پیامبر صلی الله علیه وسلم در رمضان(۱)

• بقلم/ دکتر عادل شدی

 

امام ابن قیم (رحمه الله) می‫گویند: رسول خدا صلی الله علیه وسلم بهترین روش و کاملترین نمونه استفاده از فرصت طلائی رمضان بود. ایشان به بهترین صورت وبا آسانترین و دلچسب‫ترین روش بیشترین فایده‫های ایمانی را از این ماه مبارک می‫بردند.

روزه ماه مبارک رمضان در دومین سال هجرت پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم به مدینه بر مسلمانان فرض شد. و پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم در سال یازدهم هجری چشم از جهانی فانی بربستند. ایشان ۹ رمضان را در زندگی پرفروغشان روزه گرفتند.

در ابتدا روزه بصورت اختیاری فرض شده بود. هر کس می‫خواست روزه می‫گرفت و هر کس نمی‫خواست بجای آن بینوائی را غذا می‫داد. سپس اختیار برداشته شد و روزه بر همگان واجب قرار داده شد.

تنها به خانمها و پیرمردان این فرصت داده شد، که در صورت ناتوان بودن از  روزه گرفتن، بجای هر روز روزه یک بینوا و یا مستمندی را غذا دهند.

و همچنین به بیماران و مسافرها این رخصت داده شد، که روزه نگیرند، و پس از شفا یافتن، و استقرار یافتن به تعداد روزهایی که افطار کرده، و روزه نگرفته‫اند روزه بگیرند.

و همچنین زنان حامله و یا شیر دهی که روزه گرفتن برای آنها مضر است، روزه نمی‫گیرند و پس از رفع خطر قضاء روزهایی که روزه خورده‫اند را بجای می‫آورند.

و در حالتی که خطر متوجه صحت خود آنها نباشد، و تنها از اینکه مبادا خطری متوجه فرزندشان شود روزه نمی‫گیرند، همراه با بجای آوردن قضاء روزه، می‫بایستی بجای هر روزی نیز یک فقیری را غذا دهند. چونکه ترک روزه از بابت خطر بیماری نبوده، تنها برای مراعات صحت چون افطار آدم صحتمند در اول اسلام می‫باشد.

• سعی بسیار در بجای آوردن انواع عبادتها

از روش عبادت پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم این بود که در ماه رمضان بسیار می‫کوشید تا از هر نوع عبادت در حد امکان بجای آورد. حضرت جبرئیل ـ علیه السلام ـ نیز در رمضان خدمت آن حضرت می‫آمد و با ایشان  قرآن می‫خواند. پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم همیشه از همه‫ی انسانها سخاوتمندتر و بخشنده‫تر بود، و در رمضان بیش از پیش سخاوت می‫نمود، و وقتی با جبرئیل ملاقات می‫نمود از نسیم وزان نیز با سخاوت‫تر و بخشنده‫تر می‫شد. آن حضرت در رمضان بیش از همیشه صدقه و خیرات می‫داد، و به همگان نیکی می‫کرد و قرآن تلاوت می‫نمود، و نماز بجای می‫آورد و همواره مشغول ذکر و عبادت خداوند بود، و در مسجد به اعتکاف می‫نشست.

ماه رمضان را بکلی به عبادت مشغول بود، و آنچنان که در ماه مبارک رمضان به طاعت و عبادت و بندگی خداوند می‫پرداخت در هیچ ماه دیگری از سال چنین نمی‫کرد. تا جائیکه برای ضایع نشدن لحظه‫ای از شب و روزش چند روز متوالی را بدون اینکه افطار کند روزه می‫گرفت تا فرصت بیشتری برای عبادت داشته باشد.

البته صحابه و یارانش را از روزه‫ی متواصل منع می‫کرد. آنها می‫گفتند: شما بطور متواصل روزه می‫گیرید، و چند روز متوالی افطار نمی‫کنید، ما نیز می‫خواهیم چون شما باشیم. آن حضرت به آنها می‫فرمودند:” من چون شما نیستم، من نزد پروردگارم می‫باشم و او مرا غذا می‫دهد و سیراب می‫کند”.^([۱])

و از روی رحمت و شفقت پیروان و امتش را از استمرار روزه منع می‫نمودند. و به کسانی که بسیار اصرار دارند اجازه دادند افطارشان را تا وقت سحر بتأخیر اندازند.

