وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
اسلام برای هرکدام از زوجین حقوقی را قائل شده است، همانطور که برای هرکدام از آنان وظایفی را مشخص نموده است که باید آن ها را به خوبی دانست تا بتوان به نیکی از عهده ی انجام آن برآمده و بتوانند به شیوه ای شایسته درپی احقاق حق خویش باشند. وقتی زن و شوهر از حقوق و وظایف هم آگاهی درستی داشته باشند کلید آرامش و آسایش زندگی را در دستان خویش خواهند داشت. حقوق مزبور زندگی زناشویی را نظم و سامان بخشیده و بر رفتار مناسب و نیکو در بین زن و شوهر تأکید نموده و آنان را تشویق می کند تا پیش از آنکه چیزی بگیرند، چیزی بدهند و حق و حقوق شریک زندگی شان را تمام و کمال و با طیب خاطر و دور از اجبار و اکراه به وی بدهند. طرف دیگر نیز باید این احسان و نیکی را با نیکی و احسانی بهتر پاسخ گوید و در دادن حق دیگری بطور کامل و بدون کم و کاست شتاب ورزد.
حقوق زن:
زن حقوقی را بر شوهرش دارد که باید ادا شود و کوتاهی درباره ی آن جایز نیست. خداوند متعال می فرماید: {ولهن مثل الذی علیهن بالمعروف} [بقره: ۲۲۸] یعنی: «و مانند همان [وظایفى] که بر عهده زنان است به طور شایسته به نفع آنان [بر عهده مردان] است.»
این حقوق عبارتند از:
۱- نفقه: دین اسلام حتی اگر زن توانگر نیز باشد دادن خرج و مخارج زن از دارایی های مرد را بر وی واجب ساخته است؛ مرد باید غذا، نوشیدنی، مسکن و پوشاک مناسب را برای زن و به دور از افراط و تفریط مهیا سازد. خداوند متعال می فرماید: {لینفق ذو سعه من سعته ومن قدر علیه رزقه فلینفق مما آتاه الله لا یکلف الله نفسًا إلا ما أتاها} [طلاق:۷] یعنی: «بر توانگر است که از دارایى خود هزینه کند و هر که روزى او تنگ باشد باید از آنچه خدا به او داده خرج کند خدا هیچ کس را جز [به قدر] آنچه به او داده است تکلیف نمىکند.» و می فرماید: {وأسکنوهن من حیث سکنتم من وجدکم ولا تضاروهن لتضیقوا علیهن} [طلاق: ۶] معنی آیه ی شریفه: «همانجا که [خود] سکونت دارید به قدر استطاعتخویش آنان را جاى دهید و به آنها آسیب [و زیان] مرسانید تا عرصه را بر آنان تنگ کنید.»
پیامبر صلى الله علیه و سلم در مورد دادن نفقه به زن و فرزندان تشویق و ترغیب نموده و می فرماید: (دینار أنفقتَه فی سبیل الله، ودینار أنفقته فی رقبه، ودینار تصدقت به على مسکین، ودینار أنفقته على أهلک، أعظمها أجرًا الذی أنفقته على أهلک) یعنی: «دیناری است که در راه خدا صرف می کنی، و دیناری است که در آزادی بنده ای صرف می کنی، و دیناری است که بر مسکین صرف می کنی و دیناری است که به خانواده ات صرف می کنی، ثواب آنکه بر خانواده ات صرف می کنی فزونتر است.»_[مسلم] و نیز آن حضرت صلى الله علیه و سلم فرموده است: (إذا أنفق الرجل على أهله نفقه وهو یحتسبها (أی: یبتغى بها وجه الله ورضاه) کانت له صدقه) یعنی: «هرگاه مردی برای دریافت رضای خداوند به خانواده اش مصرف نماید، برایش صدقه بحساب می آید.» [متفق علیه] چنانچه زن بی آنکه به اسراف و تباه ساختن مال شوهرش دست بزند از مال وی در راه خدا خرج کند و به عنوان کاری نیک در میزان اعمال شوهرش محسوب می شود. از حضرت