او و اهل صفین گذشته بود حکایت می‌کرد و فرمود: «در آغاز، با گروهی از اهل شام مواجه شدیم؛ در ظاهر خدا و پیامبرمان یکی بود، و دعوتِ ما به اسلام هم یکی …

ستایش صحابه و سرزنش پیروانش حضرت على فرمود: «من اصحاب محمد صلی الله علیه وسلم را دیده‏ ام، اما هیچکدام از شما را مانند آنان نمى‏بینم؛ آنها [در تنگناى مشکلات صدر اسلام] موهایى پراکنده و چهره‏هایى غبار آلوده داشتند؛ شب تا به صبح در حال سجده و قیام به عبادت بودند؛گاه پیشانى و گاه گونه‏ها را در پیشگاه خدا به خاک …

شهادت علی درباره اینکه صحابه شایسته‌تر به پیامبر هستند تا دیگران حضرت على فرمود: «همانا نزدیک‌ترین مردم به پیامبران، کسانی هستند که به آنچه آورده‌اند داناتر باشند؛ سپس این آیه را تلاوت کرد: ﴿إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَهَذَا النَّبِیُّ وَالَّذِینَ آمَنُوا …﴾ [آل‌عمران: ۶۸] «همانا شایسته‏ترین و نزدیکترین مردم به ابراهیم آنها هستند که از او پیروى کردند، …

شهادت علی درباره این که صحابه با رسول خدا مخالفت نکردند یکی از یهودیان به امام علی گفت: «شما [مسلمانان] هنوز پیغمبرتان را دفن نکردید که اختلافتان شروع شد»؛ حضرت على در پاسخ فرمود: «ما دربارۀ چیزهایی که از ایشان رسیده است اختلاف کردیم، نه دربارۀ خود او [و آموزه‌هایش]؛ اما شما پایتان به خشکی نرسیده به پیامبرتان گفتید: ﴿…اجْعَل …

سفارش پیروانش به [حفظ حرمت] اصحاب پیامبر  و دشنام ندادن به آنها حضرت على فرمود: «دربارۀ اصحاب پیامبرص به شما سفارش می‌کنم که به آنان دشنام ندهید، زیرا آنها یاران رسول خدا هستند و کسانی که هیچ بدعتی در دین نیاوردند و به بدعت‌گذاران احترام نگذاشتند. بلی، رسول اللهص دربارۀ آنها مرا سفارش کرد»[۸۸]. [۸۸]- شیخ طوسی، الأمالی، ص۵۲۳.

ستایشِ رسای ایشان از انصار رضی الله عنهم حضرت على فرمود: «به خدا سوگند، آنها اسلام را همچون فرزند در دامانشان پرورش دادند؛ با دستهاى گشاده و پر سخاوت ‏و زبانهاى گویا و منطق کوبنده، با اینکه نیاز مادى به آن نداشتند»[۸۶]. حضرت على فرمود: «ای مردم، به خدا سوگند که عده مردم شهر شما در بین شهرها بیشتر از …

دلخوری و ناراحتی از پیروانش و ستودنِ مهاجرین و انصار و اینکه آنان هستند که از دل و جان ایمان آوردند حضرت على فرمود: «[شامیان] سنگدلان و اوباش و بردگانى اراذلند که از هر سو گرد آمده‏اند و از گروههاى ‏مختلف ترکیب یافته‏اند؛ از کسانى هستند که سزاوار است بفهمند، ادب شوند، آموخته گردند و تربیت‏ شوند؛ از کسانى هستند …

پیروان پیامبر صلی الله علیه وسلم بر گمراهی با هم اتفاق نظر نمی‌کنند علی خطاب به خوارج فرمود: «اگر چنین مى‏پندارید که من خطا کرده و گمراه شده‏ام، پس چرا به گمراهى من همه امت محمدص را گمراه مى‏شمارید، آنها را با خطاى من مورد مؤاخذه قرار مى‏دهید و به گناه من تکفیرشان مى‏کنید؟ شمشیرهاى خویش را بر دوش گذاشته …

