اقوال سلف صالح

ستایشِ حضرت علی از عمر بن الخطاب رضی الله عنهما حضرت على فرمود: «[خداوند] سرزمینى را که فلانی از آنجا برخاسته است، برکت دهاد؛ کجى‌ها را راست کرد و بیمارى‌ها را علاج نمود، و سنت را بر پاداشت و فتنه را پشت سر افکند؛ پاکدامن و کم‌عیب از این جهان برفت. به نیکى‌هاى آن دست یافت و از بدى‌هایش دورى …

حضرت علی به رهبرى ابوبکر و عمر و عثمان و اساس شورا معترف است و اینکه هر کس در رهبرى ایشان تردید کند، در رهبرىِ علی تردید کرده است و سخنی است در ستایشِ مهاجرین و انصار حضرت على فرمود: «همانا کسانى با من بیعت کرده‌اند که با ابابکر و عمر و عثمانش با همان شرایط و کیفیت بیعت کردند، …

اقرار به رهبرى آنانکه قبل از او بودند و درست بودنِ بیعت با آنها حضرت على فرمود: «‏اى مردم، سزاوارترین کس به خلافت، قوى‏ترین مردم نسبت ‏به آن است و داناترین آنها به فرمانهاى خدا؛ پس اگر شخص آشوبگرى به فتنهانگیزى برخیزد، از او خواسته مى‏شود که به سوی حق ‏بازگردد، و اگر امتناع ورزد باید با او به نبرد …

تأکید بر بیعت با ابوبکر صدیق رضی الله عنه همانطور که مهاجرین و انصار با او بیعت کردند حضرت على فرمود: «در آن هنگام نزد ابوبکر رفتم و با او بیعت کردم و درآن امور قیام کردم … ابوبکر [زمام] آن امور را به دست گرفت؛ در جای خود، آسانگیری و به جای خود، شدت عمل نشان داد و امور …

بیعت با ابوبکر رضی الله عنه و بیان فضل او حضرت على فرمود: «همانا مى‌بینیم که ابوبکر مُحق‌ترین مردم به خلافت است، او یارِ غار است و ما سنتی را برای او می‌شناسیم؛ و رسول خداص به او امر کرد که پیشنماز مردم شود، درحالى که خودش زنده بود»[۶۵]. [۶۵]- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱/۵۰.

مدح و ثناى ابوبکر صدیق رضی الله عنه و خلافت او حضرت على فرمود: «پس ابوبکر زمام امور را به عهده ‌گرفت؛ در جای خود، آسانگیری و به جای خود، شدت عمل نشان داد و امور را به خوبی پیش برد و درستی و راستی پیشه کرد و میانهرو بود. با او از راه خیرخواهی مصاحبت و همراهی کردم و …

حضرت علی اعتراف مى‌کند که ابوبکر و عمر، دو شخصى بودند که به او پیشنهاد کردند که با فاطمه ازدواج کند حضرت على فرمود: «ابوبکر و عمر نزد من آمدند و گفتند: اگر نزد رسول صلی الله علیه وسلم رفتی، از [ازدواجت با] فاطمه سخن به میان آور»[۶۳]. [۶۳]- شیخ طوسی، الأمالی، ص۳۹.

تصریح به اینکه بعد از رسول خدا صلی الله علیه وسلم بهترینِ امت، ابوبکر و عمر رضی الله عنهما هستند حضرت على فرمود: «همانا بهترینِ این امت بعد از پیامبرش، ابوبکر و عمر هستند»[۶۲]. [۶۲]- شریف رضی، الشافی فی الإمامه، ۳/۱۱۳.

حضرت علی، مخالفت با ابوبکر و عمر را نمى‌پذیرد حضرت على درحالی که دربارۀ مسئله فدک صحبت مى‌کرد فرمود: «من از خدا شرم دارم که چیزى را رد کنم که ابوبکر آن را منع کرد و عمر آن را جارى ساخت»[۶۱]. [۶۱]- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۶/۲۵۲ و شریف رضی، الشافی فی الإمامه، ۴/۷۶.

