سيره نبوى

«فبعث إلیهم علی بن أبی طالب فی مائه رجل فساد اللیل وکمن النهار حتى انتهى إلى الهمج فأغاروا علیهم فأخذوا خمسمائه بعیر وألفی شاه وهربت بنو سعد بالظعن». «آن حضرت  صلی الله علیه و سلم حضرت علی را با یکصد نفر فرستاد، او شب‌ها به حرکتش ادامه می‌داد و روزها توقف می‌کرد و کمین می‌گرفت تا این که به محل …

«وجه رسول الله صلى الله علیه وسلم عکاشه بن محصن إلى الغمر فی أربعین رجلاً فخرج سریعاً یغذ السیر فهربوا»([۱]). «پیامبر اکرم  صلی الله علیه و سلم عکاشه بن محصن را با چهل نفر فرستاد، او با سرعت به سوی آن‌ها رفت، ولی آن‌ها فرار کردند».   [۱]– ابن سعد / ۶۱٫

«وهربت الأعراب إلى رؤس الجبال». «اعراب به قله‌های کوه‌ها فرار کردند و پناهنده شدند».

«وأخذ السیر فوجدهم قد تفرقوا فی میاههم فرجع». «آن حضرت آنان را تعقیب کرد و آنان به سوی چشمه‌های خویش رفتند و آن حضرت برگشتند».

علّت تهاجم و حملات ناگهانی قبایل عرب دو نوع بودند: یک نوع کسانی بودند که در محل ثابتی سکونت داشتند. نوع دیگر کسانی بودند که خیمه‌نشین و بیابانگرد بودند، محل ثابتی نداشتند، هرکجا چشمه و سبزه‌زاری می‌دیدند، در آنجا رحل اقامت می‌افکندند، چون آب و گیاه تمام می‌شد و یا تقلیل می‌یافت، به جایی دیگر کوچ می‌کردند. این قبایل را …

سریه زید بن حارثه در سال ششم هجری زید با مال التجاره‌ای به سرزمین شام سفر کرد، هنگام بازگشت وقتی به محل «وادی قری» نزدیک شد، افراد قبیلۀ «بنوفزاره» بر وی حمله کردند و تمام اموال و کالاهای کاروان را غارت نمودند. رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم برای تنبیه آن‌ها دسته‌ای از مجاهدین را اعزام نمودند تا آنان …

برقراری نظم و امنیت اجتماعی قبلاً ذکر شد که جامعه عرب به طور کلی فاقد امنیت بود، تمام قبایل با یکدیگر درگیر بودند، حتی در ماه‌های حرام بهانه‌سازی می‌کردند و نام‌های ماه‌ها را تغییر داده به جنگ و جدال می‌پرداختند. راه‌های تجاری کاملاً ناامن بودند، غارت کاروان‌ها یک امر عادی شده بود. همچنانکه متأسفانه امروز نیز بدویها کاروان‌ها را غارت …

ایجاد مزاحمت برای کاروان قریش قبلاً به نقل از صحیح بخاری بیان کردیم که قبل از درگیری میان قریش و مسلمانان، ابوجهل به حضرت معاذ انصاری گفته بود: چنانچه شما محمد را از مدینه اخراج نکنید، به شما اجازه نمی‌دهیم که خانه کعبه را طواف کنید. وی در پاسخ گفت: اگر شما ما را از طواف خانه کعبه بازدارید، ما …

غزوه ذات الرقاع «فأخبر أصحاب رسول الله صلى الله علیه وسلم أن أنمار وثعلبه قد جمعوا لهم الجموع فمضىوا». «و به آن حضرت  صلی الله علیه و سلم اطلاع رسید که قبایل انمار، ثعلبه و غیره برای مقابله با مسلمانان سپاهی گرد آورده‌اند». غزوۀ دومه الجندل «قَالُوا: بَلَغَ رَسُولَ اللَّهِ صلّى الله علیه وسلم أَنَّ بِدُومَهَ الْجَنْدَلِ جَمْعًا کَثِیرًا وَأَنَّهُمْ …

سریه ابوسلمه (سال دوم هجری) «وَذَلِکَ أَنَّهُ بَلَغَ رَسُولُ اللَّـهِ صلّى الله علیه وسلم أَنَّ طُلَیْحَهَ وَسَلَمَهَ ابْنَیْ خُوَیْلِدٍ قَدْ سَارَا فِی قَوْمِهِمَا وَمَنْ أَطَاعَهُمَا یَدْعُوَانِهِمْ إِلَى حَرْبِ رَسُولِ اللَّهِ صلّى الله علیه وسلم الخ…»([۱]). «سبب این سریه این بود که آن حضرت  صلی الله علیه و سلم مطلع شد که طلیحه و سلمه، پسران خویلد طرفداران و قوم خود …

