حدیث «الحق بعدی مع عمر»([۹]) ([۱۰]). «حق بعد از من با عمر است.»

حدیث «اللهم ادر الحق مع علی حیث ما دار.»([۱۱]) ([۱۲]) «بارالها حق را با علی دریاب و هر سو که می­رود با وی باش.»

 

 

 

([۹]) (منکر): دو طریق دارد؛ طریق اول: بخاری، التاریخ الکبیر (ج۷ص۱۱۴) / المعجم الاوسط (ج۳ص۱۰۴) / المعجم الکبیر (ج۱۸ص۲۸۰) / بزار (ش۲۱۵۴) / رویانی، المسند (ش۱۳۴۵) / المجالس العشره للحسن الخلال (ش۴۳) / ابن شاهین، الکتاب اللطیف (ش۸۲) / ابونعیم، الکتاب اللطیف (ش۱۱) / عقیلی، الضعفاء (ج۳ص۴۸۲) / ابن عساکر، تاریخ دمشق (ج۴۴ص۱۲۶) / یعقوب الفسوب، المعرفه والتاریخ (ج۱ص۴۵۶) از طریق (حمید بن الربیع وعلی بن المدینی و الحمیدی عبدالله بن الزبیر) روایت کرده­اند: «حدثنا معن بن عیسى حدثنا الحارث بن عبد الملک بن إیاس اللیثی ثم الأشجعی عن القاسم بن یزید بن عبدالله بن قسیط عن أبیه عن عطاء عن بن عباس قال سمعت رسول الله  صلی الله علیه و سلم یقول الحق بعدی مع عمر حیث کان» اما قاسم بن یزید بن عبد الله بن قسیط: امام ذهبی گفته است: «حدیثُه منکرٌ؛ أخاف أن یکون کذباً مختلقاً» وامام علی بن المدینی گفته است: «لیس لهذا الحدیث أصل من حدیث عطاء بن ابی رباح او عطاء بن یسار؛ أخاف أن یکون عطاء الخرسانی لإن عطاء الخراسانی یرسل عن عبد الله بن عباس» [ذهبی، میزان الاعتدال (ج۳ص۳۸۱) / عقیلی، الضعفاء (ج۳ص۴۸۲)] اما قاسم بن یزید متابعه گردیده و منفرد نشده است و:

طریق دوم: ابن عدی، الکامل (ج۴ص۱۵۰) روایت کرده است: «ثنا عبد الکریم بن إبراهیم بن حیان ثنا محمد بن سلمه المرادی أبو الحارث ثنا عثمان بن صالح عن بن لهیعه عن عطاء عن بن عباس عن رسول الله صلى الله علیه و سلم أنه قال عمر منی وأنا من عمر والحق بعدی مع عمر» اما این اسناد «ضعیف» است چرا که عبدالله بن لهیعه دچار «اختلاط» شده است [ابن حجر، تهذیب التهذیب (ج۵ص۳۷۳) / ابن حجر، تقریب التهذیب (ش۳۵۶۳)].

([۱۰])ابوالحسین بصری، المعتمد، ۲/۳۶۸ .

([۱۱]) (ضعیف): این روایت از طریق ام سلمه وسعد بن ابی وقاص وعلی بن ابی طالب از رسول الله روایت شده است:

