مطلب اول: معنی عبادت و اصولی که بر آن بنا شده است
عبادت در لغت به معنی خوار و ذلیل و تسلیم بودن است. گفته میشود: بعیر معبد، أی: مذلل شتر سر بزیر و طریق معبد یعنی بر اثر گام برداشتن بسیار راه هموار و صافی شده است.
و از لحاظ شرعی اسم جامعی است که برای تمام آنچه از سخنان و اعمال ظاهری و باطنی که خداوند آن را دوست دارد و به آن راضی است گفته میشود.
و توضیح بیشتر آن هنگام بیان کردن انواع عبادت خواهد آمد.
عبادت بر سه رکن بنا میشود:
رکن اول: کمال محبت برای پروردگار سبحان است کما اینکه میفرماید: ﴿وَٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ أَشَدُّ حُبّٗا لِّلَّهِۗ﴾ [البقره: ۱۶۵]. «و کسانی که ایمان دارند بیشترین حب و دوست داشتنشان برای الله است.»
رکن دوم: کمال امید است همانگونه که خداوند میفرماید: ﴿وَیَرۡجُونَ رَحۡمَتَهُۥ﴾ [الإسراء: ۵۷]. «و به رحمتش امیدوارند.»
رکن سوم: کمال خوف و ترس از الله سبحانه و تعالی است همانطور که میفرماید: ﴿وَیَخَافُونَ عَذَابَهُۥٓۚ﴾ [الإسراء: ۵۷]. «و از عذابش میترسند».
الله سبحانه و تعالی این سه رکن عظیم و والا را در سوره فاتحه جمع نموده است: ﴿ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ٢﴾ ﴿ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ ٣﴾ ﴿مَٰلِکِ یَوۡمِ ٱلدِّینِ ۴﴾ آیه اول در آن محبت است. خداوند نعمت دهنده است و نعمت گیرنده برابر با نعمتی که به او داده او را دوست دارد. آیه دوم در آن امید است. الله تعالی خود را به صفت رحمت متصف کرده که امید به رحمت او دارد و آیه سوم در آن خوف و ترس است او مالک حساب و کتاب است و فرد از عذابش میترسد.
و برای همین است که الله تعالی بعد از آن میفرماید: ﴿إِیَّاکَ نَعۡبُدُ﴾ یعنی پروردگارا تنها تو را با محبت که ﴿ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِینَ ٢﴾ بر آن و با امیدت که ﴿ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ ٣﴾ بر آن دلالت دارد و با خوف و ترست که ﴿مَٰلِکِ یَوۡمِ ٱلدِّینِ ۴﴾ را شامل میشود، میپرستم.