ابوبکر و عمر، دوستان عزیز امام علی و رهبرانِ هدایتگر و دو شیخِ اسلام بودند مردى از قریش از حضرت على پرسید: «شنیدم که در ابتدای خطبه‌ات گفتی: «خدایا، ما را اصلاح نما، چنانکه خلفاى راشدین را اصلاح کردى»؛ آنها چه کسانی هستند؟» فرمود: «دو دوست عزیز و عموهاى من ابوبکر و عمر، رهبران هدایتگر و دو شیخ اسلام، و …

حضرت ابوبکر و عمر را مى‌ستاید، فضل آنها را بیان، و برایشان دعا مى‌کند حضرت على÷ فرمود: «به جانم سوگند، جایگاه آن دو در اسلام، رفیع است، و زشتگویى دربارۀ آنها زخمى بزرگ بر پیکر اسلام است. خداوند بیامرزدشان و پاداشی نیک، بهتر از آنچه که عمل کردند به آنها بدهد»[۵۹]. [۵۹]- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۵/۷۶.

شهادت عادلانۀ علی درباره کسانى که قبل از او در میان مردم حاکم بودند، و آنها خلفای سه‌گانه هستند وقتى که در زمان خلافتش مالک اشتر نخعی را فرمانده مصر قرار داد، به او فرمود: «آنچه بر تو لازم است، آن است که حکومت‌هاى دادگستر پیشین، سنت‌هاى باارزش گذشتگان، روش‌هاى پسندیدۀ رفتگان، و آثار پیامبرص و واجباتى را که در …

حضرت علی اقرار مى‌کند که اهل بیت همواره پیشگام دفاع از صحابه بودند؛ به همین دلیل، در جنگ‌ها حضرت رسول صلی الله آنها را جلو مى‌فرستاد حضرت على فرمود: «آنگاه که جنگ به اوج می‌رسید و سرباران زمین‌گیر می‌شدند، پیامبر اسلامص اهل‌بیت ِخود را [به میدان جنگ] پیش مى‌فرستاد تا به وسیلّ آنها، اصحابش را از سوزشِ شمشیرها و نیزه‌ها …

به فرزندش وصیت مى‌کند در بیانِ حق شجاع باشدکه این سخن، عمل به تقیه را به طور کامل نفی می‌کند حضرت على فرمود: «به نیکى‌ها امر کن و خود نیکوکار باش، و با دست و زبان بدی‌ها را انکار کن، و بکوش تا از بدکاران دور باشى، و در راه خدا آنگونه که شایسته است تلاش کن، و هرگز سرزنش …

به فرزندش وصیت مى‌کند که همانند مهاجرانِ نخستینِ اهل‌بیت، واجبات خداوند را انجام دهد حضرت على فرمود: «و بدان اى فرزند، که بهترین و محبوبترین چیزى که از این اندرز فرا مى‏گیرى، ترس از خداست و اکتفا به آنچه بر تو واجب ساخته و گرفتن شیوه‏اى که پیشینیانت ،یعنى نیاکانت و نیکان خاندانت، بدان کار کرده‏اند، زیرا آنان همواره در …

سخنانی دیگر که عصمت را نفی می‌کند حضرت على فرمود: «استدلال کن، چرا که امور شبیه یکدیگرند. از کسانى مباش که پند و اندرز به آنها سود نمى‏بخشد مگر آن زمان که سخت ‏در توبیخ و تنبیه او مبالغه کنى، چرا که عاقلان با اندرز و آداب پند مى‏پذیرند، اما چهارپایان با کتک زدن؛ همّ و غمها را با سپرِ …

عصمت و علم غیب را از ائمه نفى مى‌کند حضرت على فرمود: «از پشت گرمى به آرزوها برحذر باش، زیرا آرزوها سرمایۀ نابخردان است. نشانۀ عقل و خرد، به خاطر سپردنِ تجربه‌هاست و بهترین تجربه‌ها آن است که تو را پند دهد؛ و رفتار نرم، از کَرَم و بزرگوارى است. فرصت را غنیمت شمار، پیش از آنکه اندوه گلوگیر شود. …

عصمت را از پسرش نفی می‌کند، زیرا شخص معصوم چیزی را که نابوی دینش در آن باشد نمی‌خواهد حضرت علی فرمود: چه بسا چیزی از خدا بخواهی که اگر آن را به تو ارزانی دارد، باعث تباهیِ دینت شود»[۴۸]. [۴۸]- نامه ۳۱