سریه غطفان «وَذَلِکَ أَنَّهُ بَلَغَ رَسُولَ اللَّـهِ صلّى الله علیه وسلم أَنَّ جَمْعًا مِنْ بَنِی ثَعْلَبَهَ وَمُحَارِبٍ بِذِی أَمَرٍّ قَدْ تَجْمَعُوا یُرِیدُونَ أَنْ یُصِیبُوا مِنْ أَطْرَافِ رَسُولِ اللَّهِ صلّى الله علیه وسلم جَمَعَهُمْ رَجُلٌ مِنْهُمْ یُقَالُ لَهُ دُعْثُورُ بْنُ الْحَارِثِ الخ…»([۱]). «سبب این سریه این بود که به آن حضرت خبر رسید که قبیلۀ بنوثعلبه و محارب، سپاهی به قصد …

تشکیلات دفاعی نتیجه این امر این بود که هرگاه قریش قصد حمله به مدینه را می‌کرد، بلادرنگ خبر به مدینه می‌رسید و مسلمانان سبقت جسته، سپاهی از مجاهدین را برای دفاع تشکیل داده برای مقابله بیرون می‌رفتند. اغلب «سریه‌ها» اینگونه بودند و چونکه «سرایا» را به طور کامل ذکر نکردیم، لذا به طور مثال چند سریه را ذکر می‌کنیم و …

گروه‌های اطلاعاتی بنابر علل و اسباب مذکور، لازم بود برای حفاظت اسلام و مرکز حکومت آن از شر و توطئه‌های دشمنان، تدبیرهای لازم اتخاذ گردد. اولین مسئله در این سلسله از اقدامات تأمینی، این بود که تشکیلات جاسوسی و اطلاعاتی در سطح وسیعی برنامه‌ریزی شود. چنانکه در وهلۀ آول، آن حضرت صلی الله علیه و سلم به این امر خطیر …

تحلیلی پیرامون اسباب غزوات نبوی و انواع آن([۱]) پس از تشریح مطالب گذشته، حالا این مسئله را تحقیق و بررسی می‌کنیم که اسباب غزوات نبوی چه بود و شارع اسلام  علیه السلام در روش‌های قدیمی چه اصلاحاتی به وجود آوردند؟ مورخان برای عنوان «غزوه» آنقدر بسط و گسترش قایل شدند که اگر چند نفری به قصد برقراری امنیت به جایی …

اعمال و رفتار وحشیانه در جنگ تداوم و شدت جنگ‌ها میان اعراب دوران جاهلیت، اعمال و رسم‌های فوق العاده وحشیانه‌ای به وجود آورده بود. بعضی از آن اعمال به شرح ذیل اند: وقتی اسیران جنگی را به قتل می‌رساندند، کودکان و زنان را نیز می‌کشتند، بلکه گاهی در آتش می‌سوزاندند!([۱]). در حالت خواب و یا غفلت دشمن، بر دشمن حمله …

مال غنیمت همچنانکه قبلاً ذکر کردیم، اساس جنگ‌ها در میان قبایل اعراب بر اثر نیاز به تأمین معاش آغاز می‌شد. از این جهت، نزد اعراب هیچ چیزی محبوب‌تر از مال غنیمت وجود نداشت. پاکیزه‌ترین و مطلوب‌ترین چیز از اسباب معاش همین را می‌دانستند؛ این تصور آنقدر در دل‌ها و رگ و پی آن‌ها سرایت کرده بود که بعد از اسلام …

عقیدۀ «ثأر» و انگیزۀ انتقام‌جویی علّت اصلی بروز جنگ‌ها همین انگیزۀ چپاول و غارتگری بود، ولی وقتی سلسلۀ جنگ‌ها آغاز می‌شد، علت‌های دیگری نیز برای آن به وجود می‌آمد. یکی از آن علت‌های مهم و قابل توجه، قانون «ثأر» و گرفتن انتقام بود، یعنی وقتی فردی از یک قبیله به قتل می‌رسید، قبیله مقتول، گرفتن انتقام آن را از قاتل …

اعراب، جنگ و غارتگری اولین و مهمترین امر در این بحث این است که معلوم و آشکار گردد که ملت عرب با جنگ و غارتگری چه نسبتی دارد؟ هر ملتی دارای خصوصیات ویژه‌ای است که اخلاق و عادات، رسوم و معاملات، اوصاف و محاسن، معایب و نقاط ضعف، و خلاصه تمام زندگی اجتماعی و ملی آن، از همانجا سرچشمه می‌گیرد. …

