مسلم در صحیحش از یحیی بن یعمر تخریج کرده که گفت: «کَانَ أَوَّلَ مَنْ قَالَ فِى الْقَدَرِ بِالْبَصْرَهِ مَعْبَدٌ الْجُهَنِىُّ فَانْطَلَقْتُ أَنَا وَحُمَیْدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْحِمْیَرِىُّ حَاجَّیْنِ أَوْ مُعْتَمِرَیْنِ فَقُلْنَا لَوْ لَقِینَا أَحَدًا مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ -صلى الله علیه وسلم- فَسَأَلْنَاهُ عَمَّا یَقُولُ هَؤُلاَءِ فِى الْقَدَرِ فَوُفِّقَ لَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ… فَقُلْتُ أَبَا عَبْدِ الرَّحْمَنِ …

این فرموده‌اش: «مِنَ الرَّمِیَّهِ»؛ «از شکار» در روایت معبد بن سیرین از ابو سعید در آخر کتاب التوحید آمده که: «لاَ یَعُودُونَ فِیهِ حَتَّى یَعُودَ السَّهْمُ إِلَى فُوقِهِ»؛ «دوباره به آن باز نمی‌گردند تا اینکه تیر پرتاب شده به کمان بر گردد» و«الرَّمِیَّهِ» مؤنث الرَّمِیَّ ‌است و مراد از آن مثلاً آهویی که مورد هدف قرار می‌گیرد است و در …

این فرموده‌اش: «تَحقِرُونَ»؛ «تحقیر می‌کنید» با فتحه بر روی اول آن، یعنی کم می‌پندارید. این فرموده‌اش: «صَلاتُکُمْ مَعَ صَلاتِهِمْ»؛ «نمازتان را در برابر نمازشان»، در روایت زهری از ابو سلمه اضافه شده چنانکه در باب بعدی: «وَصیامَکُم مَعَ صیامِهِم»؛ «و روزه‌ی‌تان در برابر روزه‌ی‌شان» و در روایت عاصم بن شمیخ از ابو سعید آمده: «تَحقِرُونَ أعمالَکُم مَعَ أعمالِهِم»؛ «اعمالتان را …

این فرموده‌اش: «یَخرُجُ فی هذه الأُمَّهِ ولَمْ یَقُلْ مِنْها»؛ «در این امّت بیرون می‌آیند و نفرمود از این امّت»، طرق صحیحه از ابو سعید در آن [یعنی در اینکه در لفظ حدیث فی هذه الأمه آمده است نه من هذه الأمه] اختلافی ندارند، در نزد مسلم از روایت ابو نضره از ابو سعید آمده است: «أنَّ النبیَّ صلَّى اللهُ علیه …

این فرموده‌اش: «یَمرُقونَ مِنَ الدینِ»؛ «از دین خارج می‌شوند»، و در روایت ابو اسحاق از سوید بن غفله نزد نسائی و طبری آمده: «یَمرُقونَ مِنَ الإِسلام»؛ «از اسلام خارج می‌شوند» و چنین در حدیث ابن عمر در همان باب آمده است و در روایت زید بن وهب که به آن اشاره کردیم و حدیث ابو بکره در طبری و نزد …

حافظ ابن حجر[۱] می‌گوید: به این خاطر به آن‌ها قاری گفته می‌شود چون تلاش و کوشش شدیدی در تلاوت و عبادت دارند، جز اینکه آن‌ها قرآن را بر غیر مراد آن تأویل می‌کنند و از رأیشان کمک می‌گیرند و خود را به زحمت زیادی می‌اندازند برای زهد و خشوع و دیگر چیزها… و در صفحه ۲۹۸ می‌گوید: و غزالی در …

در صحیح بخاری باب کشتن خوارج و ملحدین بعد از اقامه‌ی حجّت بر آنان و سخن خداوند متعال: ﴿وَمَا کَانَ اللّهُ لِیُضِلَّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَدَاهُمْ حَتَّى یُبَیِّنَ لَهُم مَّا یَتَّقُونَ﴾ [التوبه: ۱۱۱] «و هرگز خداوند قومی ‌را، بعد از آنکه آن‌ها را هدایت کرد گمراه نمی‌کند، تا آنکه چیزهای را که باید از آن بپرهیزند، برای آن‌ها بیان کند». …

