وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
دوم) فعل صحابی، هرگاه ممکن نباشد که آن فعل جزو رأی و اجتهاد (او) باشد، و برای این نوع (از مرفوع حکمی) نماز کسوف علی رضی الله عنه را مثال آورده‌اند، که در هر رکعت بیشتر از دو رکوع انجام داد.[۱]
[۱]– اینکه علی در هر رکعت بیشتر از دو رکوع انجام داده است، نمی‌توانسته جزو اجتهاد او باشد، بلکه آن عمل قطعا مورد تایید پیامبر ج بوده است که علیس آن را انجام می‌دهد، زیرا اگر قائل بر این باشیم که انجام بیشتر از دو رکوع در نماز کسوف فعل علیس بوده و مورد تایید پیامبر ج نبوده است، در حقیقت قائل بر تشریع آن توسط علیس شده ایم که قطعا علیس از عمل تشریع مبراست، و در نتیجه حدیث حکما مرفوع است.
نکته: در اینکه نماز کسوف دو رکعت است هیچ اختلافی ما بین علما وجود ندارد، اما درباره‌‌ی کیفیت آن و تعداد رکوعات آن در هر رکعت اختلاف نظر دارند، و علت این اختلاف هم مربوط به اختلاف روایات در این باره است:
مذهب اول: نماز کسوف دو رکعت است، و در هر رکعت دو قیام و دو قرائت و دو رکوع و دو سجده است. و این مذهب امام مالک و شافعی و احمد رحمهم الله است.
مذهب دوم: نماز کسوف دو رکعت است که در هر رکعت یک قیام و یک رکوع و دو سجده است مانند سایر نمازهای نافله سنت دیگر.. و این مذهب امام ابوحنیفه/ و اختیار امام ابن حزم است.
مذهب سوم: نماز کسوف دو رکعت است و در هر رکعت سه رکوع و دو سجده است.
مذهب چهارم: نماز کسوف دو رکعت است و در هر رکعت چهار رکوع و دو سجده است.
البته بیشتر روایات حاکی از آنست که پیامبر ج در هر رکعت بیشتر از دو رکوع انجام ندادند. امام ابن قیم/ می‌گوید: «بزرگان ائمه همانند امام احمد و بخاری و شافعی، (مذهب سوم و چهارم) را صحیح نمی‌دانند و آن را اشتباه می‌دانند..». (زاد المعاد، ۱/۴۵۳).
شیخ الاسلام ابن تیمیه/ در این باره می‌گوید: «.. حاذقان اهل علم این (مذاهب دوم و سوم و چهارم) را ضعیف دانسته‌اند، و گفته‌اند: پیامبر ج بجز یکبار و آنهم در روز فوت ابراهیم پسرش نماز کسوف نخواندند، و معلوم است که ابراهیم دو بار فوت نکرده! و دو ابراهیم نیز وجود نداشت!، و از پیامبر ج به تواتر رسیده است که در آن روز نماز کسوف خواندند که در هر رکعت دو رکوع بردند..». (مجموع الفتاوی ۱۸/۱۸-۱۷).
علامه ناصرالدین البانی/ می‌گوید: «.. و اما خلاصه‌‌ی قول در مورد نماز کسوف؛ صحیح و ثابت از رسول خدا ج اینست که در هر رکعت دو رکوع بوده است، و این (کیفیت) از جماعتی از صحابه وارد شده که در صحیح‌ترین کتاب‌ها و طرق و روایات مذکور است، و غیر آن یا ضعیف و یا شاذ هستند که به آن‌ها احتجاج نمی‌شود». (الإرواء الغلیل؛ ۳/۱۲۳).
و علامه ابن عثیمین/ در «شرح الممتع» می‌نویسد: «..از پیامبر ج وارد شده که: «أنه صلی ثلاث رکوعات فی رکعه واحده» روایت مسلم، ایشان نماز (کسوف) خواندند و در یک رکعت سه رکوع بجای آوردند، اما این روایت شاذ است و وجه شاذ بودن آن اینست که: این روایت با روایتی که بخاری و مسلم بر آن اتفاق کرده‌اند که پیامبر ج در هر رکعت فقط دو رکوع بردند مخالفت دارد: «أن النبی صلی الله علیه وسلم صلی صلاه الکسوف فی کل رکعه رکوعان فقط» متفق علیه، و آنچه که به اتفاق معلوم و واضح است اینست که کسوف در عهد پیامبر ج یکبار بیشتر روی نداده و ایشان هم بجز یکبار نماز کسوف نخواندند.
و بر این اساس (روایت) محفوظ آن است که ایشان در هر رکعت دو رکوع انجام دادند ]محفوظ: نقطه مقابل شاذ است، و عبارتست از؛ مخالفت روایت راوی ثقه‌تر با راوی ثقه. و محفوظ بر شاذ ترجیح داده میشود.[، و روایتهایی که بیشتر از دو رکوع ذکر کرده‌اند شاذ می‌باشند؛ زیرا راوی ثقه با کسی که از وی ارجح تر (ثقه تر) است مخالفت نموده.
اما از علی ابن ابی طالبس ثابت شده که: «أنه صلی فی کل رکعه أربع رکوعات»؛ او نماز کسوف خواند و در هر رکعت چهار رکوع بجای آورد. (روایت امام احمد و بیهقی)، بر این مبنا (بیشتر از دو رکوع) جزو سنت خلفای راشدین محسوب میشود، و این امر بر طولانی بودن زمان کسوف بنا میشود، پس هرگاه دانستیم که زمان کسوف طولانی خواهد شد ایرادی ندارد که در هر رکعت سه یا چهار یا پنج رکوع بجای آوریم؛ زیرا تمامی این‌ها از صحابهش وارد شده‌اند و به زمان کسوف مربوط است؛ هرگاه کسوف به درازا کشید، تعداد رکوع‌ها نیز زیاد می‌شوند و اگر زمان آن کوتاه باشد پس بهتر آنست که هر رکعت را به دو رکوع کاهش دهیم. البته اگر دانسته شود که زمان کسوف طولانی خواهد شد باز افضل آنست که به دو رکوع اکتفا نمود و درعوض خود نماز را طولانی کرد. و اما افضل؛ شکی نیست که افضل همان است که از پیامبر ج ثابت شده که ایشان نماز می‌خواندند و در هر رکعت دو رکوع می‌بردند. (الشرح الممتع، ج۵ ص۱۹۶- ۱۹۷).
از این مطالب پی می‌بریم که عمل علیس که بیشتر از دو رکوع در هر رکعت انجام دادند، جواز رسول خدا ج را داشته است هرچند که خود ایشان یکبار نماز کسوف خواندند و در هر رکعت فقط دو رکوع انجام دادند. والله اعلم
برای تفصیل بیشتر به کتاب‌های فقه مراجعه کنید.