امام پسرش را وصیت مى‌کند که از اموری که او را در شبهه مى‏ افکنَد و باعث گمراهى در دین مى‏ شود دوری کند؛ و این نشانۀ آن است که ائمه عصمت ندارند حضرت على فرمود: «پیش از آنکه در این طریق نظر کنى و قدم ‏در آن نهى، از خداى خود یارى بخواه و براى توفیق یافتنت ‏به او …

اقرار امام به فقر و تهیدستىِ ائمه و نیاز آنها به الگو و رهبر و پیامبر حضرت على فرمود: «بدان پسرم هیچ کس چون رسول خداص [مردم را] از خدا آگاهى نداده است، پس بدان راضى شو که او را پیشواى خود سازى و راه نجات را به رهبرى او طی کنی، همانا من از هیچ اندرزى براى تو کوتاهى …

عصمت را از پسرش نفی مى‌کند، همانا او [مانند دیگرمردم] بی‌اطلاع آفریده شد، و این کار، مخالف این اعتقاد است که: علمِ لَدنّى نزد امامان است حضرت على÷ مى‌فرماید: «پسرم در وصیت من درست بیندیش، بدان که در اختیار دارندۀ مرگ، همان است که زندگى در دست او و پدیدآورندۀ موجودات است؛ همو مى‌میراند؛ و نابود‌کننده همان کسی است که …

همانا پسرش شخصی بود مانند دیگر انسان‌ها؛ اگر او معصوم بود، نیاز به آموزش نداشت و بیم نداشت که [اخلاق و رفتار] او تغییر کند حضرت على فرمود: «پس همانگونه که یک پدر مهربان بهترین نیکى‏ها را براى فرزندش مى‏خواهد، من نیز صلاح دیدم که تو را بدین‏ صورت تربیت کنم و همت‏ خود را بر آن گماشتم، زیرا عمر …

به پسرش سفارش مى‌کند که به تقواى خدا و پایبندى به فرمان و طاعتش بماند، در حالی که امام معصوم نیازی به آن ندارد حضرت على فرمود: «اى فرزندم، تو را به ترس از خدا وصیت مى‏کنم و به فرمانبرداری از امر او و آباد ساختن دل خود به یاد او و دست زدن در ریسمان او. کدام ریسمان از …

عصمت را از پسرش نفى نموده و او را به شکیبایى و علم‌آموزی در دین سفارش مى‌کند حضرت على فرمود: «و در هر جا که باشد، براى خدا به هر دشوارى تن در ده و دین را نیکو بیاموز و خود را به تحمل ناپسندها عادت ده، که بهترین اخلاق شکیبایی کردن در راه حق است»[۴۱]. [۴۱]- همان.

امام علی مى‌ترسید که پسرش در گمراهى بیفتد و این با عصمت منافات دارد حضرت على فرمود: «پس در نیکو ساختنِ منزلگاه خویش بکوش، و آخرتت را به دنیا مفروش. در آنچه نمی‌دانی سخن را واگذار کن، و آنچه را بر عهده ندارى، بر زبان میاور، و راهى را مرو که در آن از گمراهى ترسى، که هنگام سرگردانىِ گمراهى، …

اگر معصوم بود چنین وصیت نمی‌کرد؛ و اگر پسرش معصوم بود، به او سفارش و موعظه نمى‌کرد، زیرا معصوم نیازی به آن ندارد؛ همچنین این گفتار، در ردّ غالیانی است که مى‌گفتند على نمرده است حضرت على در وصیتش مى‌نویسد: «از پدرى در آستانۀ فنا، معترف به گذشت زمان، که ‏آفتاب عمرش رو به غروب است و خواه ناخواه، تسلیم …

اگر امام علی معصوم بود یا غیب مى‌دانست، پس چرا نیاز به استخاره و نصیحت و پندِ دیگران داشت؟ حضرت على فرمود: «گناهى که بعد از آن، مهلت دو رکعت نماز برایم باشد، مهم نیست، چرا که ‏در این نماز از خدا عفو و عافیت میطلبم [و توبه خواهم کرد]»[۳۷]. و فرمود: «آنچه حق من بر شماست، آن است به …

