حقوق زوجین – حقوق شوهر

حقوق شوهر:
مرد در خانواده به مثابه ناخدای یک کشتی است. این به معنی ناچیز شمردن نقش زن در خانواده نیست، چرا که زندگی زناشویی موضوعی است که زن و مرد در آن شرکت دارند که سرمایه ی آن مودت و رحمت است. مرد وظیفه ی به دوش گرفتن دشواری ها و مسئولیت های زندگی را بر عهده دارد. زن نیز حقوقی را بر شوهر دارد همانطور که مرد بر وی حقوقی را دارد که درصورت ادای آن هردو طرف به سعادت و کامیابی نایل می شوند و زندگی نیک و والایی را خواهند داشت. خداوند متعال در قرآن کریم چنین بیان می فرماید: {ولهن مثل الذی علیهن بالمعروف وللرجال علیهن درجه والله عزیز حکیم} [بقره: ۲۲۸] یعنی: «و مانند همان [وظایفى] که بر عهده زنان است به طور شایسته به نفع آنان [بر عهده مردان] است و مردان بر آنان درجه برترى دارند و خداوند توانا و حکیم است.»

حضرت عایشه -رضی الله عنها- از رسول الله صلى الله علیه و سلم پرسید: از بین مردم چه کسی بیش ترین حق را بر گردن زن دارد؟ فرمود: (زوجها) یعنی: «شوهرش»، پرسید: و چی کسی بیش ترین حق را بر گردن مرد دارد؟ قال: (أمه) یعنی: «مادرش» [حاکم، و بزار] مرد بر زن حق سرپرستی را دارد و زن باید برای خروج از منزل یا خرج کردن از پول های شوهر و مانند این ها از وی اجازه بگیرد. البته مرد نباید درباره ی داشتن این حق دچار سوءتفاهم شده و از خروج همسرش از خانه، درصورت داشتن عذر موجه برای بیرون رفتن مانند صله ی رحم، یا براوردن برخی نیازهای ضروری، ممانعت نماید. چرا که جز انسان بزرگوار با زن با بزرگی و احترام برخورد نمی کند و جز فرومایگان با زن با سبکی و بی احترامی رفتار نمی نمایند.
حق سرپرستی تنها به مرد داده شده است؛ چرا که مرد توانایی تحمل رنج و سختی های کار کردن و دشواری های زندگی را داشته و می تواند با دوراندیشی بیش تری در مورد مسائل بیاندیشد و آن چه باید پیش انداخته شود را پیش انداخته و کاری را که باید به تعویق بیافتد را به آینده موکول می نماید. خداوند متعال می فرماید: {الرجال قوامون على النساء بما فضل الله بعضهم على بعض وبما أنفقوا من أموالهم} [نساء: ۳۴] یعنی: « مردان سرپرست زنانند به دلیل آنکه خدا برخى از ایشان را بر برخى برترى داده و [نیز] به دلیل آنکه از اموالشان خرج مى‏کنند.»

از جمله وظایفی که زن در قبال شوهرش بر عهده دارد از این قرار می باشند:

۱-اطاعت کردن:
دین اسلام اطاعت از شوهر را بر زن واجب کرده است؛ تا زمانیکه به معصیت خداوند و گناه فرمان نداده باشد، چون در نافرمانی از خالق متعال اطاعت کردن از هیچ مخلوقی درست نیست. خداوند متعال بهشت برین را برای زنی که به خوبی در اطاعت شوهرش باشد مهیا ساخته است. پیامبر خدا صلى الله علیه و سلم چنین می فرماید: (إذا صلَّت المرأه خمسها، وصامت شهرها، وحفظت فرجها، وأطاعت زوجها، قیل لها: ادخلی الجنه من أی أبواب الجنه شئت) یعنی: «زمانیکه زنی نمازها پنجگانه اش را به جای آورد، روزه ی ماه رمضان را بگیرد، عفت و پاکدامنی اش را حفظ نموده و از شوهرش اطاعت کند به او گفته می شود: از هرکدام از دروازه های بهشت که خواهی وارد شو!» [احمد، و طبرانی]

