پاکیزگی نصف ایمان است

باور داریم که پاکیزگی نصف ایمان است، و خداوند هیچ نمازی را بدون طهارت نمی‏پذیرد، و پاک شدن از حدث کوچک با وضو و از حدث اکبر با غسل میسر می‏گردد، و هنگام نبودن آب (حقیقتاً یا حکماً) تیمم جائز است.

خداوند پیامبرش را اینگونه مورد خطاب قرار می‏دهد:

﴿وَثِیَابَکَ فَطَهِّرۡ ۴﴾ [المدثر: ۴].

«و جامه‏ی خویش را پاکیزه دار (و خویشتن را از آلودگیها پاک گردان)». ‏

مشرکین نظافت را رعایت نمی‏کردند پس خداوند به پیامبرش دستور می‏دهد که خود را از آلودگی‌های ظاهری و باطنی پاک کند، برخی می‏گویند: منظور این آیه، پاک شدن از گناه و معصیت است، اما ظاهراً آیه هر دو معنی را در برمی‏گیرد.

پیامبر صلی الله علیه و سلم می‏فرماید: «الطهور شطر الایمان». [رواه مسلم].

«پاکی نصف ایمان است». [مسلم آن را روایت کرده است].

یعنی پاداش آن نصف پاداش ایمان است، برخی می‏گویند: ایمان گناهان گذشته را محو می‏کند، وضو نیز چنین است چرا که وضو صحیح نیست مگر همراه ایمان، در مورد حدیث، دیدگاههای متفاوت دیگری هم وجود دارد.

خداوند در آیه‏ی ۱۰۸ سوره‏ی توبه اهل مسجد قبا را اینگونه تمجید می‏فرماید:

﴿فِیهِ رِجَالٞ یُحِبُّونَ أَن یَتَطَهَّرُواْۚ وَٱللَّهُ یُحِبُّ ٱلۡمُطَّهِّرِینَ ١٠٨﴾ [التوبه: ۱۰۸].

«در آنجا کسانی هستند که می‌خواهند (جسم و روح) خود را (با ادای عبادتِ درست) پاکیزه دارند و خداوند هم پاکیزگان را دوست می‌دارد».

این پاکی که خداوند آنرا تمجید می‏فرماید همان پاکی با آب است همانطور که در برخی از احادیث بدان تصریح شده است.

بخاری از انس بن مالک روایت می‏کند:

«کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و سلم یَدْخُلُ الْخَلاَءَ، فَأَحْمِلُ أَنَا وَغُلاَمٌ إِدَاوَهً مِنْ مَاءٍ، وَعَنَزَهً، یَسْتَنْجِى بِالْمَاءِ وفی روایه:  کَانَ النَّبِىُّ صلی الله علیه و سلم إِذَا تَبَرَّزَ لِحَاجَتِهِ أَتَیْتُهُ بِمَاءٍ فَیَغْسِلُ بِهِ». [رواه البخاری].

«وقتی رسول خدا صلی الله علیه و سلم وارد دستشویی می‏شد من و غلام دیگری، ظرف آب و عصایش را برایش می‏بردیم، با آب خودش را پاک می‏کرد، و در ورایت دیگری آمده است: وقتی رسول خدا صلی الله علیه و سلم به دستشویی می‏رفت برایشان آب می‏بردم و با آن خودشان را پاک می‏کردند».

 حدیث عایشه نیز به مشروع بودن استعمال سنگ جهت طهارت اشاره می‏نماید:

«إذَا ذَهَبَ أَحَدُکُمْ إلَى الْغَائِطِ فَلْیَسْتَطِبْ بِثَلَاثَهِ أَحْجَارٍ } فَإِنَّهَا تُجْزِئُ عَنْهُ». [أحمد و أبو داوود و نسائی].

«هرگاه یکی از شما خواست قضای حاجت کند، سه سنگ را با خود بردارد و خود را با آنها پاک کند؛ چون سنگ (در استنجاء) جایگزین آب می‌شود».

و حدیث سلمان به آداب استنجاء چنین اشاره می‏کند:

«نهانا  صلی الله علیه و سلم أن نستنجی بالیمین وأن نستنجی باقل من ثلاثه أحجار، وأن نستنجی برجیع أو عظم». [رواه مسلم].

«پیامبر صلی الله علیه و سلم ما را از استنجاء با دست راست هنگام قضای حاجت و با کم‌تر از سه سنگ و پاک کردن با استخوان یا سرگین نهی می‏فرمود». [مسلم آن را روایت کرده است].