در صحیح بخاری از ابو سعید خدری آمده است که ایشان از پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم شنیدند که آن حضرت می‫فرمودند:” روزه‫یتان را با روزه روز دیگر وصل نکنید. حالا اگر کسی از شما خواست روزه‫اش را استمرار دهد، تنها تا وقت سحر ادامه دهد”. این می‫تواند نوعی استمرار و بهم‫پیوستن روزه‫ها و آسانترین روش برای روزه‫دار باشد. و در حقیقت آن شام روزه دار است که آنرا با کمی تأخیر در وقت سحر میل می‫فرماید. و روزه دار در شبانه‫روز یک وعده غذا دارد، حالا اگر آنرا در سحر میل بفرماید چون کسی است که شامش را بجای اول شب در آخر شب میل می‫کند.

• روش پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم در هلال اول ماه

پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم روزه‫ی ماه مبارک را پس از دیدن هلال اول ماه، و یا گواهی دادن یک شاهد که ماه را دیده، شروع می‫کرد. باری روزه‫ی ماه مبارک را با اعتماد به گواهی ابن‫عمر، و یک بار دیگر با گواهی یک صحرانشین شروع کرد. و از آنها قسم نخواست. فقط به اطلاع رسانی آنها اعتماد نمود، اگر چه این خبر رسانی گواهی و شهادتی از سوی آنها بود، پیامبر از آنها نخواست که سوگند بخورند. واگر هلال اول ماه را نمی‫دید و کسی گواهی نمی‫داد که هلال را دیده، آن حضرت  سی‫روز ماه شعبان را کامل می‫نمود، و سپس روزه‫ی رمضان را شروع می‫کرد.

و اگر چنانچه آسمان ابری می‫بود، و امکان دیدن ماه نمی‫بود، سی‫روز شعبان را کامل می‫نمود، سپس روزه رمضان را شروع می‫کرد.

آن حضرت نه روز ابری را روزه می‫گرفت، و نه به روزه گرفتن آن دستور می‫داد، بلکه دستور داد در صورت ابری بودن آسمان شعبان را سی‫روزه حساب کنند، سپس رمضان را شروع کنند. و این با این فرموده پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم که:” اگر چنانچه آسمان ابری شد حسابش را بجای آورید”.^([۲]) هیچگونه تضادی ندارد. چرا که؛ قدر بمعنی: حساب اندازه گرفته شده است، یعنی اینکه اگر چنانچه هوا ابری بود ماه شعبان را کامل ـ سی روز ـ حساب کنید. آنگونه که در حدیث ثابت دیگری که امام بخاری روایت نموده آمده است:” ماه شعبان را کامل کنید”.^([۳]) و ماه؛ سی روزه کامل می‫شود.

• روششان در پایان دادن ماه

همانطور که اشاره شد آن حضرت مسلمانان را با گواهی یک فرد مسلمان به روزه امر می‫کرد. ولی در پایان دادن به ماه مبارک رمضان دو گواه را به شهادت می‫طلبید.

اگر چنانچه گواهان یا دو شاهد با تأخیر می‫رسیدند، یعنی در روز اول عید و بعد از وقت نماز عید، گواهیشان را می‫پذیرفت و به مسلمانان دستور می‫داد افطار کنند، و در فردای آن روز نماز عید را در وقتش بجای می‫آورد.

 

 

امام ابن قیم (رحمه الله) آورده‫اند: آن حضرت  صلی الله علیه وسلم در اول وقت افطار می‫کردند و مسلمانان را تشویق می‫نمودند تا در وقت افطار عجله کنند، و سحر نیز میل می‫فرمودند و مؤمنان را به سحر خوردن و تأخیر دادن آن تا آخر وقت تشویق می‫کردند.

از کمال شفقت و مهربانیشان بر پیروانشان این بود که آنها را تشویق می‫کردند با خرما افطار کنند، و اگر خرمایی در دسترس نبود با آب.