عایشه – رضی الله عنها – روایت شده است که گفته است: هرگاه زن از طعام موجود در خانه (غذای فاسد نشدنی) انفاق کند به آن اندازه برای وی پاداش خواهد بود و برای شوهرش نیز بخاطر بدست آوردن آن طعام پاداش خواهد بود. [مسلم] زن می تواند از دارایی های شوهرش (بدون اجازه ی وی) به اندازه ی کافی بردارد، چنانچه وی در به عهده گرفتن خرج و مخارج او و فرزندانش کوتاهی نماید ولی نباید بیش تر از حد لزوم بردارد. هند دختر عتبه -رضی الله عنها- از رسول الله صلى الله علیه و سلم سؤال کرد: یا رسول الله، ابوسفیان (شوهر وی) مرد خسیسی است و به اندازه ی کافی به من و فرزند من نمی دهد مگر آنکه بدون اطلاعش چیزی از مال او بردارم. پیامبر صلى الله علیه و سلم: (خذی ما یکفیک وولدک بالمعروف) یعنی: «آنچه را که برای تو و فرزندانت کفایت می کند، بوجهی پسندیده بگیر.» [متفق علیه]
۲- نیک رفتاری: مرد باید خانواده اش را شاد و مسرور نگاه داشته و او با همسرش با نرمی و رفتار کرده و در خوشبختی وی بکوشد تا دوستی و هماهنگی آنان دوام یابد. خداوند متعال می فرماید: {وعاشروهن بالمعروف فإن کرهتموهن فعسى أن تکرهوا شیئًا ویجعل الله فیه خیرًا کثیرًا} [نساء: ۱۹] یعنی: «و با آنها بشایستگى رفتار کنید و اگر از آنان خوشتان نیامد پس چه بسا چیزى را خوش نمىدارید و خدا در آن مصلحت فراوان قرار مىدهد.»
پیامبر خدا صلى الله علیه و سلم الگویی عملی برای حسن معاشرت و خوشرفتاری با زنان بودند. به همسرانش اظهار عشق و محبت نموده و با آنان با ملایمت رفتار میکرد. کیبار با حضرت عایشه -رضی الله عنها- در دویدن مسابقه داد و حضرت عایشه رضی الله عنها از او برد و دفعه ی بعد که با او مسابقه داد پیامبر صلی الله علیه و سلم از او برد و به او فرمود: (هذه بتلک) یعنی: «این به آن در.» [ابن ماجه] ایشان صلی الله علیه و سلم می فرمود: (خیرکم خیرکم لأهله، وأنا خیرکم لأهلی) یعنی: «بهترین شما بهترینتان با خانواده اش است و من از همه شما با اهل و خانواده ام بهتر هستم.» [ابن ماجه]
پیامبر صلى الله علیه و سلم نیز چنین می فرماید: (أکمل المؤمنین إیمانًا أحسنهم خلقًا، وألطفهم بأهله) یعنی: « کاملترین مؤمنان از روی ایمان کسانی هستند که اخلاقشان بهتر باشد، و بیش از دیگران با همسرانشان به نرمی رفتار کنند.» _[ترمذی] حضرت عایشه -رضی الله عنها- می گوید: پیامبر صلى الله علیه و سلم به خانواده اش خدمت می نمود (یعنی: آنان را در به انجام رسانیدن برخی کارهایی که مخصوص خودشان بود کمک می کرد)، تا آنکه صدای اذان را می شنید و از خانه خارج می شد. [بخاری، و ابوداود]
حسن معاشرت زن و مرد شکل های مختلفی دارد که همگی بر محبت و مودت بین آن دو تأکید می کنند، از جمله ی آن ها:
– مرد باید به زن اجازه بدهد تا نظر خود را ابراز نماید: زندگی زناشویی یک نوع مشارکت بین زن و شوهر می باشد. مرد باید به همسرش فرصت و مجال بیان نقطه نظراتش را درباره ی مسائل خانه بدهد. این کار زندگی مشترک زوجین را آسان و سعادتمند می سازد. همچنین مرد باید به نظرات همسرش احترام گذاشته و درصورت درست بودن حتی اگر مخالف رأی وی بوده باشد، از آن تقدیر نماید.
