وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
کسانی که چنین دیدگاهی دارند، برای عمل به حدیث ضعیف در باب فضایل، چهار شرط اساسی را بیان کرده اند که عبارتند از:
۱- ضعف موجود در حدیث شدید نباشد. بنابراین حدیثی که ضعف آن شدید باشد، شامل نمی شود. مانند حدیث راویان کذاب و متهم به کذب و راویانی که اشتباهات وی فاحش است. و این شرطی متفق علیه می باشد.[۱]
این شرط بر وجوب شناخت حدیثی دلالت دارد که قرار است به آن عمل شود. تا در صورت شدت ضعف آن، از عمل به آن دوری کند. و چنین شناختی از حدیث برای عموم مردم بسیار دشوار است. و نیز چنین شناختی در مورد هر حدیث ضعیفی که می خواهند به آن عمل کنند، بسیار دشوار است و دلیل آن اندک بودن علمای حدیث به ویژه در این عصر و زمان است.
۲- حدیث روایت شده در باب فضایل و مواردی در معنای فضایل باشد. و این دیدگاه کسانی چون ابن مبارک[۲] امام نووی[۳] و ابن حجر هیتمی رحمهم الله تعالی می باشد.
۳- حدیث ضعیف زیرمجموعه اصلی «معمول به» باشد. در اینصورت، درواقع عمل به حدیث ضعیف نخواهد بود بلکه عمل متوجه اصل عام است که عمل به آن رواست؛ چه حدیث ضعیف باشد یا نباشد؛ و عکس این مسأله صادق نیست یعنی عمل به حدیث ضعیف زمانی که اصلی عام وجود نداشته باشد؛ بنابراین عمل به حدیث ضعیف با توجه به این شرط، امری شکلی و نه حقیقی است.[۴]
۴- به هنگام عمل به حدیث ضعیف، معتقد به ثبوت آن نباشد. بلکه احتیاط نموده و دوراندیشی کند تا اینکه مبادا حدیثی را به پیامبر نسبت دهد که آن را نفرموده است.[۵]
این شرط نیز همچون شرط اول نیازمند شناختن حدیث می باشد تا اینکه معتقد به ثبوت آن نباشد. با اینکه اکثر و اغلب کسانی که در باب فضایل به احادیث ضعیف عمل می کنند، ضعیف بودن این احادیث را نمی دانند.
این شروط بسیار دقیق و مهم می باشند. اگر کسانی که به احادیث ضعیف عمل می کنند به این شروط پایبند باشند، نتیجه آن خواهد بود که دایره ی عمل به این احادیث تنگ خواهد شد یا اینکه از اصل و اساس به آنها عمل نخواهد شد. و تردیدی نیست تمسک به احادیثی که از رسول خدا صلی الله علیه و سلم ثابت شده اند، ما را از احادیث ضعیف بی نیاز نموده و از دروغ بستن به رسول خدا نجات می دهد.[۶]
[۱] – نگا: القول البدیع، سخاوی، ص: ۲۵۸؛ تدریب الراوی، ص: ۱۹۶؛ الفتوحات الربانیه: ۱/۸۳-۸۴
[۲] – الجرح و التعدیل: ۲/۳۰؛ شرح علل الترمذی: ۱۰۲
[۳] – فتح المغیث: ۱/۲۶۷
[۴] – همان
[۵] – نگا: تدریب الراوی: ۱۹۶؛ قواعد التحدیث: ۱۱۶؛ فتح المغیث: ۱/۳۶۸ مقدمه صحیح الجامع، آلبانی.
[۶] – چنانکه رسول خدا فرمودند: «کَفَى بِالْمَرْءِ کَذِبًا أَنْ یُحَدِّثَ بِکُلِّ مَا سَمِعَ»: «برای دروغگو بودن انسان همین کافی است که هر آنچه می شنود، بگوید». مسلم: ۶؛ مقدمه صحیح الجامع، آلبانی.