چرا که معده‫ی خالی چیز شیرین را بهتر قبول می‫کند، و آن برای سلامتی بسیار مفیدتر است، بخصوص برای چشم و قدرت بینائی بسیار مفید است.

و اما آب: جگر بر اثر روزه کمی خشک می‫شود، و وقتی با آب ‫تر می‫گردد، بهتر می‫تواند پس از آن از غذا استفاده ببرد. برای همین برای تشنه‫ی گرسنه بهتر است قبل از میل کردن غذا کمی آب بنوشد، و بعد از آن غذا بخورد.

اینها همه بجانب آن فوائد و خاصیتهایی که خرما و آب در پاک نمودن قلب دارند. البته اینها را جز اهل دل و عرفان درک نمی‫کنند.

 

• با پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم در افطارشان

ـ آن حضرت صلی الله علیه وسلم قبل از نماز افطار میل می‫فرمودند.

ـ افطار آن حضرت صلی الله علیه وسلم چند دانه رطب بود ـ البته اگر می‫یافتند ـ و اگر رطبی نمی‫بود چند دانه خرما میل می‫فرمودند. و اگر چیزی از آن نمی‫یافت، با مقداری آب افطار می‫کردند.

ـ از ایشان آورده‫اند که چون افطار می‫نمودند، می‫فرمودند: “ذَهَبَ الظَّمَأُ, وَابتَلَّتِ العُروقُ، وَثَبَتَ الْأجْرُ إِنْ شَاءَ اللهُ تَعَالى”^([۴]).

 

( تشنگی رفت، روده‫ها تر شد، و به خواست خداوند پاداش نوشته شد).

و از ایشان آورده‫اند که می‫فرمودند:” برای روزه‫دار در هنگام افطار کردنش دعائی است که رد نمی‫شود”.^([۵])

و از ایشان ثابت است که می‫فرمودند:” اگر شب از آنسو بیاید، و روز از این سو برود، روزه دار افطار کرده است”.^([۶])

در شرح فرموده‫ی ایشان گفته‫اند که؛ اگر چه روزه‫دار نیت نکرده باشد، در حقیقت با وارد شدن وقت افطار، انگار که افطار کرده است. همانگونه که با طلوع خورشید ما وارد صبح می‫شویم و با غروب آن وارد شب.

آداب روزه‫دار..

پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم روزه‫دار را از دشنام دادن، و بدگویی، و دعوا و مرافه براه انداختن بشدت برحذر داشته، و حتی از اینکه جواب دشنام و ناسزا را بدهد منع کرده، و به او دستور داده تا در مقابل بد زبانها و کسانی که به او توهین می‫کنند و ناسزایش می‫گویند تنها ـ و با کمال افتخار ـ بگوید: من روزه دارم. ^([۷])

برخی گفته‫اند: با زبان بگوید.

برخی گفته‫اند: به خودش یادآوری کند، و در دلش بگوید تا دچار غرور و خودپسندی نگردد.

برخی گفته‫اند: اگر روزه‫اش فرض بود؛ با زبان بگوید، چرا که میدان خودستائی نیست. و اگر روزه‫اش نفلی بود در دلش بخودش بگوید تا دچار ریا و خودنمایی نگردد.

 

 

([۱]) به روایت امام بخاری و امام مسلم نیشابوری

([۲])”فَإِنْ غُمَّ عَلَیْکُمْ فَاقْدُرُوا لَهُ” [به روایت امام بخاری و امام مسلم نیشابوری].

([۳])”فَأَکْمِلُوا  عِدَّهَ شَعْبَانَ”.[به روایت امام بخاری].

([۴]).[به روایت امام ابوداود سیستانی].

([۵]).”إِنَّ لِلصَّائِم عِنْدَ فِطْرِه دَعْوهً مَا تُرَدُّ” [به روایت ابن ماجه].

([۶]).”إِذَا أَقْبَل اللَّیْلُ مِنْ هَاهُنَا، وَأَدْبَرَ مِنْ هَاهُنَا, فَقَدْ أَفْطَرَ الصَّائِمُ” [به روایت امام بخاری و امام مسلم نیشابوری].

([۷]).”إِنِّی صَائِمٌ” [به روایت امام بخاری و امام مسلم نیشابوری].