تأسف از رفتن مهاجران و انصار و شکایت امام از شیعیانش به خاطر یاری نکردن او حضرت على فرمود: «کجایند مردمى که ‏به اسلام دعوت شدند و پذیرفتند؟ قرآن را تلاوت کردند و آنچنان که باید آن را شناختند؟ به سوى جهاد برانگیخته شدند و عاشقانه همچون عشق ماده شتر به فرزندانش، به سوى آن ‏به راه افتادند؛ غلاف شمشیرها …

اقرار حضرت علی به فضلِ مهاجرین و انصار بدون استثنا و اینکه آنها اهل فضل و پیشگامان اسلام هستند حضرت على در نامه‌اش به معاویه فرمود: «مگر نمى‏بینى- نه اینکه بخواهم خبرت دهم بلکه به عنوان شکر و سپاسگزارى‏ نعمت ‏خداوند مى‏گویم- که جمعیتى از مهاجران و انصار در راه خدا به ‏شهادت رسیدند و هر کدام داراى مقام و …

دفاع علی از عثمان حضرت على فرمود: «به خدا سوگند، من آن قدر از او دفاع کردم که ترسیدم گناهکار باشم»[۷۸]. [۷۸]- خطبه ۲۴۰.

ستایشِ عثمان بن عفان رضی الله عنه به خاطر ازدواجش با دختر رسول الله صلی الله علیه وسلم حضرت على فرمود: «هیچگاه پسر «ابوقُحافه‏» [ابوبکر] و پسر «خطاب‏» [عمر] در انجام ‏اعمال نیک از تو سزاوارتر نبودند؛ تو به رسول خدا صلی الله علیه وسلم از نظر پیوند خویشاوندى، از آن دو نزدیکترى؛ تو به دامادى او مرتبهای یافتی که …

اقرار علی رضی الله عنه به اینکه عثمان‌بن‌عفان رضی الله عنه در مخارج ازدواجش با فاطمه رضی الله عنها به او کمک کرد حضرت على فرمود: «وقتى که تقاضاى ازدواج با فاطمه را به حضرت رسول صلی الله علیه وسلم عرض کردم، به من فرمود: «زره‌ خود را بفروش تا آنچه مصلحت تو و دخترم فاطمه است برایتان آماده نمایم». …

بیعت علی با عمر رضی الله عنهما و وفادار ماندن در بیعت حضرت على فرمود: «با عمر بیعت کردم همانطور که شما با او بیعت کردید، و به بیعت با او وفادار بودم تا کشته شد. او مرا ششمین نفر [از شورای شش نفرۀ تعیین خلیفه] قرار داد، و وارد آن [شورا] شدم، زمانی که او مرا وارد کرد»[۷۵]. [۷۵]- …

حضرت علی آرزو داشت کارهایی را که عمر در طول خلافتش انجام داده بود، انجام دهد و اینچنین به ملاقات خداوند برود حضرت على بر عمر فاروق رضی الله عنه وارد شد، در حالیکه در کفن پیچیده شده بود؛ پس فرمود: «زمانی که خدا را ملاقات می‌کنم، در روى زمین از این کفن پیچى که مى‌بینید کسى نیست که بیشتر …

ستایشِ حضرت علی از عمر بن الخطاب رضی الله عنهما حضرت على فرمود: «[خداوند] سرزمینى را که فلانی از آنجا برخاسته است، برکت دهاد؛ کجى‌ها را راست کرد و بیمارى‌ها را علاج نمود، و سنت را بر پاداشت و فتنه را پشت سر افکند؛ پاکدامن و کم‌عیب از این جهان برفت. به نیکى‌هاى آن دست یافت و از بدى‌هایش دورى …

حضرت علی به رهبرى ابوبکر و عمر و عثمان و اساس شورا معترف است و اینکه هر کس در رهبرى ایشان تردید کند، در رهبرىِ علی تردید کرده است و سخنی است در ستایشِ مهاجرین و انصار حضرت على فرمود: «همانا کسانى با من بیعت کرده‌اند که با ابابکر و عمر و عثمانش با همان شرایط و کیفیت بیعت کردند، …

اقرار به رهبرى آنانکه قبل از او بودند و درست بودنِ بیعت با آنها حضرت على فرمود: «‏اى مردم، سزاوارترین کس به خلافت، قوى‏ترین مردم نسبت ‏به آن است و داناترین آنها به فرمانهاى خدا؛ پس اگر شخص آشوبگرى به فتنهانگیزى برخیزد، از او خواسته مى‏شود که به سوی حق ‏بازگردد، و اگر امتناع ورزد باید با او به نبرد …