اسلام طهارت را کلید نماز قرار داده‌است، به گونه‏ای که بدون آن نماز پذیرفته نیست، پیامبر صلی الله علیه و سلم می‏فرماید:

«مِفْتَاحُ الصَّلاَهِ الطُّهُورُ وَتَحْرِیمُهَا التَّکْبِیرُ وَتَحْلِیلُهَا التَّسْلِیمُ». [ابوداوود و ترمذی و ابن ماجه].

«کلید نماز پاکی است، با الله اکبر گفتن آغاز می‏شود و با سلام دادن به پایان می‏رسد».

و می‏فرماید: «لا یَقْبَلُ اللهُ صَلاهً بِغَیْرِ طُهُور». [متفق علیه].

«خداوند هیچ نمازی را بدون وضو قبول نمی‏کند». [بخاری و مسلم آن را روایت کرده‏اند].

خداوند در اشاره به پاکی از حدث اصغر و اکبر می‏فرماید:

﴿یَٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ إِذَا قُمۡتُمۡ إِلَى ٱلصَّلَوٰهِ فَٱغۡسِلُواْ وُجُوهَکُمۡ وَأَیۡدِیَکُمۡ إِلَى ٱلۡمَرَافِقِ وَٱمۡسَحُواْ بِرُءُوسِکُمۡ وَأَرۡجُلَکُمۡ إِلَى ٱلۡکَعۡبَیۡنِۚ وَإِن کُنتُمۡ جُنُبٗا فَٱطَّهَّرُواْۚ وَإِن کُنتُم مَّرۡضَىٰٓ أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٍ أَوۡ جَآءَ أَحَدٞ مِّنکُم مِّنَ ٱلۡغَآئِطِ أَوۡ لَٰمَسۡتُمُ ٱلنِّسَآءَ فَلَمۡ تَجِدُواْ مَآءٗ فَتَیَمَّمُواْ صَعِیدٗا طَیِّبٗا فَٱمۡسَحُواْ بِوُجُوهِکُمۡ وَأَیۡدِیکُم مِّنۡهُۚ مَا یُرِیدُ ٱللَّهُ لِیَجۡعَلَ عَلَیۡکُم مِّنۡ حَرَجٖ وَلَٰکِن یُرِیدُ لِیُطَهِّرَکُمۡ وَلِیُتِمَّ نِعۡمَتَهُۥ عَلَیۡکُمۡ لَعَلَّکُمۡ تَشۡکُرُونَ ۶﴾ [المائده: ۶].

‏«ای مؤمنان! هنگامی که برای نماز به پا خاستید (و وضو نداشتید)، صورت‌ها و دست‌های خود را همراه با آرنجها بشویید، و سرهای خود (همه یا قسمتی از آنها) را مسح کنید، و پاهای خود را همراه با قوزک‌های آنها بشویید. و اگر جنب بودید (و خواستید نماز بخوانید، همه‏ی بدن) خود را بشویید. و اگر بیمار بودید (و بیماری مانع از استعمال آب بود) یا این که مسافر باشید (و یافتن آب برایتان دشوار بود) یا این که یکی از شما از پیشاب برگشت، یا با زنان مجامعه کردید، و (در همه‏ی این صورت‌ها، آب برای غسل یا وضو) نیافتید، با خاک پاک تیمّم کنید، (بدین شکل که دو بار کف دست بر خاک زده و) با آن بر صورت‌ها و دست‌های خود (تا مچ یا آرنج) بکشید. خداوند نمی‌خواهد شما را به تنگ آورد و به مشقّت اندازد، و بلکه می‌خواهد شما را (از حیث ظاهر و باطن) پاکیزه دارد و (با بیان احکام اسلامی) نعمت خود را بر شما تمام نماید، شاید که شکر (انعام و الطاف) او را (با دوام بر طاعت و عبادت) به جای آورید». ‏

و حدیث ابن عباسt نیز به کیفیت وضو چنین اشاره می‏نماید:

«أَنَّهُ تَوَضَّأَ فَغَسَلَ وَجْهَهُ أَخَذَ غَرْفَهً مِنْ مَاءٍ فَمَضْمَضَ بِهَا وَاسْتَنْشَقَ ثُمَّ أَخَذَ غَرْفَهً مِنْ مَاءٍ فَجَعَلَ بِهَا هَکَذَا أَضَافَهَا إِلَى یَدِهِ الْأُخْرَى فَغَسَلَ بِهِمَا وَجْهَهُ ثُمَّ أَخَذَ غَرْفَهً مِنْ مَاءٍ فَغَسَلَ بِهَا یَدَهُ الْیُمْنَى ثُمَّ أَخَذَ غَرْفَهً مِنْ مَاءٍ فَغَسَلَ بِهَا یَدَهُ الْیُسْرَى ثُمَّ مَسَحَ بِرَأْسِهِ ثُمَّ أَخَذَ غَرْفَهً مِنْ مَاءٍ فَرَشَّ عَلَى رِجْلِهِ الْیُمْنَى حَتَّى غَسَلَهَا ثُمَّ أَخَذَ غَرْفَهً أُخْرَى فَغَسَلَ بِهَا رِجْلَهُ یَعْنِی الْیُسْرَى ثُمَّ قَالَ هَکَذَا رَأَیْتُ رسول‏الله صلی الله علیه و سلم یَتَوَضَّأُ». [رواه البخاری].