اما طریق ام سلمهل: خطیب بغدادی، تاریخ بغداد (ج۱۴ص۳۲۰) و من طریقه ابن عساکر، تاریخ دمشق (ج۴۲ص۴۴۹) روایت کرده­اند: «أخبرنی الحسن بن علی بن عبد الله المقرئ حدثنا أحمد بن الفرج بن منصور الوراق أخبرنا یوسف بن محمد بن علی المکتب سنه ثمان وعشرین وثلاثمائه حدثنا الحسن بن أحمد بن سلیمان السراج حدثنا عبد السلام بن صالح حدثنا علی بن هاشم بن البرید عن أبیه عن أبی سعید التمیمی عن أبی ثابت مولى أبی ذر قال دخلت على أم سلمه(رضی الله تعالی عنها) فرایتها تبکی وتذکر علیا وقالت سمعت رسول الله صلى الله علیه و سلم یقول: علی مع الحق والحق مع علی ولن یفترقا حتى یردا علی الحوض یوم القیامه.» اما این روایت «واهی» است چرا که اولاً: یوسف بن محمد بن علی أبو یعقوب المؤدب: امام خطیب بغدادی، گفته است: «روی عنه أبو القاسم بن الثلاج حدیثین منکرین» وسپس این روات را نقل کرده است. [خطیب بغدادی، تاریخ بغداد (ج۱۴ص۳۲۰)] وثانیاً: دینار أبو سعید عقیصا: امام دارقطنی گفته است: «متروک الحدیث» وامام جوزجانی گفته است: «غیر ثقه» وامام نسایی گفته است: «غیرثقهٍ؛ لیس بالقوی» وامام یحیی بن معین گفتته است: «لیس بشیء شر من رشید الهجری وحبه العرنبی وأصبغ بن نباته» وامام ابن عدی گفته است: «لیس له روایه یعتمد علیها عن الصحابه وانما له قصص یحکیها وهو کوفی من جمله شیعتهم» وامام ابوحاتم رازی گفته است: «لینٌ» وامام بخاری گفته است: «یتکلمون فیه» وامام حاکم گفته است: «ثقه مأمون»!!! [ابن حجر، لسان المیزان (ج۲ص۴۳۳)] وثالثاً: چیزی از حال (أبو ثابت مولى أبی ذر) نیافتم.

باید اشاره کینم که این روایت، با متن دیگری هم روایت شده است ومستدرک (ش۴۶۲۸) / المعجم الاوسط (ج۵ص۱۳۵) / المعجم الصغیر (ج۲ص۲۸) از طریق (صالح بن ابی الأسود و عمرو بن طلحه القناد) روایت کرده­اند: «ثنا علی بن هاشم بن البرید عن أبیه قال حدثنی أبو سعید التیمی عن أبی ثابت مولی أبی ذر قال: کنت مع علی رضی الله عنه یوم الجمل فلما رأیت عائشه واقفه دخلنی بعض ما یدخل الناس فکشف الله عنی ذلک عند صلاه الظهر فقاتلت مع أمیر المؤمنین فلما فرغ ذهبت إلى المدینه فأتیت أم سلمه (رضی الله تعالی عنها) فقلت: إنی والله ما جئت أسأل طعاما ولا شرابا ولکنی مولی لأبی ذر فقالت مرحبا فقصصت علیها قصتی فقالت: أین کنت حین طارت القلوب مطائرها قلت: إلى حیث کشف الله ذلک عنی عند زوال الشمس قال: أحسنت سمعت رسول الله صلى الله علیه وسلم یقول: علی مع القرآن والقرآن مع علی لن یتفرقا حتى یردا علی الحوض» ودیدیم که دینار أبو سعید عقیصا: امام دارقطنی گفته است: «متروک الحدیث» وامام جوزجانی گفته است: «غیر ثقه» وامام نسایی گفته است: «غیرثقهٍ؛ لیس بالقوی» وامام یحیی بن معین گفتته است: «لیس بشیء شر من رشید الهجری وحبه العرنبی وأصبغ بن نباته» وامام ابن عدی گفته است: «لیس له روایه یعتمد علیها عن الصحابه وانما له قصص یحکیها وهو کوفی من جمله شیعتهم» وامام ابوحاتم رازی گفته است: «لینٌ» وامام بخاری گفته است: «یتکلمون فیه» وامام حاکم گفته است: «ثقه مأمون»!!! [ابن حجر، لسان المیزان (ج۲ص۴۳۳)] وهمچنین چیزی از حال (أبو ثابت مولى أبی ذر) نیافتم.