این قسمت از کتاب سیره، منحصر به رویدادهای ساده زندگی پیامبر گرامی اسلام  صلی الله علیه و سلم است. تحقیقات، بررسی‌ها و رفع شکوک در جلدهای دیگر انجام خواهد گرفت. بنابراین، مناسب این بود که مباحث متعلق به غزوه‌ها در همان جلدها بیان شود، ولی در کتب سیره به لحاظ کثرت و اهمیت مباحث، وقایعی که بیشتر مورد بحث قرار …

رویدادهای پراکنده پس از نه سال، فضای امنیت و آسایش بر محیط مکه حاکم گردید و فرصت‌های خوبی برای جمع‌آوری اموال و صدقات مردم جهت تقویت بنیه مالی و اقتصادی حکومت اسلامی پیش آمده بود. به همین جهت، حکم زکات در سال نهم هجری نازل گردید و برای جمع‌آوری اموال زکات نمایندگانی به سوی قبایل مختلف اعزام شدند([۱]). بعضی از …

حج اسلام و اعلان برائت از مشرکان مکه در سال هشتم هجری فتح شد و چون تا آن موقع هنوز به طور کامل امنیت برقرار نشده بود، لذا در آن سال با اهتمام خود مشرکان، مراسم حج برگزار شد. مسلمانان تحت امارت عتاب بن اسید که حاکم مکه تعیین شده بود، فریضه حج را به جای آوردند. برای اولین بار، …

مسجد ضرار منافقین همیشه در صدد این بودند که چگونه در میان مسلمین اجاد تفرقه و شکاف کنند. مدتی در این فکر بودند که در اطراف مسجد قبا مسجدی دیگر با این حیله بنا کنند، کسانی که بر اثر ضعف یا عذری دیگر نمی‌توانند به مسجد النبی بروند، در آن مسجد بیایند و نماز بخوانند. ابوعامر انصاری که آیین مسیحیت …

«تبوک»، محل معروفی است بین مدینه و دمشق که به فاصلۀ چهارده منزل از مدینه قرار دارد. پس از جنگ «موته»، حکومت روم تصمیم گرفته بود به سرزمین اعراب حمله کند و قبیلۀ غسّان که در مرزهای شام در زیر سلطۀ امپراتور روم حکومت می‌کرد، و مذهب مسیحی داشت، از جانب قیصر روم برای انجام این مأموریت مهم انتخاب شد. …

روایات دروغین در بیان این وقایع، راویان دروغگو آنقدر دروغ‌پردازی و حیله‌بازی کرده‌اند که مورخان و سیره‌نگاران بزرگ نیز، آن‌ها را در تألیفات خود بیان نموده‌اند. از این جهت با قدری تفصیل در این باره سخن خواهیم گفت. اینقدر مسلّم و در قرآن مجید نیز مذکور است که رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم برای خشنودی خاطر ازواج مطهرات …

قصد سوء استفادۀ منافقان آیاتی که دربارۀ مسألۀ فوق نازل شدند از آن‌ها معلوم می‌شود توطئه بزرگی بوده است که می‌توانسته نتایج خطرناکی در بر داشته باشد. چنانکه می‌فرماید: ﴿وَإِن تَظَٰهَرَا عَلَیۡهِ فَإِنَّ ٱللَّهَ هُوَ مَوۡلَىٰهُ وَجِبۡرِیلُ وَصَٰلِحُ ٱلۡمُؤۡمِنِینَۖ وَٱلۡمَلَٰٓئِکَهُ بَعۡدَ ذَٰلِکَ ظَهِیرٌ ۴﴾ [التحریم: ۴]. در این ایه تصریح شده که اگر توطئه آن دو نفر تداوم داشته باشد، …

توضیح لازم وقایع ایلاء، تخییر و تبانی عایشه و حفصه به گونه‌ای بیان شده‌اند که گویا وقایع زمان‌های مختلفی هستند و برای افراد ظاهر بین این شبهه پیش می‌آید که رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم از ازواج مطهرات همیشه آزردگی خاطر داشتند. در حالی که در واقع، این هرسه مورد همزمان روی داده‌اند. در صحیح بخاری، «کتاب النکاح، …

حضرت عایشه و حفصه در موارد خاصی با یکدیگر تبانی کرده بودند، ولی دربارۀ نفقه، تمام ازواج مطهرات باهم اتفاق نظر داشتند. این مطلب آنقدر بر آن حضرت گران آمد که تصمیم گرفت تا مدت یک ماه از آنان جدا شود، اتفاقاً در همین روزها آن حضرت از اسب افتادند و ساق پای مبارک زخمی شد و در طبقه بالای …