«رسول خدا صلی الله علیه و سلم خواست وضو بگیرد، آب درخواست کرد و وضو گرفت. ابتدا دست‌هایش را سه بار شست، سپس مضمضه و استنشاق کرد، آنگاه صورتش را سه بار شست بعد از آن دست راست را تا آرنجش سه بار شست، سپس دست چپ را، مانند دست راستش شست، به دنبال آن سرش را مسح کرد و بعداً پای راستش را تا قوزک سه بار شست و پای چپش را هم مانند پای راستش شست. سپس گفت پیامبر خدا صلی الله علیه و سلم را دیدم که با این روش وضو گرفت». [بخاری آن را روایت کرده است].

و حدیث عایشه به کیفیت غسل اشاره می‏کند:

«کان رسول ‏الله صلی الله علیه و سلم إِذَا اغْتَسَلَ مِنَ الْجَنَابَهِ بَدَأَ فَغَسَلَ یَدَیْهِ، ثُمَّ یَتَوَضَّأُ کَمَا یَتَوَضَّأُ لِلصَّلاَهِ، ثُمَّ یُدْخِلُ أَصَابِعَهُ فِى الْمَاءِ، فَیُخَلِّلُ بِهَا أُصُولَ شَعَرِهِ ثُمَّ یَصُبُّ عَلَى رَأْسِهِ ثَلاَثَ غُرَفٍ بِیَدَیْهِ، ثُمَّ یُفِیضُ الْمَاءَ عَلَى جِلْدِهِ کُلِّهِ». [رواه البخاری].

«پیامبر صلی الله علیه و سلم بهنگام غسل جنابت ابتدا دستهایش را می‌شست، آنگاه وضویی همچون وضوی نماز می‌‌گرفت و آب برمی‌داشت و با انگشتانش بین موهایش را خلال می‌کرد سپس سه مشت آب بر سرش می‌ریخت و بدنبال آن بر سایر بدنش آب می‌ریخت». [بخاری آن را روایت کرده است].

این غسل کامل است، اگر به هر صورتی باشد که آب تمام بدنش را فرا گیرد باز هم درست است و فرض غسل به جا می‏آید.

امام شافعی می‏فرماید: خداوند غسل را به صورت مطلق واجب فرموده است، هیچ کدام از اعضاء را بر دیگری مقدم نفرموده، یعنی به صورتی که ممکن باشد آب همه‏ی بدن را فرا گیرد غسل درست و فرض به جا آمده، اما اگر حدیث عایشه را عملی کند سنت را نیز به جا آورده است.

بخاری از میمونه روایت می‏کند: رسول خدا صلی الله علیه و سلم همچون برای نماز وضو گرفت اما پاهایش را نشست، سپس شرمگاهش و آنچه را که روی بدنش بود می‏شست، سپس آب را بر روی اندام‏هایش می‏ریخت، سپس خم می‏شد و پاهایش را می‏شست، این غسل جنابت ایشان بود.

واضح است که شستن شرمگاه قبل از وضو است، چون (واو) مقتضی ترتیب نیست، اما در مندوب بودن به تأخیر انداختن شستن پاها اختلاف مشهوری میان فقها وجود دارد.

بخاری در مورد تیمم روایت می‏کند که مردی دچار جنابت شده بود و آب نداشت. پیش عمر آمد تا برای او چاره‏ای بیاندیشد، عمار پسر یاسر خطاب به عمر گفت: به یاد داری که من و تو در مسافرتی دچار جنابت شدیم و آبی برای غسل پیدا نکردیم، من در خاک غلتیدم و نمازم را به جا آوردم اما تو نماز نخواندی، وقتی که برگشتیم جریان را برای حضرت تعریف کردیم، و ایشان چنین فرمودند:

«کان یکفیک هذا، فضرب النبی صلی الله علیه و سلم بکفیه علی الأرض ونفخ فیهما، ثم مسح بهما وجهه وکفیه؟».

«کافی بود که چنین می‌کردی: و پیامبر صلی الله علیه و سلم دو کف دستش را بر زمین زد و در آنها فوت کرد و سپس با آنها صورت و دو کف دستش را مسح کرد».