حضرت على از مردم می‌خواست که او را نصیحت و با او مشورت کنند، و اعتراف به اینکه شاید به خطا رفته باشد، و در این گفتار، نکته‌ای است که با ادعای عصمت در تضاد است حضرت على فرمود: «مرا با ارائه دیدگاه‏هاى خیرخواهانۀ خویش ‏یارى کنید؛ اندرزهایى عارى از هر نابکارى و در امان از هر ریب و ریا. …

امام عصمت خود را انکار کرد، و اگر معصوم بود، این دعا را نمى‌خواند و از [گرفتاری در] فتنه و گمراهى نمى‌ترسید «ستایش باد خداوندى را که شبم را به روز آورد و من نه مرده‏ام و نه بیمارم و نه رگهایم دچار اضطراب و آفتى است و نه به بدى کردارم مورد بازخواست هستم؛ نه بى‏فرزندم نه از دین …

والیِ رعیت، معصوم نیست، حتى اگر از ائمه باشد حضرت على فرمود: «پس خداوند سبحان بعضى از حقوق خود را براى بعضى از مردم واجب فرمود و هر حقى را برابر پاداش حقى دیگر قرار داد. بعضى از آن حقوق زمانى واجب مى‏آیند که آن دیگر نیز حقى را که بر گردن دارد ادا نماید. بزرگترین حقى که خداوند تعالى …

از سخنان حضرت على به بعضى فرمانداران خویش، که در آن سخنانی می‌گوید که با اعتقاد به عصمت در تضاد است و نشان می‌دهد که او حقیقت [دینداری یا بی‌ایمانی] برخی از فرماندارانش را نمی‌دانست حضرت على در نامه‌اش به «منذر بن جارود» مى‌فرماید: «اما بعد، درستکارى پدرت مرا در انتصاب تو فریب داد و پنداشتم که تو از روشِ …

پارساییِ على رضی الله عنه در خلافت، و این دلیلی است بر وجود نداشتن نصی دربارۀ [انتصاب] امامت از طرف خدا یا رسولش و نشان می‌دهد که این امر، به مردم واگذار شده و از اختیارات آنهاست حضرت على فرمود: «به خدا که من نه نسبت به خلافت رغبتى داشتم و نه به ولایت [بر شما] احتیاجی؛ اما شما مرا …

سخن ایشان دربارۀ هر کسی که خود را پیشواى مردم قرار دهد که دلالت می‌کند بر نبودن نصی بر امامت یا علم غیب ائمه یا اینکه به آنان وحی می‌شود حضرت على فرمود: «هر که خود را امام و پیشواى مردم قرار می‌دهد، باید پیش از تربیت دیگران‏، به تربیت خود پردازد و باید که تربیت دیگران به کردار باشد، …

تفسیر کلام خداى متعال: ﴿وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَهَ﴾ [المائده: ۳۵] «و به سوی او وسیلۀ تقرب بجویید» و معرفی بهترین چیزى که مسلمان به آن توسل می‌جوید حضرت على فرمود: «همانا بهترین چیزى که انسان‌ها می‌توانند با آن به خداى سبحان نزدیک شوند، ایمان به خدا و ایمان به جهاد در راهِ خداست، که جهاد قلّه بلند اسلام، و یکتا دانستن …

بیان فضل و ثمرات صلوات بر محمد صلی الله علیه وسلم و انکار سخنی که می‌گوید ائمه واسطه و رابط بین خدا و خلقش هستند حضرت على فرمود: «هرگاه از خدای سبحان درخواستی دارى، ابتدا بر پیامبر اسلامص درود و صلوات بفرست، سپس حاجت خود را بخواه؛ زیرا خداوند بزرگوارتر از آن است که از دو حاجتِ درخواست‌شده، یکى را …

رد بداء[۲۱] براى خدا و اینکه امامان در هستى دخالت نمی‌کنند حضرت على÷ فرمود: «بدان اى فرزند، اگر پروردگارت را شریکى بود، پیامبران او هم نزد تو مى‏آمدند و آثار پادشاهى و قدرت او را مى‏دیدى و افعال و صفات او را مى‏شناختى؛ ولى خداى ‏تو -آن گونه که خود خویشتن را وصف کرده- خدایى است‏ یکتا؛ کسى در مُلکش …