از ابو سعید خدری روایت است که گفت در نزد رسول خدا صلی الله علیه وسلم بودیم و او مشغول تقسیم غنایم بود و ذو الخویصره که مردی از بنی تمیم بود نزد او آمد و گفت ای رسول الله، صلی الله علیه وسلم، عدالت کن. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: وای برتو! اگر من عدالت نکنم پس …

مسلم در صحیحش از ابی سلمه و عطاء بن یسار آورده که آن دو نزد ابو سعید خدری رفته و از او درباره‌ی حروریه سوال کردند که آیا شنیده‌ای که رسول خدا صلی الله علیه وسلم آن را ذکر کرده باشد؟ گفت: درباره‌ی حروریه نمی‌دانم، اما شنیدم که رسول خدا صلی الله علیه وسلم می‌فرمود: «یَخرُجُ فی هذه الأُمَّهِ (ولَمْ …

حدیث خوارح: ابن تیمیّه می‌گوید: امام احمد گفت: حدیث خوارج از ده وجه به طور صحیح آمده است و این ده تا را مسلم در صحیحش تخریج کرده و بخاری تعدادی از آن‌ها را روایت کرده است و احادیث خوارج را اهل سنن و مسانید از وجوه دیگر نیز روایت کرده‌اند.[۱] [۱]– جـ۷ ص۴۷۹ لمجموع الفتاوى

صاحب کتاب احادیث قدسی می‌گوید: ابو داود به سندش تخریج کرده که ابو هریره رضی الله عنه گفت شنیدم رسول الله صلی الله علیه وسلم می‌فرمود: «کَانَ رَجُلَانِ فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ مُتَوَاخِیَیْنِ، فَکَانَ أَحَدُهُمَا یُذْنِبُ، وَالْآخَرُ مُجْتَهِدٌ فِی الْعِبَادَهِ، فَکَانَ لَا یَزَالُ الْمُجْتَهِدُ یَرَى الْآخَرَ عَلَى الذَّنْبِ، فَیَقُولُ لَهُ: أَقْصِرْ، فَقَالَ: خَلِّنِی وَرَبِّی، أَبُعِثْتَ عَلَیَّ رَقِیبًا؟ فَقَالَ: وَاللَّهِ لَا یَغْفِرُ …

ابن قیّم درباره‌ی این فرموده‌ی خداوند: ﴿قُلِ ادْعُوا الَّذِینَ زَعَمْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ لَا یَمْلِکُونَ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ فِی السَّمَاوَاتِ وَلَا فِی الْأَرْضِ وَمَا لَهُمْ فِیهِمَا مِن شِرْکٍ وَمَا لَهُ مِنْهُم مِّن ظَهِیرٍ ۲۲ وَلَا تَنفَعُ الشَّفَاعَهُ عِندَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ﴾ [سبأ: ۲۲- ۲۳]. «(ای پیامبر!) بگو: کسانی را که غیر از خدا (معبود خود) می‌پندارید، (به فریاد) بخوانید، (آن‌ها) …

از محمد بن عبد الوهاب رحمه‌الله سوال‌هایی شد؛ سوال اول درباره‌ی این سخنش در باب حکم مرتد: «یا استهزاء به الله و کتبش یا رسولانش کند کافر شده است»، توصیف این استهزاء کافر کننده چیست؟ سوال چهارم: سخنش: «یا به کلمه‌ی کفر نطق کند ولی معنایش را نداند پس با آن کافر نمی‌شود»، آیا منظور نطق کردن به آن بدون …

ابن تیمیّه می‌گوید: «وبالجمله فمن قال أو فعل ما هو کفر کفَر بذلک وإن لم یقصد أن یکون کافراً إذ لا یقصد الکفر أحد إلا ما شاء الله»؛ «خلاصه اینکه هر کس سخنی بگوید یا کاری انجام دهد که کفر می‌باشد، با آن کافر می‌شود؛ اگرچه قصد کافر شدن را هم نداشته باشد. برای اینکه کسی قصد کفر نمی‌کند مگر …