آن حضرت صلی الله علیه و سلم همچنین می فرماید: (أیما امرأه ماتت، وزوجها عنها راضٍ؛ دخلت الجنه) یعنی: «هر زنی که بمیرد و شوهرش از او راضی باشد، به بهشت داخل می گردد.» [ابن ماجه] و از حضرت ابن عباس -رضی الله عنهما- روایت می شود که می گوید: زنی نزد پیامبر صلى الله علیه و سلم آمده و گفت: یا رسول الله، من نماینده ی گروهی از زنان به سوی شما هستم. این جهاد را که خداوند بر مردان واجب ساخته است و اگر زخمی شوند پاداش می گیرند، اگر کشته شوند نزد پروردگار خویش زنده و روزی داده شده اند ولی ما (جماعت زنان) به آن ها رسیدگی می کنیم و خدمتشان می کنیم، ما را از آن (اجر و پاداش جهاد) چه بهره ای هست؟ پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمود: (أبلغی من لقیت من النساء أن طاعه الزوج، واعترافًا بحقه یعدل ذلک (أی: یساویه (وقلیل منکن من یفعله) یعنی: «از من به زنانی که دیدی برسان که اطاعت شوهر و گردن نهادن به حقوق وی با آن (پاداش جهاد و شهادت) برابر است.» [بزار، و طبرانی]

۲- پاسخ دادن به تمایل شوهر به نزدیکی کردن:
زن باید درصورت درخواست شوهرش برای نزدیکی، برای پیشگیری از فتنه و سیراب نمودن شهوت، درخواستش را اجابت کند. پیامبر صلى الله علیه و سلم بیان می فرماید که: (إن المرأه تقبل فی صوره شیطان، وتدبر فی صوره شیطان، فإذا رأى أحدکم من امرأه ما یعجبه فلیأتِ أهله، فإن ذلک یرد ما فی نفسه) یعنی: « زن به صورت شیطان می آید و وقتی پشت کرده و می رود نیز در صورت شیطان است. اگر کسی از شما زنی را ببیند و از او خوشش بیاید، باید به سوی عیالش برود و آن چیزی را که در نفس وی می باشد را بازمی دارد.» [مسلم] و می فرماید: (إذا دعا الرجل امرأته إلى فراشه، فلم تأته، فبات غضبان علیها، لعنتها الملائکه حتى تصبح) یعنی: «هرگاه شخصی زنش را به بستر خود بطلبد، و او با وی همبستر نشود، و شوهرش با حالتی خشمناک بخوابد، فرشتگان تا صبح او را لعنت می کنند.» [بخاری، و مسلم، و احمد]

اطاعت کردن از شوهر برای نزدیکی درصورت وجود موانع شرعی زیر واجب نیست:

– وقتی که زن در حالت حیض یا نفاس باشد.
– درحال روزه ی فرض، مانند روزه ی ماه رمضان یا نذر یا روزه ی کفاره باشد. اما شب می تواند با وی نزدیکی نماید. چنانکه خداوند متعال در قرآن کریم فرموده است: {أحل لکم لیله الصیام الرفث إلى نسائکم هن لباس لکم وأنتم لباس لهن} [بقره: ۱۸۷] یعنی: « در شبهاى روزه همخوابگى با زنانتان بر شما حلال گردیده است آنان براى شما لباسى هستند و شما براى آنان لباسى هستید.»

– در حالت احرام برای حج یا عمره باشد.
– اگر از وی بخواهد که از پشت با وی نزدیکی نماید.

