توضیحی در مورد نماز اوابین و اشراق و ضحی

الحمدلله

نماز اوابین، همان نماز ضحی (یا چاشتگاه) است، و این نماز جزو نمازهای سنت است که بعد از طلوع آفتاب تا قبل از زوال خورشید از وسط آسمان فرصت دارد که می توان آنرا دو رکعت یا چهار رکعت یا شش رکعت یا هشت رکعت و .. خواند، که مستحب است (اگر کسی خواست تا بیشتر از دو رکعت بخواند) بعد از هر دو رکعت سلام دهد و بعد دو رکعت دیگر را بخواند.

و صلاه الضحی عبادتی است مستحب‌، هرکـس خواستار پاداش نیک آنست آن را بگزارد و الا در ترک آن هیچگونه ‌گناهی متوجه نمازگزار نـمی‌گردد.

از ابوهریره رضی الله عنه روایت است : (أوصانی خلیلی صلی الله علیه وسلم بثلاث : بصیام ثلاثه أیام فی کل شهر، و رکعتی الضحی، و أن أوتر قبل أن أنام) «دوست و محبوبم پیامبر صلی الله علیه وسلم مرا به سه چیز سفارش کرد : به روزه گرفتن سه روز در هر ماه و دو رکعت نماز ضحی و خواندن نماز وتر قبل از آنکه بخوابم». صحیح مسلم (۷۲۱).

و از ابوذر روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : (یصبح علی کل سلامی من أحدکم صدقه، فکل تسبیحه صدقه، وکل تحمیده صدقه، و کل تهلیله صدقه، وکل تکبیره صدقه، و أمر بالمعروف صدقه، ونهی عن المنکر صدقه، و یجزی من ذلک رکعتان یرکعهما من الضحی) «درهر روز بخاطر هر بند و مفصلی بر شما صدقه لازم است، پس هر سبحان الله، و الحمدلله، و لا إله إلا الله، و هر الله أکبر صدقه است و همچنین امر به معروف و نهی از منکر صدقه به حساب می‌آید و خواندن دو رکعت نماز ضحی جای همه آنها را می‌گیرد». صحیح مسلم (۷۲۰).

تعداد رکعات نماز ضحی :

حداقل آن دو رکعت است، و هیچیک از علما در این امر اختلافی ندارند. اما علما در مورد حداکثر تعداد رکعتهای نماز ضحی یا اوابین سه رای متفاوت دارند:

اول) حداکثر تعداد رکعات آن ۸ رکعت است. و این مذهب مالکیه و شافعیه و حنابله است، زیرا از أم هانی روایت است که گفت: (أن النبی صلی الله علیه وسلم یوم فتح مکه اغتسل فی بیتها فصلی ثمان رکعات) «پیامبر صلی الله علیه وسلم روز فتح مکه در خانه‌ی من غسل کرد و هشت رکعت نماز خواند». متفق علیه : بخاری (۱۱۷۶)، مسلم (۳۳۶).

دوم) حداکثر تعداد رکعات آن ۱۲ رکعت است، و این مذهب امام ابوحنیفه است. و دلیل ایشان حدیث ضعیفی از انس رضی الله عنه است که گفت: پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «من صلی الضحی ثنتی عشره رکعه بنی الله له قصراً فی الجنه» روایت ترمذی
یعنی: هرکس دوازده رکعت نماز ضحی بخواند، خداوند برای او قصری در بهشت بنا می کند.
ولی این حدیث ضعیف است.

سوم) حداکثر تعداد رکعتهای نماز ضحی مشخص نیست، و انسان هر قدر توانایی داشت می تواند بصورت دو رکعت دو رکعت نماز بخواند و هر بار سلام دهد. و این رای ابن جریر طبری است که صحیح تر است، زیرا از معاذه روایت است که گفت: به عایشه گفتم که آیا پیامبر صلی الله علیه وسلم نماز ضحی می خواند؟ عایشه گفت: «نعم! أربع رکعات، و یزید ما شاءالله» یعنی: آری، چهار رکعت می خواند، سپس هر قدر که خداوند وی را یاری می داد ادامه می داد. صحیح مسلم (۷۱۹).

بهترین اوقات ادای نماز ضحی:

وقت نماز چاشت یا ضحی یا اوابین؛ از هنگام بلند شدن و بالا آمدن خورشید باندازه یک نیزه تا هنگام زوال خورشید از وسط آسمان است‌. لیکن مستحب است‌ که آن را بهنگام ارتفاع خورشید و در هنگام بسیار گرم شدن هوا خواند.

از زید بن أرقم روایت است : پیامبر صلی الله علیه وسلم بر اهل قبا وارد شد در حالی که (اهل قبا) نماز ضحی می‌خواندند، فرمود : (صلاه الأوابین إذا رمضت الفصال من الضحی) «نماز اوابین هنگامی است که سُم بچه شتر از شدت گرمای شن قبل از ظهر (ضحی) می‌سوزد».صحیح مسلم (۷۴۸).

امام نووی می‌گوید : (رَمِضَ یرمَض) مانند (علیم یعلم) است، و (الرمضاء) بمعنی شنی است که بر اثرتابش افتاب داغ شده است، یعنی نماز ضحی وقتی است که سم بچه شترها از شدت گرمای آن می‌سوزد. و (الفصلال) جمع (فصیل) و بمعنی بچه شتر است. و (الأواب) : بمعنی مطیع است،  بعضیهم گفته‌اند بمعنی کسی است که به طاعت خدا برمی‌گردد. أه ‌(صحیح مسلم با شرح نووی ۳۰/۶).

اما در مورد نماز اشراق:

در حقیقت نماز اشراق همان نماز ضحی است و یا می توان گفت که نماز اشراق جزوی از نماز ضحی است، زیرا مستحب است که این نماز بعد از طلوع خورشید خوانده شود.

بعبارتی نماز اشراق (فقط) دو رکعت نماز بعد از طلوع خورشید و ارتفاع آن خوانده می شود، برای کسی که نماز صبح را در مسجد بصورت جماعت خوانده و سپس در محل نمازش نشسته و مشغول ذکر خداوند بوده تا آنکه خورشید طلوع کرده و دو رکعت نماز می خواند.

و در فضیلت آن حدیث از پیامبر صلی الله علیه وسلم وارد شده که ایشان فرمودند: (مَنْ صَلَّی الْغَدَاهَ فِی جَمَاعَهٍ ثُمَّ قَعَدَ یَذْکُرُ اللَّهَ حَتَّی تَطْلُعَ