مفهوم اصطلاحی سنّت

مفهوم اصطلاحی سنّت:

اگر لفظ سنّت در شریعت اطلاق شود، یعنی آنچه پیامبر rدستور داده یا نهی نموده و با گفتار یا رفتار خویش تأیید و اجرا کرده است.

به همین سبب، در دلایل شرعی گفته می­شود: کتاب و سنّت؛ یعنی قرآن کریم و حدیث شریف نبوی.

با وجود این، از دیدگاه عالمان شریعت، مفهوم سنّت با توجّه به اختلاف رشته و تخصّص آنان، متفاوت است.

در این بخش، مفهوم سنّت از دیدگاه محدّثان و از این لحاظ که دومین منبع قانونگذاری به شمار می­رود، مورد نظر ماست.[۱]

بنابراین می­توان سنّت را این گونه تعریف کرد:

هر سخن، عمل، تأیید، ویژگی خَلقی و فطری، صفت اخلاقی یا سیرت و روشی که از پیامبر rنقل شده و به اثبات رسیده است؛ فرقی نمی­کند که پیش از بعثت یا پس از آن باشد.[۲]

سنّت از این لحاظ، مترادف با حدیث است.

بنابراین سخن منقول از پیامبر rیعنی احادیثی که ایشان آن‎ها را به مناسبت­های متفاوتی گفته­اند و نیز احکام، اعتقادات و آدابی که بیان فرموده­اند.

مانند: «إنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّیَّاتِ»[۳]؛ «همانا [صحّت و ارزش و پذیرش] اعمال بستگی به نیّت­ها دارد».

مراد از عمل و فعل پیامبرr، آنچه صحابه Fاز اعمال ایشان نقل کرده­اند؛ همچون وضو، نماز، عبادت، روزه و امثال آن.

و هدف از تقریر و تأیید، یعنی اعمالی که از صحابه Fصادر شده و پیامبر rبا سکوت، عدم­انکار، موافقت یا تحسین خویش، آن‎ها را تأیید نموده­اند که چون برخوردار از پذیرش و موافقت رسول الله rبوده، گویی که از ایشان صادر شده است.

به عنوان نمونه، وقتی پیامبر rنیزه­بازی حبشی­ها را در مسجد دیدند، سکوت نموده و آن را انکار نکردند.[۴]

مراد از ویژگی و صفات فطری و خَلقی رسول الله صلی الله علیه وسلم، شکل و سیمایشان؛ همچون چهرۀ سرخ­گون پیامبر  و قد بلند و رنگِ پوست و تبسّم ایشان است.

هدف از صفات اخلاقی، تمامی رفتار و شمایل رسول الله rاست.

قید پیش از بعثت، شامل همۀ حالات ایشان پیش از بعثت، و عبارت بعد از بعثت، شامل تمامی شرایط و حالاتی که پس از بعثت داشتند، می­شود، زیرا پیامبر صلی الله علیه وسلم پیشوای رهنما و اسوه بودند، چنانکه در قرآن کریم می­خوانیم:

﴿لَّقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ لِّمَن کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَذَکَرَ اللَّهَ کَثِیرًا﴾ [الأحزاب: ۲۱]

«قطعاً برای شما در زندگی رسول الله صلی الله علیه وسلم سرمشق نیکویی است؛ برای آنان که به الله تعالی و روز آخرت امید دارند و الله را بسیار یاد می‌کنند».[۵]

[۱]– نک: المختصر فی علوم الحدیث، محمّد عجاج خطیب، ص ۱۵٫

[۲]– نک: السّنّه ومکانتها فی التّشریع الإسلامی، مصطفی سباعی، ص ۵۹؛ المختصر من علوم الحدیث، ص ۱۶٫

[۳]– صحیح بخاری، شمارۀ حدیث: ۱؛ صحیح مسلم، شمارۀ حدیث: ۱۹۰۷ با این الفاظ: «إنّما الأعمالُ بالنّیّه…».

[۴]– صحیح بخاری، شمارۀ حدیث: ۴۹۳۸؛ صحیح مسلم، شمارۀ حدیث: ۸۹۲٫

[۵]– نک: السّنّه ومکانتها فی التّشریع الإسلامی، صص ۵۹- ۶۰؛ المختصر الوجیز فی علوم الحدیث، صص ۱۵- ۱۷٫