آنچه برای شوهر در دوران حیض زن حلال است:
نزدیکی با زن در حالت حیض وی حرام است. با توجه به فرمان خداوند در قرآن که می فرماید: {فاعتزلوا النساء فی المحیض ولا تقربوهن حتى یطهرن} [بقره: ۲۲۲] یعنی: « پس هنگام عادت ماهانه از [آمیزش با] زنان کناره گیرى کنید و به آنان نزدیک نشوید تا پاک شوند.» اما مرد می تواند از باقی اندام زن به جز شرمگاهش بهره بگیرد.
از حضرت عایشه -رضی الله عنها- نقل شده که رسول الله صلى الله علیه و سلم در حالت حیض ما از ما می خواست تا ازار پوشیده و از بالای ازار با وی همبستر می شد. [مسلم] چنانچه مردی با همسرش در حالت حیض نزدیکی کند و از حرام بودن آن آگاه بوده باشد، مرتکب گناهی کبیره شده است و باید توبه کرده و اگر در ابتدای دوره ی قاعدگی باشد یک دینار صدقه بدهد و درصورتیکه نزدیکی در آخر دوره ی قاعدگی باشد باید نیم دینار صدقه بدهد، که پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده است: (إذا واقع الرجل أهله، وهی حائض، إن کان دمًا أحمر فلیتصدَّقْ بدینار، وإن کان أصفر فلیتصدَّقْ بنصف دینار)یعنی: «اگر مردی یا عیالش نزدیکی نمود و او در حال حیض بود، چنانچه خون سرخ رنگ بود یک دینار و اگر زرد رنگ بود باید نیم دینار صدقه بدهد.» _[ابوداود، و حاکم] در مورد نفاس هم بر اساس حیض قیاس می شود.

۳- آرایش زن برای شوهر:
بر زن واجب است که برای شوهرش خود را بیاراید و هر روز برایش چنان خود را نمایان سازد که گویی عروسی در شب زفاف است. از انواع آرایش های شناخته شده در دوران پیامبر صلى الله علیه و سلم این موراد هستند: توتیا(سرمه)، حنا و عطر. رسول خدا صلى الله علیه و سلم می فرماید: (علیکم بالإثمد، فإنه یجلو البصر، وینبت الشعر) یعنی: «سرمه بزنید که دیدگان را جلا می دهد و به رشد مو کمک می کند.» [ترمذی، و نسائی] در آن زمان زنان با زیور آلات خود را زینت می بخشیدند و لباس های به رنگ سرخ می پوشیدند. پیامبر صلى الله علیه و سلم به یارانش امر می فرمود که وقتی از سفر بازمی گردند بلافاصله به خانه نرودند؛ تا همسرش بتواند خود را برای او آماده و آراسته کند. از حضرت جابر-رضی الله عنه – روایت شده که پیامبر صلى الله علیه و سلم از آنکه مرد شب هنگام بی اطلاع به خانه بیاید نهی می فرمود. [متفق علیه]

توصیفی که یکی از زنان از شوهرش حکایت می کند جالب است، وقتی که می گوید:
شوهر من مردی است هیزم شکن ( که درختان را قطع کرده و چوب ها را از کوه گرد می آورد، سپس به بازار برده و می فروشد و با آن مایحتاجات خانه را می خرد)، من رنجی را که وی در راه کسب روزی برای ما می کشد را به خوبی احساس می کنم و گرمای عطش و تشنگی او را در کوه ها را احساس می کنم که انگار می خواهد گلویم را بسوزاند، برای همین برایش آب سرد را مهیا می سازم تا وقتی که می آید در دسترس وی باشد، خانه را برایش آراسته و مرتب می کنم و برای او غذا آماده می کنم. سپس با برتن نمودن بهترین و زیباترین لباس هایم در انتظار وی می مانم. وقتی که در زد، همچون استقبال از داماد محبوبم، به استقبال وی می روم و خود را در اختیار او می گذارم. اگر آسایش نیاز داشته باشد آن را برایش فراهم می سازم و چون مرا خواهد همچون طفلی که در بغل قرار گرفته و او با وی سرگرم شده و به او دل می سپارد. درحقیقت هر زنی در رابطه با شوهرش باید اینچنین باشد. زن باید از زیور آلات و آرایشی که شوهرش دوست دارد مطلع بوده و خود را بدان بیاراید و این کار را با مهارت انجام دهد و همچنین باید از چیزهایی که شوهرش دوست ندارد آگاهی داشته و برای راضی و خرسند نگاه داشتن وی آن ها را ترک نماید و بهتر است که از تمام چیزهایی که او در این زمینه دوست دارد سر درآورد.