اما طریق سعد بن ابی وقاص  رضی الله عنه: هیثمی، کشف الاستار (ش۳۰۷۳) روایت کرده است: «حَدَّثَنَا عَمْرُو بْنُ عَلِی (الفلاس)، ثنا أَبُو دَاوُدَ (الطیالیسی)، ثنا سَعْدُ بْنُ شُعَیبٍ النّهْمِی، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ التَّیمِی أَنَّ فُلانًا دَخَلَ الْمَدِینَهَ حَاجًّا، فَأَتَاهُ النَّاسُ یسَلِّمُونَ عَلَیهِ، فَدَخَلَ سَعْدٌ، فَسَلَّمَ، فَقَالَ: وَهَذَا لَمْ یعِنَّا عَلَى حَقِّنَا، عَلَى بَاطِلِ غَیرِنَا، قَالَ: فَسَکتَ عَنْهُ سَاعَهً، فَقَالَ: مَا لَک لا تَتَکلَّمُ؟ فَقَالَ: هَاجَتْ فِتْنَهٌ وَظُلْمَهٌ، فَقُلْتُ لِبَعِیرِی: أَخْ أَخْ، فَأَنَخْتُ حَتَّى انْجَلَتْ، فَقَالَ رَجُلٌ: إِنِّی قَرَأْتُ کتَابَ اللَّهِ مِنْ أَوَّلِهِ إِلَى آخِرِهِ، فَلَمْ أَرَ فِیهِ، أَخْ أَخْ، قَالَ: فَغَضِبَ سَعْدٌ، فَقَالَ: أَمَا إِذَا قُلْتَ ذَلِک، فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ( صلی الله علیه و سلم) بِقَوْلِ: عَلِی مَعَ الْحَقِّ، أَوِ الْحَقُّ مَعَ عَلِی حَیثُ کانَ “، قَالَ: مَنْ سَمِعَ ذَلِک مَعَک، قَالَ: قَالَهُ فِی بَیتِ أُمِّ سَلَمَهَ، قَالَ: فَأَرْسَلَ إِلَى أُمِّ سَلَمَهَ، فَسَأَلَهَا، فَقَالَتْ: قَدْ قَالَهُ رَسُولُ اللَّهِ ( صلی الله علیه و سلم صلی الله علیه وسلم) فِی بَیتِی، فَقَالَ الرَّجُلُ لِسَعْدٍ: مَا کنْتَ عِنْدِی قَطُّ أَلْوَمَ مِنْک الآنَ، فَقَالَ: وَلِمَ؟ قَالَ: لَوْ سَمِعْتُ هَذَا مِنَ النَّبِی ( صلی الله علیه و سلم) لَمْ أَزَلْ خَادِمًا لِعَلِی حَتَّى أَمُوتَ.» اما سعد بن شعیب النهمی: امام ابوحاتم وی را در کتابش آورده وجرح وتعدیلی نکرده و گفته است: «کوفىٌ روى عن الشعبی وعبید الله بن عبد الله الکندی روى عنه أبو غسان مالک بن إسماعیل وأبو داود الطیالسی» [ابن ابی حاتم، الجرح والتعدیل (ج۴ص۱۹۹)] ودر این روایت دچار اضطراب شده وگاهی آن را از (عبیدالله بن عبدالله المدنی) روایت کرده است. وابن عساکر، تاریخ دمشق (ج۲۰ص۳۶۱) روایت کرده است: «أخبرنا أبو الحسن علی بن أحمد بن منصور أنا أبو الحسن أحمد بن عبد الواحد بن أبی الحدید أنا جدی أبو بکر (محمد بن أحمد بن عثمان) أنا أبو عبد الله محمد بن یوسف بن بشر نا محمد بن علی بن راشد الطبری بصور وأحمد بن حازم بن أبی عروه الکوفی قالا أنا أبو غسان مالک بن إسماعیل نا سهل بن شعیب النهمی عن عبید الله بن عبد الله المدینی قال حج معاویه بن أبی سفیان فمر بالمدینه فجلس فی مجلس فیه سعد بن أبی وقاص وعبد الله بن عمر وعبد الله بن عباس فالتفت إلى عبد الله بن عباس فقال یا أبا عباس إنک لم تعرف حقنا من باطل غیرنا فکنت علینا ولم تکن معنا وأنا ابن عم المقتول ظلما یعنی عثمان بن عفان رضی الله عنه وکنت أحق بهذا الأمر من غیری فقال ابن عباس اللهم إن کان هکذا فهذا وأومأ إلى ابن عمر أحق بها منک لأن أباه قتل قبل ابن عمک فقال معاویه ولا سواء إن أبا هذا قتله المشرکون وابن عمی قتله المسلمون فقال ابن عباس هم والله أبعد لک وأدحض لحجتک فترکه وأقبل على سعد فقال یا أبا إسحاق أنت الذی لم تعرف حقنا وجلس فلم یکن معنا ولا علینا قال فقال سعد إنی رأیت الدنیا قد أظلمت فقلت لبعیری إخ فأنختها حتى انکشفت قال فقال معاویه لقد قرأت ما بین اللوحین ما قرأت فی کتاب الله عز وجل إخ قال فقال سعد أما إذا أبیت فإنی سمعت رسول الله (صلى الله علیه وسلم) یقول لعلی أنت مع الحق والحق معک حیث ما دار قال فقال معاویه لتأتینی على هذا ببینه قال فقال سعد هذه أم سلمه تشهد على رسول الله (صلى الله علیه وسلم) فقاموا جمیعا فدخلوا على أم سلمه فقالوا یا أم المؤمنین إن الأکاذیب قد کثرت على رسول الله (صلى الله علیه وسلم) وهذا سعد یذکر عن النبی ( صلى الله علیه وسلم ) ما لم نسمعه أنه قال یعنی لعلی أنت مع الحق والحق معک حیث ما دار فقالت أم سلمه فی بیتی هذا قال رسول الله (صلى الله علیه وسلم) لعلی قال فقال معاویه لسعد یا أبا إسحاق ما کنت ألوم الآن إذ سمعت هذا مع من رسول الله (صلى الله علیه وسلم) وجلست عن علی لو سمعت هذا من رسول الله ( صلى الله علیه وسلم ) لکنت خادما لعلی حتى أموت.» لذا «ضعیف» است.