یک روز که همسر حضرت عمر بن خطاب رضی الله عنهما در برابر حرف حضرت عمر ایستاد و با وی مناقشه نمود، حضرت عمر بر این کار وی خرده گرفت ولی همسرش گفت: چرا درمورد اینکه با تو مناقشه می کنم، سخت می گیری؟ قسم به خدا که زنان پیامبر صلی الله علیه و سلم با وی مناقشه می کنند. [بخاری]
زمانیکه پیامبر صلى الله علیه و سلم از صحابه خواست تا از احرام درآمده و به مدینه بازگردند(پس از صلح حدیبیه در سال ششم پس از هجرت) مسلمانان در امتثال امر آن حضرت صلی الله علیه و سلم درنگ کرده و از از شروط صلح حدیبیه و از اینکه در آن سال نمی توانستند عمره یشان را به جا بیاورند غمگین بودند. پیامبر صلی الله علیه و سلم نزد ام سلمه رضی الله عنها رفته و آنچه از مردم دیده بود را برای وی تعریف کرد. ام سلمه گفت: یا رسول الله، آیا چنان دوست داری؟ پس خارج شو و با کسی از آنان سخن مگو تا قربانی ات را ذبح نمایی و دلاکت را فرا بخوان تا سرت را بتراشد. آن حضرت صلی الله علیه و سلم نیز چنان کرد و بیرون رفت و با کسی حرف نزد تا آن کارها را انجام داد. وقتی مسلمانان عملکرد رسول خدا صلی الله علیه و سلم را مشاهده نمودند، از سرگشتگی درآمده و خطر نافرمانی از دستور پیامبر خدا صلى الله علیه و سلم را احساس کردند و به ذبح قربانی هایشان پرداختند و مشغول تراشیدن سر همدیگر شدند. درحقیقت این قضیه به یمن مشورت ام سلمه رضی الله عنها فیصله یافت.
– تبسم، مهربانی و نیکی کردن: مرد بایستی با خانواده اش گشاده رو باشد، آنچنان پرخاش گر نباشد که بزرگ و کوچک از وی در هراس باشند. بلکه بی ادبی همسرش را با گذشت بزرگوارانه و لبخندی دلنشین و آرام و با نصیحتی همراه با لطف پاسخ دهد. درنتیجه ی این برخورد محبت بیش تری حاصل شده و خشم و ناراحتی رخت برمی کند.
از معاویه بن حیده -رضی الله عنه- روایت شده که گفته است: گفتم: یا رسول الله! زنان ما بر ما چه حقی دارند؟ فرمود: (أن تطعمها إذا طعمتَ، وتکسوها إذا اکتسیت، ولا تضرب الوجه ولا تقبح (أی: لا تقل لها: قبحک الله)، ولا تهجر إلا فی البیت) یعنی: «چون طعام خوردی طعام شان دهی و چون لباس پوشیدی او را لباس بپوشانی، بر صورت زن سیلی مزن و باو نگو خدا ترا زشت سازد، و جز در خانه از او دوری مکن.» [ابوداود، و ابن حبان]
پیامبر صلى الله علیه و سلم باز می فرماید: (استوصوا بالنساء خیرًا، فإن المرأه خلقت من ضِلَع، وإن أعوج ما فی الضِّلَع أعلاه؛ فإن ذهبتَ تقیمه کسرته، وإن ترکته لم یزل أعوج) یعنی: «خواهان رفتار نیک با زنان شوید. زیرا زن از استخوان پهلوی چپ آفریده شده، و کج ترین استخوانهای پهلو بالاتر آنست، اگر خواسته باشی راستش کنی، می شکنی، و اگر بگذاری، همیشه کج است. پس در مورد زنان همدیگر را وصیت به خیر نمائید.» [متفق علیه]
۳- نگاهداری عفت و پاکدامنی زنان با نزدیکی کردن با آنان: نزدیکی کردن حقی مشترک بین زن و شوهر می باشد که طی آن هریک از آنان از دیگری کام می گیرد و بواسطه ی آن مرد و زن عفت و پاکدامنی خود را حفظ می نمایند و از فحشاء به دور مانده و در آخرت اجر و پاداش دریافت می کنند. هر زنی این حق را مردش دارد که این حق وی را به درستی ادا نموده و با وی لطافت و نرمش و معاشقه به خرج داده و البته زن نیز همین وظیفه را در قبال شوهرش برعهده دارد.
برخی از علما اینگونه اجتهاد نموده و گفته اند: برای هر مردی مستحب می باشد که حداقل در طول چهار شب یک بار با همسرش نزدیکی کند، بر این اساس که در شریعت اسلام هر مردی حق دارد که تا چهار زن را به همسری بگیرد و مرد حق ندارد به مسافرتی طولانی رفته و زنش را تنها بگذارد، و زن به سوی او میل داشته و در اشتیاق وی باشد. مگر آنکه زن را با خود به مسافرت ببرد در غیر اینصورت سفر وی نباید بیش از چهار ماه طول بکشد.