۴- حق کسب اجازه:
زن باید در موارد بسیاری از شوهرش کسب اجازه نماید از جمله در روزه ی نفلی که گرفتن روزه بدون اجازه ی شوهرش بر او حرام است. پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (لا یحل لامرأه أن تصوم وزوجها شاهد (أی: حاضر) إلا بإذنه، ولا تأذن فی بیته إلا بإذنه) یعنی: « برای زن روا نیست که با حضور شوهرش روزه بگیرد، مگر با اجازه ی او، و یا کسی را بدون اجازه اش به خانه اش راه دهد.» [متفق علیه] همچنین آن حضرت صلى الله علیه و سلم فرماید: (ومن حق الزوج على الزوجه ألا تصوم إلا بإذنه، فإن فعلت جاعت وعطشت ولا یقبل منها) یعنی: «از حقوق مرد بر زن آن است که بدون اجازه ی وی روزه نگیرد و اگر چنان کند تنها گرسنه و تشنه مانده و (روزه اش) از وی قبول نمی شود.» [طبرانی] زن نباید کسی را بدون اجازه ی شوهرش به خانه راه داده یا بدون اجازه ی وی و بی دلیل از منزل خارج شود.

از حضرت ابن عباس و حضرت ابن عمر نقل شده که تعریف می کنند: زنی از قبیله ی خثعم نزد پیامبر صلى الله علیه و سلم آمد و گفت: من زنی بدون شوهر هستم و قصد ازدواج دارم. حق شوهر بر من کدام است؟ فرمود: (إن حق الزوج على الزوجه: إذا أرادها فراودها وهی على ظهر بعیر لا تمنعه، ومن حقه ألا تعطی شیئًا من بیته إلا بإذنه، فإن فعلتْ کان الوزر علیها، والأجر له، ومن حقه ألا تصوم تطوعًا إلا بإذنه، فإن فعلت جاعت وعطشت، ولم یُتقبَّل منها، وإن خرجت من بیتها بغیر إذنه لعنتها الملائکه حتى ترجع إلى بیته أو أن تتوب) یعنی: «حق مرد بر زن آن است که: هرگاه او را بخواهد و به سوی خود خواند و زن بر شتر سوار باشد وی را از خود منع نکند، از جمله حقوق وی آن است زن که از خانه ی او چیزی نبخشد جز به اجازه ی وی، و اگر چنان کرد بر زن گناه نوشته شود و برای مرد پاداش خواهد بود، و نیز ازحقوق مرد آن است که زن روزه ی نفلی را بدون اجازه ی او نگیرد و اگر چنان نماید، تنها گرسنگی و تشنگی کشیده و روزه اش مقبول نخواهد بود، اگر بدون اذن شوهر از خانه خارج شود فرشتگان او را تا وقتیکه به خانه بازمی گردد و یا توبه می کند لعنت می فرستند. » [بیهقى، و طبرانی]