تأکید بر بیعت با ابوبکر صدیق رضی الله عنه همانطور که مهاجرین و انصار با او بیعت کردند حضرت على فرمود: «در آن هنگام نزد ابوبکر رفتم و با او بیعت کردم و درآن امور قیام کردم … ابوبکر [زمام] آن امور را به دست گرفت؛ در جای خود، آسانگیری و به جای خود، شدت عمل نشان داد و امور …

بیعت با ابوبکر رضی الله عنه و بیان فضل او حضرت على فرمود: «همانا مى‌بینیم که ابوبکر مُحق‌ترین مردم به خلافت است، او یارِ غار است و ما سنتی را برای او می‌شناسیم؛ و رسول خداص به او امر کرد که پیشنماز مردم شود، درحالى که خودش زنده بود»[۶۵]. [۶۵]- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱/۵۰.

مدح و ثناى ابوبکر صدیق رضی الله عنه و خلافت او حضرت على فرمود: «پس ابوبکر زمام امور را به عهده ‌گرفت؛ در جای خود، آسانگیری و به جای خود، شدت عمل نشان داد و امور را به خوبی پیش برد و درستی و راستی پیشه کرد و میانهرو بود. با او از راه خیرخواهی مصاحبت و همراهی کردم و …

حضرت علی اعتراف مى‌کند که ابوبکر و عمر، دو شخصى بودند که به او پیشنهاد کردند که با فاطمه ازدواج کند حضرت على فرمود: «ابوبکر و عمر نزد من آمدند و گفتند: اگر نزد رسول صلی الله علیه وسلم رفتی، از [ازدواجت با] فاطمه سخن به میان آور»[۶۳]. [۶۳]- شیخ طوسی، الأمالی، ص۳۹.

تصریح به اینکه بعد از رسول خدا صلی الله علیه وسلم بهترینِ امت، ابوبکر و عمر رضی الله عنهما هستند حضرت على فرمود: «همانا بهترینِ این امت بعد از پیامبرش، ابوبکر و عمر هستند»[۶۲]. [۶۲]- شریف رضی، الشافی فی الإمامه، ۳/۱۱۳.

حضرت علی، مخالفت با ابوبکر و عمر را نمى‌پذیرد حضرت على درحالی که دربارۀ مسئله فدک صحبت مى‌کرد فرمود: «من از خدا شرم دارم که چیزى را رد کنم که ابوبکر آن را منع کرد و عمر آن را جارى ساخت»[۶۱]. [۶۱]- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۶/۲۵۲ و شریف رضی، الشافی فی الإمامه، ۴/۷۶.

ابوبکر و عمر، دوستان عزیز امام علی و رهبرانِ هدایتگر و دو شیخِ اسلام بودند مردى از قریش از حضرت على پرسید: «شنیدم که در ابتدای خطبه‌ات گفتی: «خدایا، ما را اصلاح نما، چنانکه خلفاى راشدین را اصلاح کردى»؛ آنها چه کسانی هستند؟» فرمود: «دو دوست عزیز و عموهاى من ابوبکر و عمر، رهبران هدایتگر و دو شیخ اسلام، و …

حضرت ابوبکر و عمر را مى‌ستاید، فضل آنها را بیان، و برایشان دعا مى‌کند حضرت على÷ فرمود: «به جانم سوگند، جایگاه آن دو در اسلام، رفیع است، و زشتگویى دربارۀ آنها زخمى بزرگ بر پیکر اسلام است. خداوند بیامرزدشان و پاداشی نیک، بهتر از آنچه که عمل کردند به آنها بدهد»[۵۹]. [۵۹]- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۵/۷۶.