ابن قیم می‌گوید: پس ایمانی که بر هر شخصی فرض است، ماهیتی مرکّب از علم و عمل دارد و وجود داشتن ایمان متصور نمی‌شود مگر با علم و عمل… و آیا عبادت کردن الله که حق او بر همه‌ی بندگان است انجام می‌شود جز با داشتن علم؟ و آیا به علم می‌رسد جز با طلب کردن آن؟[۱] [۱]– مفتاح دار السعاده …

ابن قیم می‌گوید: گفتند: بر قلب دو واجب می‌باشد و جز با آن دو، مؤمن نمی‌شود، واجب (اول) معرفت و علم داشتن، و واجب (دوم) حبّ و انقیاد و تسلیم گشتن. پس همانطور که مؤمن نمی‌شود اگر واجب علم و اعتقاد را با خود نیاورد، به همان شکل مؤمن نمی‌شود اگر واجب حب و انقیاد و تسلیم شدن را نیاورد؛ …

می‌گوید: احمد گفت: و اما کسی که گمان می‌کند که ایمان، اقرار کردن است، پس درباره‌ی معرفت (شناخت و آگاهی داشتن به آن) چه می‌گوید؟ آیا همراه با اقرار کردن به معرفت احتیاج دارد؟ و آیا نیاز است که تصدیق کننده‌ی آنچه که می‌داند باشد؟ پس اگر گمان کند که همراه با اقرار کردن احتیاج به معرفت داشتن هم دارد، …

ابن تیمیه می‌گوید: احمد بن حنبل گفت: ابو سلمه الخزاعی برای ما حدیث گفت، گفت: مالک و شریک و ابو بکر بن عیاش و عبد العزیز بن ابی سلمه و حماد بن زید گفتند: ایمان معرفت و اقرار و عمل است.[۱] [۱]– جـ۷ ص۲۳۹ لمجموع الفتاوى

ابن تیمیه می‌گوید: ﴿وَلَوْ کَانُوا یُؤْمِنُونَ بِالله والنَّبِیِّ وَمَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مَا اتَّخَذُوهُمْ أَوْلِیَاء﴾ [مائده: ۸۱] «و اگر به خدا و پیامبر و آنچه بر او نازل شده، ایمان می‌آوردند (هرگز) آنان (کافران) را به دوستی برنمی‌گزیدند». و این فرموده‌اش: ﴿فَلاَ وَرَبِّکَ لاَ یُؤْمِنُونَ حَتَّىَ یُحَکِّمُوکَ فِیمَا شَجَرَ بَیْنَهُمْ﴾ [نساء: ۶۵] «نه، سوگند به پروردگارت که آن‌ها ایمان نمی‌آورند، مگر …

ابن تیمیّه می‌گوید: «فقد علمنا من دینه ضروره أنه یکفر الشخص مع ثبوت التصدیق بنبوته فی القلب إذا لم یعمل بهذا التصدیق بحیث یحبه ویعظمه ویسلم لما جاء به»؛ «به طور ضرورت از دینش دانسته‌ایم که شخص کافر می‌شود با اینکه تصدیق (راست پنداشتن) نبوتش را در قلبش دارد، در صورتی که به این تصدیق کردن عمل نکند؛ به این …

ابن تیمیه می‌گوید: احمد بن حنبل گفت: خلف بن حیان برای ما حدیث گفت، معقل بن عبید الله العبسی برای ما حدیث گفت: گفت سالم الأفطس با عقیده‌ی ارجاء نزدمان آمد پس یاران ما از او فرار و نفرت شدیدی کردند از جمله میمون بن مهران و عبدالکریم بن مالک که با خداوند عهد بسته بود که با او در …

ابن تیمیّه می‌گوید: کسی که می‌گوید: اینکه هر کسی که به شهادتین تکلم کند و فرائض را ادا نکند و از محارم اجتناب نکند وارد بهشت می‌شود و هیچ کدام از آنان با آتش عذاب نمی‌شود، پس چنین کسی کافرِ مرتد است و واجب است توبه داده شود. پس اگر توبه کرد وگرنه کشته می‌شود. بلکه کسانی که به شهادتین …

شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه‌الله می‌گوید: و آنان (یعنی فلاسفه) اگر ادّعای توحید بکنند پس تنها توحیدشان با قول است نه با عبادت و عمل، و توحیدی که رسولان آورده‌اند در آن اخلاص دین برای خداوند و عبادتش به تنهایی و بدون شریک برای او است، و این چیزی است که آن‌ها آن را نمی‌دانند و توحیدی که ادعایش می‌کنند …

ابن تیمیّه می‌گوید: و گمراهان، توحید خداوند متعال را سبک می‌شمردند و دعا کردن به غیر خداوند از اموات را بزرگ قرار می‌دادند و هرگاه آن‌ها به توحید امر می‌شدند و از شرک نهی می‌شدند، آن‌ها را مسخره می‌کردند؛ چنانکه خداوند می‌فرماید: ﴿وَإِذَا رَأَوْکَ إِن یَتَّخِذُونَکَ إِلَّا هُزُواً﴾ [فرقان: ۴۱] «و هنگامی‌که تو را ببینند، فقط تو را به ریشخند …

ابن قیّم می‌گوید: اقرار کردنِ آن کاهنِ اهل کتاب برای رسول خدا به اینکه او پیامبر است، او را وارد اسلام نکرد؛ چون خود را ملتزم به اطاعت و پیروی از او نکرد، پس اگر بعد از این اقرار به دینش تمسّک جوید، این ارتداد برای او محسوب نمی‌شود، و مشابه آن، قول آن دو کاهن یهودی است… گفتند: گواهی …

این تیمیه می‌گوید: تعدادی از یهودیان نزد پیامبر صلی الله علیه وسلم آمدند و گفتند: «نشهد إنک لرسول الله»؛ «گواهی می‌دهیم که یقیناً تو رسول خدا هستی» و با این کار مسلمان محسوب نشدند، برای اینکه آن‌ها آن را از روی خبر دادن از آنچه که در نفسشان است گفتند، یعنی می‌دانیم و جزم داریم بر اینکه تو رسول خدا …

شیخ الإسلام می‌گوید: و اگر بالفرض قومی ‌می‌بود که به پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌گفتند: ما با قلب‌هایمان بدون شک کردنی، به آنچه که برای ما آورده‌ای ایمان می‌آوریم و با زبان‌هایمان به شهادتین اقرار می‌کنیم، جز اینکه از تو در هیچ چیزی از آنچه که به آن امر کرده‌ای و از آنچه که از آن نهی کرده‌ای اطاعت …

ابن تیمیه می‌گوید: و دین اسلامی ‌که خداوند به آن راضی است و رسولان را با آن فرستاده است، همان تسلیم شدن برای خداوند یکتا است، اصل آن در قلب است که همان خضوع (فرمانبرداری) برای خداوند یکتا در عبادت کردن او به تنهایی و نه برای کسی دیگر، است. پس کسی که او را عبادت کرد و همراه او …

ابن تیمیه می‌گوید: پس اسلام عبارت از تسلیم شدن برای خداوند یکتا است، پس کسی که برای او و برای غیر او تسلیم شود، چنین شخصی مشرک است و کسی که تسلیم خداوند نشود چنین شخصی از عبادت او تکبر دارد و شخص شرک آورنده به او و شخص مستکبر از عبادت او، هر دو کافر هستند. و تسلیم شدن …

شیخ الاسلام ابن تیمیه می‌گوید: دین اسلام بر دو اصل بنا شده است و آن دو، محقق گرداندن شهادت لا إله إلا الله و محمداً رسول الله است و اول آن این است که همراه الله خدای دیگری قرار ندهی و مخلوقی را همانند دوست داشتند خداوند دوست نداشته باشی و آنطور که از الله امید داری از او امید …