۴- عدالت بین زنان: در راستای عظمت شریعت اسلامی و رحمت و شفقت خداوند بر بندگان مؤمن خویش و برای پیشگیری از فتنه و گسترش فساد و نیز برای مراعات حال بیوه زنانی که شوهرانشان شهید شده اند، و پاکدامن ماندن مسلمانان دین اسلام تعدد زوجات را برای مردان مباح داشته و آن را به چهار زن، که در یک زمان بتوانند در نکاح مرد باشند، محدود ساخته است.
زن صالح شوهرش را از ازدواج مجدد منع نمی نماید، چنانچه در این کار برای مرد پاکدامنی و عفت بیش تری باشد، یا زن دچار نوعی بیماری گشته باشد و یا برای تحت سرپرستی قرار دادن یک بیوه زن و همچنین برای ممانعت از افزایش جمعیت زن های مجرد در جامعه.
هرگاه مردی بیش از یک زن را به نکاح خویش درآورد، بر او واجب است که میان آنان به عدالت رفتار کند. از آن جا که خداوند متعال چنین می فرماید: {فانکحوا ما طاب لکم من النساء مثنی وثلاث ورباع فإن خفتم إلا تعدلوا فواحده أو ما ملکت أیمانکم} [نساء: ۳] معنی آیه: « هر چه از زنان [دیگر] که شما را پسند افتاد دو دو سه سه چهار چهار به زنى گیرید پس اگر بیم دارید که به عدالت رفتار نکنید به یک [زن آزاد] یا به آنچه مالک شدهاید [اکتفا کنید]»
پیامبر خدا صلى الله علیه وسلم مردان را از اجرا ننمودن عدالت میان زنان شان برحذر داشته و می فرماید: (من کانت له امرأتان، یمیل مع إحداهما على الأخرى، جاء یوم القیامه وأحد شقیه ساقط) یعنی: «آنکه دو زن دارد، و تنها به یکی از آن دو تمایل دارد، در روز قیامت چنان خواهد بود که یک طرف بدنش افتاده باشد. » [ترمذی] رسول خدا صلى الله علیه و سلم بین همسرانش به عدالت رفتار می نمود و حتی برای همسفری در سفرهایش در بین آنان قرعه می انداخت. [بخاری]
لازمه ی برقراری عدالت بین همسران دادن خرجی برابر به آن ها برای خورد و نوش و مسکن و پوشاک و اقامت نزدشان می باشد، اما به عدالت رفتار نمودن در جنبه ی عاطفی موضوعی است که از اختیار آدمی خارج است و ممکن است انسان قلبش به سوی یکی از همسرانش بیش از دیگران تمایل داشته باشد و این بدان معنی نیست که از هر لحاظی بیش از دیگران به وی بپردازد.
از حضرت عایشه -رضی الله عنها- نقل شده که می گوید: رسول الله صلى الله علیه و سلم در بین زنانش نوبت را قرار داده و با عدالت رفتار می کرد و می فرمود: (اللهم هذا قسمی فیما أملک، فلا تلمنی فیما تملک ولا أملک) یعنی: «بارالها! این قسمت است من در آنچه اختیارش را دارم ولی در آنچه در اختیار توست و مرا اختیاری نیست سرزنشم مفرما.» [ابوداود، و ترمذی، و نسائی، و ابن ماجه] و درباره ی آن خداوند متعال این آیه را نازل فرمود: {ولن تستطیعوا أن تعدلوا بین النساء ولو حرصتم فلا تمیلوا کل المیل فتذروها کالمعلقه} [نساء: ۱۲۹] یعنی: «و شما هرگز نمىتوانید میان زنان عدالت کنید هر چند [بر عدالت] حریص باشید پس به یک طرف یکسره تمایل نورزید تا آن [زن دیگر] را سرگشته [=بلا تکلیف] رها کنید.»
۵- مهریه: یکی از حقوق زن بر شوهرش می باشد. زن حق دارد آن را بطور کامل از شوهرش طلب نموده یا بخشی را گرفته و بقیه را به او ببخشد و یا آنکه از همه ی آن درگذرد که در این مورد پیشتر به تفصیل سخن گفته ایم.