گفته ی: اللهم اغفر لی إن شئت (۲)

قرطبی می‌گوید: «این فرموده اظهار می‌دارد که مقید کردن طلب مغفرت و رحمت به مشیت خدا بی فایده است؛ چون دعا و هیچ چیز دیگر خدا را در انجام دادن چیزی درمانده نمی‌کند، بلکه هر چه می‌خواهد، می‌کند و هر چه می‌خواهد، حکم می‌کند. به همین دلیل خدای متعال اجابت دعا را به مشیت خودش مقید نموده و می‌فرماید: ﴿فَیَکۡشِفُ مَا تَدۡعُونَ إِلَیۡهِ إِن شَآءَ﴾ [الأنعام: ۴۱]: «او اگر خواست آن چیزی را برطرف می‌سازد که وی را برای رفع آن به فریاد می‌خوانید». پس وقتی خدا چنین است، به شرط گرفتن مشیت خدا؛ برای اجابت دعاء بی معناست. در آنچه رسیدن به اوست^[۱].

عبارت: (ولمسلم) یعنی امام مسلم از طریق دیگری این عبارت را آورده است.

فرموده‌ی: (ولیعظم الرغبه) یعنی باید نیازش را بزرگ گرداند، (فإن الله لا یتعاظمه شیء^[۲] أعطاه): «چون چیزی که خدا به انسان می‌دهد، برای خدا بزرگ نیست». می‌گویند: «تعاظم زید هذا الأمر» یعنی این کار برای زید سنگین و دشوار شد. برخی از علما می‌گویند: «رغبه به معنای خواسته و نیازی است که می‌خواهد». بعضی دیگر می‌گویند: «به معنای درخواست است». براین اساس بزرگ کردن درخواست، با اصرار و پافشاری در درخواستش صورت می‌گیرد. قول اول، اظهر است. در این صورت معنای عبارت مذکور این است: به خاطر گستردگی بخشش و کرم خدا، دادن چیزی بر او سنگین و دشوار نیست. بلکه همه‌ی موجودات در فرمان خدا، آسان‌اند، او بر هر چیزی تواناست. از این رو بندگانش را امر کرده که بهشت و فردوس اعلی را از خدا بخواهند؛ همان طور که پیامبر صلی الله علیه و سلم می‌فرماید: «إذا سألتم الله فأسألوه الفردوس الأعلی»^[۳]: «هرگاه چیزی را از خدا خواستید، فردوس اعلی را از او بخواهید». بلکه خدا بندگانش را امر کرده که رضایت و خوشنودی خدا را از او بخواهند و درخواست رضایت و خوشنودی خدا از درخواست فردوس اعلی بزرگتر است و این نهایت خواسته‌هاست. پس اکتفا به خواسته‌ی کوچک و بی‌ارزش، بدگمانی به بخشش و کرم خداست.

 

 

(برگرفته از شرح تیسیر العزیز کتاب توحید محمد بن عبدالوهاب)

[۱]– المفهم، ۷/۲۹- ۳۰٫

[۲]– در نسخه های «الف» و «ض»، عبارت: «لایتعاظم شیء» و در نسخه‌ی «ب»، عبارت: «لا یتعاظم شیئاً» آمده است. آنچه که اینجا آورده شده براساس نسخه‌ی «ط» و کتاب «التوحید» و صحیح مسلم می‌باشد.

[۳]– بخاری در صحیحش، شماره‌ی ۲۶۳۷ این حدیث را روایت کرده است. در روایت بخاری عبارت: «الفردوس الأعلی» نیست، بلکه حدیث به این صورت آمده است: «إذا سألتم الله، فأسألوه الفردوس، فإنه أوسط الجنه، وأعلی الجنه..» : «هرگاه از خدا خواستید، فردوس را از او بخواهید؛ چون فردوس بهترین جای بهشت و بالاترین جای بهشت است…».