بخاری از جبیر بن حیه آورده که گفت: «بعث عمر بَعَثَ النَّاسَ فِی أَفْنَاءِ الأَمْصَارِ یُقَاتِلُونَ الْمُشْرِکِینَ… فَنَدَبَنَا عُمَرُ وَاسْتَعْمَلَ عَلَیْنَا النُّعْمَانَ بْنَ مُقَرِّنٍ حَتَّى إِذَا کُنَّا بِأَرْضِ الْعَدُوِّ وَخَرَجَ عَلَیْنَا عَامِلُ کِسْرَى فِی أَرْبَعِینَ أَلْفًا، فَقَامَ تَرْجُمَانٌ فَقَالَ: لِیُکَلِّمْنِی رَجُلٌ مِنْکُمْ، فَقَالَ الْمُغِیرَهُ: سَلْ عَمَّا شِئْتَ، قَالَ: مَا أَنْتُمْ؟ قَالَ: نَحْنُ أُنَاسٌ مِنَ الْعَرَبِ کُنَّا فِی شَقَاءٍ شَدِیدٍ وَبَلَاءٍ …

و امام نووی در تعلیق بر حدیث: «اذهب بنعلی هاتین فمن لقیت من وراء هذا الحائط یتشهد أن لا إله إلا الله مستیقناً بها قلبه فبشره بالجنه»؛ «(خطاب به ابوهریره) با این دو کفش من برو و هرکسی را بیرون این باغ دیدی و او به یگانگی معبود گواهی دهد و قلباً اطمینان داشته باشد، او را به بهشت بشارت …

ابن تیمیّه می‌گوید: «لکن لما کان غالب المسلمین یولد بین أبوین مسلمین یصیرون مسلمین إسلاماً حکمیاً من غیر أن یوجد منهم إیمان بالفعل. ثم إذا بلغوا فمنهم من یرزق الإیمان الفعلی فیؤدی الفرائض، ومنهم من یفعل ما یفعله بحکم العاده المحضه والمتابعه لأقاربه وأهل بلده ونحو ذلک: مثل أن یؤدی الزکاه لأن العاده أن السلطان یأخذ الکلف، ولم یستشعر وجوبها …

امام شوکانی می‌گوید: «ولیس مجرد قول: لا إله إلا الله، من دون عمل بمعناها مثبتاً للإسلام، فإنه لو قالها أحد من أهل الجاهلیه وعکف على صنمه یعبده لم یکن ذلک إسلاماً». ترجمه: «و تنها مجرد گفتن قول لا إله إلا الله بدون عمل به معنایش، ثابت کننده‌ی اسلام نیست، چون اگر شخصی از اهل جاهلیت آن را می‌گفت و در …

امام محدّثین بخاری، بابی در کتاب صحیحش باز کرده است تحت: «فَإِن تَابُواْ وَأَقَامُواْ الصَّلاَهَ وَآتَوُاْ الزَّکَاهَ فَخَلُّواْ سَبِیلَهُمْ» سپس با سندش از ابن عمر از رسول خدا صلی الله علیه وسلم، حدیث آورده است که ایشان فرموده است: «أمرت أن أقاتل الناس حتى یشهدوا أن لا إله إلا الله وأن محمداً رسول الله، ویقیموا الصلاه ویؤتوا الزکاه فإذا فعلوا …

ابن تیمیّه رحمه‌الله می‌گوید: و خداوند فرق گذاشته است در بین آنچه قبل از رسالت است و آنچه بعد از آن است در اسماء و احکام و در اسماء و احکام بین آن‌ دو (قبل و بعد اسلام) جمع کرده‌است، و آن حجّتی است بر دو گروهی که (یکی) می‌گوید افعال در آن حسن و قبحی نیست و (دومی) کسی …

ابن تیمیّه می‌‌گوید: «فلا ینجون من عذاب الله إلا من أخلص لله دینه وعبادته ودعاه مخلصاً له الدین. ومن لم یشرک به ولم یعبده فهو معطل عن عبادته وعباده غیره کفرعون وأمثاله فهو أسوأ حالاً من المشرک. فلا بد من عباده الله وحده وهو واجب على کل أحد فلا یسقط عن أحد البته، وهو الإسلام العام الذی لا یقبل الله …