۵- محافظت از مال و ناموس شوهر:
بر زن واجب است که از ناموس و آبروی خویش محافظت کرده و آن را از شبهات و از زیر سئوال قرار دادن دور نگاه دارد، این کار شوهر را راضی نگاه می دارد. مراقب مال و دارائی های شوهر بوده و آن را به هدر ندهد و در مصارف غیرشرعی خرج نکند که نیک اندیشی نیمی از درآمد و معیشت فرد می باشد. زن می تواند با اجازه ی شوهرش از مال وی ببخشد. از حضرت عایشه -رضی الله عنها- نقل شده که می گوید: هرگاه زن از خوراکی های خانه (که فاسد نشدنی هستند) ببخشد، پاداش این بخشش را خواهد داشت و شوهرش پاداش بدست آوردن آن را می برد. [مسلم]

۶- اقرار به برتری شوهر:
مرد سعی و تلاش کرده و زحمت می کشد تا برای خرج و مخارج زن و فرزندانش را تهیه کند و برایشان زندگی آسوده و سعادتمندی را فراهم ساخته و از احتیاج و دست دراز کردن پیش دیگران به دور بماند. مرد همسرش را با نزدیکی کردن عفت بخشیده و نیز به جای او با سختی های زندگی مواجه می شود. برای همین پیامبر صلى الله علیه و سلم فرموده اند: (لو أمرت أحدًا أن یسجد لأحد، لأمرت المرأه أن تسجد لزوجها، من عظم حقه علیها) یعنی: «اگر کسی را دستور می دادم تا به دیگری سجده کند، زن را دستور می دادم تا به شوهرش سجده کند، به دلیل حق بسیاری که بر گردنش دارد.» [ابوداود، و ترمذی، و ابن حبان] پیامبر خدا صلى الله علیه و سلم زنان را از انکار برتری شوهرانشان بر آنان برخذر داشته است. آن حضرت صلى الله علیه و سلم اینگونه می فرمایند: (اطلعتُ فی النار، فإذا أکثر أهلها النساء؛ یکفرن العشیر، لو أحسنت إلى إحداهن الدهر، ثم رأت منک شیئًا، قالت: ما رأیت منک خیرًا قط) یعنی: « به دوزخ، نظر انداختم و دیدم که اکثریت دوزخیان را زنان تشکیل می دهند، زیرا از شوهرانشان ناسپاسی میکنند، اگر تمام عمر به همسرت خدمت کنی، ولی یک بار از شما، چیزی (خلاف میلش) مشاهده کند، می گوید: من هرگز از تو خیری ندیده ام!» [بخاری] بزرگی قدر شوهر بر زن پنهان نیست و باید پیوسته در تشکر و ستایش از وی بکوشد و بدینگونه شکر پروردگار جهانیان را بجا آورد.

۷- خدمت کردن به شوهر:
زن مسلمان سعی در انجام وظایف خویش در قبال شوهر و فرزندانش داشته و از این کار خرسند است و طالب رضایت خداوند باری تعالی از بجا آوردن آن ها می باشد.
اسماء دختر حضرت ابوبکر رضی الله عنهما به شوهرش زبیر بن عوام -رضی الله عنه- در منزل خدمت می کرد. حضرت زبیر اسبی داشت و حضرت اسماء عهده دار کارهای آن نیز بود.
حضرت فاطمه -رضی الله عنها، دختر رسول الله -صلى الله علیه و سلم- نیز در منزل به خدمت حضرت علی بن ابی طالب رضی الله عنه می پرداخت و از برآوردن احتیاجات وی سرباز نمی زد. وقتی که از رسول الله صلى الله علیه و سلم درخواست یک خدمتکار برای انجام کارهای منزل را نمود، و این امکان در دسترس نبود، آن حضرت صلى الله علیه و سلم او را به ذکر و یاد خداوند متعال در هنگام رفتن به بستر امر فرمود تا تسبیح و تحمید و تکبیر وی را بگوید، این اذکار به عنوان کمک و یاری وی در تحمل سختی و دشواری های وی بود.
این حق به نوعی از پایبندی دینی ناشی شده و یک نوع حق شرعی و قضائی نیست. این نظر امام شافعی، امام احمد و ابن حزم و غیر می باشد.

ترجمه: مسعود