پای بندی به گفتگوی احسن، و دوری از نزاع و مشاجره و دشمنی (۲)

به راستی علمای ما در خصوص آداب بحث و مناظره کتاب‌های بسیاری را نوشته، و برای آن ضوابط عقیدتی و اخلاقی و علمی بسیاری قرار داده‌اند که در را به روی هر تلاشی برای به بیراهه رفتن و دور شدن از حق، و بی حرمتی به برادران ایمانی، می‌بندد.

سخت‌گیری و خشونت با مخالفین از عادات گروه‌های مبتدع همچون خوارج و معتزله است، در عین حال اهل سنت حق را شناخته و به خلق خدا رحمت و شفقت می‌نمایند، همچنان که شیخ الاسلام/ می‌گوید:

دعوتگر راه حق کسی است که پیروزی و نصرت را برای دعوتش می‌خواهد، نه برای خودش؛ اگر دعوتگر خشن و سنگدل و تندخو باشد به یاری خود پرداخته، نه دعوتش. هیچ گاه دعوتگری حریصتر از موسی÷، و فراخوانده شده‌ای بدتر از فرعون وجود نداشته، در حالی که خداوند به موسی÷ دستور می‌دهد که با فرعون به نرمی سخن گوید تا شاید تذکر پذیرفته یا ترس همراه با تعظیم در او پدید آید. این ابن السماک یکی از علمای سلف است که با یکی از برادرانش در مسأله‌ای دچار اختلاف می‌شود، برادرش با او به تندی و خشونت برخورد می‌کند، آن فرد هنگام جدایی از ابن السماک می‌گوید: فردا همدیگر را مواخذه کرده و علت خشم خود را بیان خواهیم کرد، در جواب او، ابن السماک می‌گوید: فردا همدیگر را خواهیم بخشید.^[۱]

این گونه بیزاری و کینه از نفوس بیرون کشیده شده، و خودسری‌ها و سرکشی‌های آدمی رام گردیده‌، و هر ناسازگاری، سازگار می‌گردد؛ به گونه‌ای که حق را می‌پذیرد. چه بسا سخنی زشت و خشن که در حالت عصبانیت از زبان فردی احمق و بی دقت خارج شده، در نتیجه قلب‌ها را شکسته و صفوف را پاره کند، و آثار آن سال‌های سال، و نسل اندر نسل باقی بماند و گوینده جرم و گناهش را بچیند.

[۱]– عند افتراقهما یقول له: غدا نتعاتب، فیقول ابن السماک: غدا نتغافر.