انکار آنکه می‌گویند ائمه همه چیز را می‌دانند و چیزى از آنان پنهان نیست حضرت على در سفارش خود به پسرش حسن فرمود: «… و اگر نتوانستى به آنچه دوست دارى دست‏یابى و براى تو آسودگى نظر و اندیشه حاصل نیامد، بدان که مانند شترى هستى که پیش پاى خود را نمى‏بیند و در تاریکى گام برمى‏دارد. کسى که به …

عدم قطعیت ورود کسى به بهشت و دوزخ حتى ائمه، [زیرا] آنها هم غیب نمی‌دانند حضرت على فرمود: «پسرم، بدان تو براى آخرت آفریده شده‏اى نه براى دنیا؛ براى فنا نه ‏بقاى در این جهان؛ براى مرگ نه براى زندگى؛ [و بدان] که تو در منزلى ‏قرار دارى که هر لحظه ممکن است از آن کوچ کنى؛ در منزلى که …

کلام ایشان با این اعتقاد در تضاد است که حوادث دنیوی را به ائمه نسبت می‌دهند امام علی در طلب باران چنین دعا کرد: «خداوندا، کوههاى ما از بىآبى از هم شکافته و زمین ما به صورت غبار در آمده است؛ چهار پایان ما در عطشند و در خوابگاه خویش متحیرند؛ همچون زنانِ بچهمرده‏ ناله سر داده‏اند و از زیادىِ …

انکار اینکه دنیا و آخرت به خواستِ امام است و هر طور بخواهد در آن تصرف مى‌کند حضرت على فرمود: «هرگز خداوند انسانى را به بهشت نمى‏برد که مرتکب عملى شده باشد که ملکى‏ را به سبب آن از بهشت رانده است. حکم او بر اهل آسمانها و مردم روى زمین ‏یکسان است؛ و میان خدا و هیچیک از بندگانش …

چگونه [امورِ] دنیا و آخرت به خواست امام است و هر طور که بخواهند در آن تصرف می‌کنند، در حالی که مالک سود و زیانِ خود نیستند، و باید کار کنند و از وسایلِ [روزمرۀ زندگی] استفاده کنند؟ بی‌شک آنها معصوم نیستند حضرت على فرمود: «بدان راهى پر مشقت و بس طولانى در پیش روى دارى، و در این راه …

انکار ایشان دربارۀ این اعتقاد که ائمه هر کارى که بخواهند انجام می‌دهند، و اینکه انسان هدایت نمى شود جز به وسیلۀ ائمه حضرت على فرمود: «اى فرزند ، خود را در آنچه میان تو و دیگران است، ترازویى پندار؛ پس براى دیگران دوست بدار آنچه براى خود دوست مى‌دارى و براى دیگران مخواه آنچه براى خود نمی‏خواهى؛ و به …

پیروى ایشان از روش پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم که از آن چنین استنباط مى‌شود که وحى به ائمه نازل نشده و آنها در درجۀ پیامبران نیستند حضرت على فرمود: «و اما اعتراض شما در مورد اینکه [چرا بین شما و سایر مسلمانان] به تساوى رفتارکرده‏ام این حکمى نبوده که من به راى خود صادر کرده و بر طبق …

وصیت ایشان به پسرش برای دور کردن واسطه میان او و خدایش، تا واسطه‌ای میان آنها نباشد؛ همان‌طور که به پسرش توصیه می‌کرد که استخاره کند، که [این کار] علم غیب را از او نفی می‌کند حضرت على فرمود: «در تمام کارها خویشتن را به خدا بسپار که خود را به پناهگاهى مطمئن و نیرومند سپرده‏اى؛ به هنگام دعا با …

حضرت على فرمود: «پس پیروزی را از او بجویید، و روان شدنِ نعمت‌ها را از او بخواهید، و هر چه خواهید از او بطلبید، عطا و بخششِ او را درخواست کنید، حجابی نیست که شما را از او جدا سازد، و دری نیست که بر رویِ شما بسته مانَد»[۱۱]. [۱۱]- خطبه ۱۸۶.