خصوصیات فردی حضرت ابوبکر صدیق(۱)

نویسندگان و مورّخین اسلامی قرنهاست که با افتخار و سربلندی تمام، پیرامون برکات و مواهب ذهنی و فکری و مکارم اخلاقی که خداوند به نخستین خلیفه جهان اسلام اعطا کرده بود، بحث می‌کنند. احترام وی به بزرگ، تواضعش نسبت به کوچک، فرط تحمّلش در مقابل افراد گستاخ و مغرور و محبّتش نسبت به عموم مردم، تکریم و تمجید همه را نسبت به او جلب کرده است. در این فصل مروری داریم بر خصوصیات فردی ابوبکر صدّیق که بیمبالغه، نمونهای تمام عیار از خصوصیات یک انسان کامل را به نمایش میگذارد و می‌توان آنرا مظهر کمال بشریّت و آرمان جامعه انسانی به شمار آورد.

در روایات آمده است که روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم در جمع یاران خود فرمود: «خصلت‌های نیکو سیصد و شصت خصلت هستند. هرگاه خداوند برای یکی از بندگان خود اراده خیر کند، یکی از این خصلت‌ها را در او مینهد و به واسطه آن، او را وارد بهشت می‌کند». ابوبکر پرسید: «آیا هیچ کدام از این خصلتها در من وجود دارد؟» پیامبر لبخندی زد و فرمود: «همه آنها در تو هست، پس خوشا به سعادت تو یا ابابکر!».

رأفت و مهربانی ابوبکر

بارزترین ویژگی فردی ابوبکر، روحیه عاطفی و مهر و شفقّت نسبت به همه موجودات بود و موفّقیت وی را در اداره امور و حلّ مشکلات، میتوان معلول پیوند دادن بین دو مؤلّفه انسانی «عقل» و «احساس» دانست. انسان اگرچه جزئی کوچک از یک کلّیت است که کائنات نامیده میشود، ولی به طور معمول عادات خود و افکار و احساسات خویش را به عنوان پدیدهای مستقل و جدا از بقیه می‌شناسد. این ناشی از خطای دید در آگاهی و فریب ذهن اوست. این فریب ذهنی برای ما زندانی می‌آفریند که ما را در چهاردیواری تمایلات شخصی و علاقه و محبّت تنها برای چند تن از نزدیکان خود محبوس و محدود میسازد. ولی انسان‌های بزرگ و متعالی، با بسط افق دید خویشتن را از این زندان آزاد و مهر و شفقّت خود را برای همه موجودات زنده گسترش می‌دهند و به یک عشق عمومی دست مییابند. ابوبکر از جمله این انسانها بود و عطوفتش نسبت به مردم تا به حدّی بود که حتّی برای زنان بیوه یهودی که کارگر نداشتند کار می‌کرد و بزهایشان را می‌دوشید و برایشان نخلکاری می‌کرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم ابوبکر را از باب تکریم و تمجید، مهربانترین فرد امّت خود خوانده و او را از حیث نرمخویی و رأفت به حضرت عیسی و حضرت ابراهیم و میکائیل (فرشته رحمت) تشبیه فرموده است. به گفته علی بن ابیطالب، ابوبکر از لحاظ مهربانی و رقّت قلب از همه بیشتر مشابه رسول خدا بوده است. همچنین علی از وی با تعبیر «أعطفهم وأشفقهم وأحدبهم على الـمسلمین» یاد می‌کند. حسن بصری درباره او می‌گوید: «خلق و خوی آن بزرگوار به قدری نرم و گشاده بود که مردم او را برای خود همچون پدری مهربان می‌دانستند.» درباره رحم و شفقّت او نسبت به عموم مردم، آوردهاند که روزی پیامبر به ابوبکر فرمود: «به چه فکر می‌کنی؟» پاسخ داد: «یا رسول الله، چون به احوال و اهوال قیامت می‌اندیشم و انواع عقوبت‌هایی را که خداوند برای عاصیان و مجرمان در نظر گرفته است، به یاد می‌آورم، آرزو می‌کنم که ای کاش خداوند به جای همه مردم مرا عذاب می‌داد و این بدبختان و بیچارگان را از آتش و عقوبت می‌رهانید!» پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «یا ابابکر، اندیشه تو از هفتاد سال عبادت برتر و باارزشتر است».