اما طریق علی بن ابی طالب  صلی الله علیه و سلم ترمذی (ش۳۷۱۴) / مستدرک (ش۴۶۲۹) / المعجم الاوسط (ج۶ص۹۵) / ابویعلی (ش۵۵۰) / بزار (ش۸۰۶) از طریق (أبو قلابه و أبوالخطاب زیاد بن یحیى و سهل بن حماد وابوموسی) روایت کرده­اند: «ثنا أبو عتاب سهیل بن حماد ثنا المختار بن نافع التمیمی ثنا أبو حیان التیمی عن أبیه عن علی رضی الله عنه قال: قال رسول الله  صلی الله علیه و سلم:رحم الله علیا اللهم أدر الحق معه حیث دار.» اما این اسناد «منکر» است؛ چرا که مختار بن نافع التیمى: امامان بخارى ونسائى وأبو حاتم وساجی گفته­اند: «منکرالحدیث» وامام نسایی در روایتی دیگر گفته است: «لیس بثقه» وامام ابوزرعه گفته است: «واهی الحدیث» وامام ابن حبان هم گفته است: «کان یأتی بالمناکیر عن المشاهیر حتى یسبق إلى القلب أنه کان المتعمد لذلک» وامام ذهبی هم گفته است: «ساقطٌ» [ابن حجر، تهذیب التهذیب (ج۱۰ص۶۹) / ذهبی، مستدرک مع تلخیصه (ش۴۶۲۹)].

([۱۲]) ابوالحسین بصری، المعتمد، ۲/۳۶۸٫

مقاله پیشنهادی

خیار(داشتن اختیار در معامله)

حکمت مشروعیت داشتن اختیار در معامله داشتن حق اختیار در معامله از محاسن اسلام است؛ …