پیامبر اکرم  صلی الله علیه و سلم زندگی ساده و زاهدانه‌ای داشتند و از تجملات و قید و بندهای دنیوی دور و آزاد بودند. گاهی تا دو ماه در خانۀ ایشان آتش روشن نمی‌شد، چندین روز در گرسنگی سپری می‌شد. در تمام عمر دو بار پیاپی از غذا سیر نشدند. گرچه ازواج مطهرات بر اثر همنشینی و همدمی با آن …

وقایع متفرقه در همین سال، آن حضرت  صلی الله علیه و سلم از ماریه صاحب فرزندی به نام ابراهیم شدند، آن حضرت او را بسیار دوست داشتند. هفده و یا هجده ماه در قید حیات بود، سپس وفات کرد. در روز وفات وی کسوف شد. عرب بر این باور بودند که بر اثر مرگ انسان‌های بزرگ، کسوف روی می‌دهد. مردم …

تقسیم غنایم جنگی پس از ترک محاصره، آن حضرت به محل «جعرانه» رفتند؛ غنیمت‌های بسیاری در آنجا گرد آورده شده بود. شش هزار نفر اسیر جنگی، بیست هزار شتر، بیش از چهل هزار گوسفند و چهار هزار اوقیه نقره، این‌ها غنایمی بودند که از کفار به دست آمده بودند([۱]). دربارۀ اسرای جنگی منتظر ماندند تا عزیزان و خویشاوندان آن‌ها بیایند …

محاصرۀ طائف باقیماندۀ سپاه شکست‌خوردۀ حنین به طائف پناهنده و آمادۀ نبرد شدند. طائف قلعۀ بسیار محکمی بود و چون در اطراف آن حصاری کشیده شده بود. به همین جهت، به آن «طائف» می‌گفتند. قبیلۀ ثقیف که بسیار شجاع و جنگجو و در تمام عرب ممتاز بود، در آنجا زندگی می‌کرد. این قبیله از لحاظ موقعیت با قریش هم‌پلّه بود. …

اوطاس «درید بن الصمه» با جمعیت بزرگی به «اوطاس» آمد. رسول اکرم  صلی الله علیه و سلم گروهی را به فرماندهی «ابوعامر اشعری» برای مقابله با وی گسیل داشت. «ابوعامر» به دست فرزند «درید» به قتل رسید، «درید» پرچم اسلام را نیز از «ابوعامر» گرفت([۱]). وقتی «ابوموسی اشعری» این وضع را مشاهده کرد، حمله نمود و دشمن را به قتل …

شکست مسلمانان علت‌های مختلفی داشت: در مقدمه الجیش (قسمت جلو سپاه) که فرماندۀ آن خالد بود، بیشتر جوانان مکه که تازه‌مسلمان بودند، قرار داشتند. آن‌ها بر اثر غرور جوانی، اسلحه با خود به میدان نیاورده بودند([۱]). در سپاه اسلام دو هزار «طلقاء»، یعنی آن‌هایی که هنوز اسلام نیاورده بودند، وجود داشتند. افراد قبیله «هوازن» در فن تیراندازی میان تمام اعراب …

«حنین» نام یک وادی است، میان مکه و طائف و نزدیک بازار «ذوالمجاز» (به فاصله سه مایل از عرفه) قرار دارد([۱]). نام دیگر آن «اوطاس» است([۲]). «هوازن» یکی از قبایل بزرگ عرب و دارای تیره‌های بسیاری بود؛ گرچه دایرۀ فتوحات اسلامی روز به روز گسترش می‌یافت، ولی عرب‌ها منتظر این بودند که ببینند سرنوشت مکه، قبله آنان چه خواهد شد. …

شکستن بت‌ها و پاکسازی خانه کعبه هدف اصلی فتح مکه، نشر دعوت توحید و اعلای کلمه الله بود. در کعبه صدها بت از آن جمله «هُبل» که به آن خدای خدایان می‌گفتند، نیز وجود داشت. این بت به شکل انسان و از یاقوت احمر ساخته شده بود. نخستین کسی که آن را به خانه کعبه آورده بود، «خزیمه بن مدرکه» …

خزاین حرم هدایا و نذورات حرم که از مدت مدیدی در حرم گرد آمده بود، محفوظ نگه داشته شد ولی مجسمه‌ها و تصویرها از میان برده شدند. در آن میان، مجسمه‌های حضرت ابراهیم و اسماعیل علیهما الصلوه والسلام و تصویر حضرت عیسی  علیه السلام نیز وجود داشت([۱]) که بیانگر این بود که زمانی آیین مسیحیت در آنجا غالب بوده است. …