حافظ ابن حجر می‌گوید: عیاض می‌گوید: و به این آیه اشاره می‌کند: ﴿وَإِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِن بَنِی آدَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ [اعراف: ۱۷۲] «و (به یاد بیاور) هنگامی‌که پروردگارت از پشت‌های فرزندان آدم، ذریۀ آن‌ها را بر گرفت». می‌گوید: «این میثاقی است که در پشت آدم از آن‌ها گرفت، پس هرکس به آن وفا کند بعد از آنکه در دنیا …

محمد بن عبد الوهاب می‌گوید: «و خداوند سبحان بر علیه آن‌ها با اقرارشان به توحید ربوبیت، برای بطلان مذهبشان استدلال می‌کند. برای اینکه اگر خداوند، مدبّرِ یکتا باشد و همه‌ی مخلوقات به غیر او، صاحب مثقال ذره‌ای هم نباشند، پس چگونه او را و همراه او غیر او را به فریاد می‌خوانند؟ در حالی که به آن (توحبید ربوبیت) اقرار …

ابن القیم می‌گوید: «الوهیتی که رسولان، امّت‌هایشان را به وسیله‌ی آن به سوی توحید پروردگار دعوت می‌کردند، آن، عبادت کردن و بندگی کردن است. و از لوازم آن، توحید ربوبیت است که مشرکان به آن اقرار می‌کردند، پس خداوند بر با آن بر علیه آن‌ها احتجاج کرد که اقرار به آن (توحید ربوبیت) لازمه‌ی اقرار به توحید الوهیت می‌باشد».[۱] [۱]– …

ابن تیمیّه می‌گوید: «و این توحید (یعنی توحید الوهیت) فرق بین موحّدین و مشرکین است و به خاطر آن است که جزاء و ثواب در دنیا و آخرت واقع می‌شود. پس هرکس توحید الوهیت را نداشته باشد، از مشرکین جاودانه (در جهنم) خواهد بود. چراکه خداوند شرک به خود را نمی‌بخشد و پایین تر از آن را برای هر کس …

ابن تیمیّه می‌گوید: «این سخن رسول خدا صلی الله علیه وسلم که می‌فرماید: «کل مولود یولد على الفطره فأبواه یهودانه أو ینصرانه أو یمجسانه»؛ «هر فرزندی بر فطرت به دنیا می‌آید، پس پدر و مادرش او را یهودی یا نصرانی یا مجوسی بار می‌آورند»، پس صواب این است که آن، فطرت خداوند است که مردم را بر آن آفریده است …

صاحب بدائع الصنائع می‌گوید: ابو یوسف از ابو حنیفه رحمه‌الله روایت کرده این عبارت را که می‌گوید: «کان أبو حنیفه رضی الله عنه یقول: لا عذر لأحد من الخلق فی جهله معرفه خالقه لأن الواجب على جمیع الخلق معرفه الرب –سبحانه وتعالى- وتوحیده لما یرى من خلق السموات والأرض وخلق نفسه وسائر ما خلق الله –سبحانه وتعالى- فأما الفرائض فمن …

ابن تیمیّه به نقل از محمد بن نصر المروزی می‌گوید: «ولما کان العلم بالله إیماناً والجهل به کفراً، وکان العمل بالفرائض إیماناً والجهل بها قبل نزولها لیس بکفر، لأن أصحاب رسول الله، صلى الله علیه وسلم، قد أقروا بالله أول ما بعث الله رسوله، صلى الله علیه وسلم، إلیهم ولم یعلموا الفرائض التی افترضت علیهم بعد ذلک، فلم یکن جهلهم …

امام ابو بطین می‌گوید (بعد از اینکه از شیخ الإسلام ابن تیمیّه نقل می‌کند که می‌گوید: «إن من فعل الشرک فهو مشرک یستتاب فإن تاب وإلا قتل»؛ «همانا هر کس فعل شرک انجام دهد پس او مشرک است و توبه داده می‌شود پس اگر توبه کرد؛ وگرنه کشته می‌شود») می‌گوید: «فقد جزم –رحمه‌الله- فی مواضع کثیره تکفر من فعل ما …