شهادت عادلانۀ علی درباره کسانى که قبل از او در میان مردم حاکم بودند، و آنها خلفای سه‌گانه هستند وقتى که در زمان خلافتش مالک اشتر نخعی را فرمانده مصر قرار داد، به او فرمود: «آنچه بر تو لازم است، آن است که حکومت‌هاى دادگستر پیشین، سنت‌هاى باارزش گذشتگان، روش‌هاى پسندیدۀ رفتگان، و آثار پیامبرص و واجباتى را که در …

حضرت علی اقرار مى‌کند که اهل بیت همواره پیشگام دفاع از صحابه بودند؛ به همین دلیل، در جنگ‌ها حضرت رسول صلی الله آنها را جلو مى‌فرستاد حضرت على فرمود: «آنگاه که جنگ به اوج می‌رسید و سرباران زمین‌گیر می‌شدند، پیامبر اسلامص اهل‌بیت ِخود را [به میدان جنگ] پیش مى‌فرستاد تا به وسیلّ آنها، اصحابش را از سوزشِ شمشیرها و نیزه‌ها …

به فرزندش وصیت مى‌کند در بیانِ حق شجاع باشدکه این سخن، عمل به تقیه را به طور کامل نفی می‌کند حضرت على فرمود: «به نیکى‌ها امر کن و خود نیکوکار باش، و با دست و زبان بدی‌ها را انکار کن، و بکوش تا از بدکاران دور باشى، و در راه خدا آنگونه که شایسته است تلاش کن، و هرگز سرزنش …

به فرزندش وصیت مى‌کند که همانند مهاجرانِ نخستینِ اهل‌بیت، واجبات خداوند را انجام دهد حضرت على فرمود: «و بدان اى فرزند، که بهترین و محبوبترین چیزى که از این اندرز فرا مى‏گیرى، ترس از خداست و اکتفا به آنچه بر تو واجب ساخته و گرفتن شیوه‏اى که پیشینیانت ،یعنى نیاکانت و نیکان خاندانت، بدان کار کرده‏اند، زیرا آنان همواره در …

سخنانی دیگر که عصمت را نفی می‌کند حضرت على فرمود: «استدلال کن، چرا که امور شبیه یکدیگرند. از کسانى مباش که پند و اندرز به آنها سود نمى‏بخشد مگر آن زمان که سخت ‏در توبیخ و تنبیه او مبالغه کنى، چرا که عاقلان با اندرز و آداب پند مى‏پذیرند، اما چهارپایان با کتک زدن؛ همّ و غمها را با سپرِ …

عصمت و علم غیب را از ائمه نفى مى‌کند حضرت على فرمود: «از پشت گرمى به آرزوها برحذر باش، زیرا آرزوها سرمایۀ نابخردان است. نشانۀ عقل و خرد، به خاطر سپردنِ تجربه‌هاست و بهترین تجربه‌ها آن است که تو را پند دهد؛ و رفتار نرم، از کَرَم و بزرگوارى است. فرصت را غنیمت شمار، پیش از آنکه اندوه گلوگیر شود. …

عصمت را از پسرش نفی می‌کند، زیرا شخص معصوم چیزی را که نابوی دینش در آن باشد نمی‌خواهد حضرت علی فرمود: چه بسا چیزی از خدا بخواهی که اگر آن را به تو ارزانی دارد، باعث تباهیِ دینت شود»[۴۸]. [۴۸]- نامه ۳۱

امام پسرش را وصیت مى‌کند که از اموری که او را در شبهه مى‏ افکنَد و باعث گمراهى در دین مى‏ شود دوری کند؛ و این نشانۀ آن است که ائمه عصمت ندارند حضرت على فرمود: «پیش از آنکه در این طریق نظر کنى و قدم ‏در آن نهى، از خداى خود یارى بخواه و براى توفیق یافتنت ‏به او …

اقرار امام به فقر و تهیدستىِ ائمه و نیاز آنها به الگو و رهبر و پیامبر حضرت على فرمود: «بدان پسرم هیچ کس چون رسول خداص [مردم را] از خدا آگاهى نداده است، پس بدان راضى شو که او را پیشواى خود سازى و راه نجات را به رهبرى او طی کنی، همانا من از هیچ اندرزى براى تو کوتاهى …

عصمت را از پسرش نفی مى‌کند، همانا او [مانند دیگرمردم] بی‌اطلاع آفریده شد، و این کار، مخالف این اعتقاد است که: علمِ لَدنّى نزد امامان است حضرت على÷ مى‌فرماید: «پسرم در وصیت من درست بیندیش، بدان که در اختیار دارندۀ مرگ، همان است که زندگى در دست او و پدیدآورندۀ موجودات است؛ همو مى‌میراند؛ و نابود‌کننده همان کسی است که …