افرادی که ریختن خون‌شان مباح اعلام شد([۱]) سیره‌نویسان می‌گویند: گرچه پیامبر اکرم  صلی الله علیه و سلم به اهل مکه امان داده بود، ولی نسبت به ده نفر از آنان اعلام کرده بود: «هرکجا دستگیر شوند به قتل برسند». بعضی از آنان مانند: «عبدالله بن اخطل» و «مقیس بن صبابه» قاتل بودند و به طور قصاص کشته شدند. ولی بعضی …

نمونه‌ای از عفو و رأفت اسلامی پس از خطبه، آن حضرت نگاهی به حضّار افکندند، گردن‌کشان قریش را مشاهده کردند که در جمع حضور دارند. در آن میان کسانی بودند که در راه محو و نابودی اسلام پیشاپیش همه قرار داشتند. افرادی بودند که زبان‌شان پیوسته با طعن و تشنیع و ناسزاگویی به آن حضرت  صلی الله علیه و سلم …

طرد افتخار به نسب و اعلام مساوات اسلامی در آن عصر، امتیاز طبقاتی شدیدی میان اعراب و خاندان‌های سایر اقوام و ملل وجود داشت. همچنانکه هندوها جامعۀ خود را به چهار طبقه تقسیم نموده و به «شودر» رتبه و مقامی در پایۀ حیوانات داده بودند. بزرگترین منت و احسان اسلام بر جهانیان این است که اصول مساوات و برابری را …

محو مفاخر انتقام و کینه‌های دیرینه اعراب رسم بر این داشتند که چنانچه شخصی به قتل می‌رسید، گرفتن انتقام خون او از وظایف قبیله و خاندان به حساب می‌آمد. یعنی اگر قاتل در آن موقع به دست نمی‌آمد، در دفاتر مخصوص خاندان، نام مقتول و قاتل درج می‌گردید و پس از گذشت ده‌ها سال، نیز از گرفتن انتقام صرف نظر …

اتفاقات سال یازدهم هجری ووفات رسول الله ﷺ وفات پیامبر ﷺ (عکس العمل ابو بکر رضی الله عنه) ۲: ۷۴۱- ابو بکر رضی الله عنه گفت: “ای مردم، هر کس محمد را می پرستید پس همانا محمد از دنیا رفته است، و هر کس الله را می پرستد پس الله زنده است و هرگز نمی میرد”. ۷۴۲- الله عزوجل می …

اتفاقات سال یازدهم هجری ووفات رسول الله ﷺ وفات پیامبر ﷺ (عکس العمل ابو بکر رضی الله عنه) ۱: ۷۳۶- ابو بکر صدیق رضی الله عنه به هیچ کدام از این امور توجهی نکرد و به نزد پیامبر ﷺ رفت، در حالیکه در بسترشان آرمیده و پارچه ای بر روی ایشان کشیده بودند، ابو بکر پارچه را از صورت پاک …

این اولین مجمع و دربار عام فاتح بزرگ و پیامبر اسلام بود. آن حضرت  صلی الله علیه و سلم به عنوان جانشین الله و به منظور استقرار وظیفۀ خلافت الهی، خطبه‌ای ایراد فرمودند که ظاهراً مخاطب آن اهل مکه بودند. ولی، در واقع تمام جهانیان تا قیامت مخاطب آن هستند: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ، لَا شَرِیکَ لَهُ، صَدَقَ وَعْدَهُ، …

سپس از جانب بارگاه رسالت اعلام گردید: هرکس اسلحه بر زمین بگذارد و تسلیم شود، مورد عفو قرار می‌گیرد. هرکس به خانۀ ابوسفیان پناهنده و یا وارد خانۀ خود شود و در را از داخل ببندد (به عنوان بی‌طرفی) مورد عفو قرار می‌گیرد و هرکس وارد خانۀ خدا شود عفو شامل حال او نیز خواهد شد. با وجود این، دسته‌ای …

ارتش اسلام مانند دریایی خروشان متلاطم شده بود، دسته‌های مختلف قبایل عرب در زیر پرچم مخصوص خود به حرکت درآمدند. قبل از همه، پرچم قبیلۀ «غفار» به نظر رسید، سپس قبایل «جهینه»، «هذیم» و «سلیم» در حالی که سراپا مسلّح بودند تکبیر گویان نمودار شدند. ابوسفیان از مشاهده این وضع، سراسیمه و بهت‌زده شده بود. در نهایت، قبیلۀ انصار با …