پاسخ به سه اعتراض درمورد آیه ۳۴ سوره نساء (۱)

چرا قرآن گفته «الرجال قوامون علی النساء»؛ این آیه به معنای برتری دائم مرد بر زن نیست؟ این تبعیض، نقض آشکار حقوق زن است.

این ادعا بر چند جنبه قابل نقد و بررسی است:

اولاً: اسلام نه نظام‌های مردسالارانه و متوحش ادوار گذشته و مکاتب فکری‌ای است که زن را شیء بداند و نه سیستم فمینیستی است که نگاه زن‌محورانه داشته باشد. آری، اسلام با واقع‌بینی همراه است.

آنجا که بحث بر سر ارزش و مکانت وجودی است، زن با مرد برابر و هم‌تراز است:

{وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا}. [الإسراء؛ ۷۱]

ترجمه: «ما آدمی‌زادگان را (با اعطای عقل، اراده، اختیار، نیروی پندار و گفتار و نوشتار، قامت راست و غیره) گرامی داشته‌ایم، و آنان را در خشکی و دریا (بر مرکب‌های گوناگون) حمل کرده‌ایم، و از چیزهای پاکیزه و خوشمزه روزیشان نموده‌ایم، و بر بسیاری از آفریدگان خود کاملاً برتریشان داده‌ایم».

و هنگامی که سخن از ارزش اعمال عبادی و اجتماعی در برابر پاداش و جزا است، با هم برابر هستند:

{مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاهً طَیِّبَهً وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ}. [النحل؛ ۹۷]

ترجمه: «کسی که عمل صالح انجام دهد، چه زن و چه مرد باشد، در حالی که مؤمن باشد ،به او حیاتی پاک می‌دهیم و جزایش را به نیکوترین وجه می‌دهیم».

هنگامی که سخن از نوع و سرشت خلقت است، بین زن و مرد تفاوتی نیست:

{یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ}. [البقره؛ ۲۱]

ترجمه: «ای مردم پروردگارتان را عبادت کنید که شما را خلق کرد».

پس این برتری مطلق نیست چرا که اساساً از دید اسلام در بحث برتری، ملاک، تقوا و ایمان است:

{إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ}. [الحجرات؛ ۱۳]

ترجمه: «به راستی گرامی‌ترین شما نزد خداوند، پرهیزگارترینتان است».

اسلام، تقدم رتبی و منزلتی برای زن و مرد به صرف جنسیت قائل نیست و این عمل اوست که به فرد ارزش می‌دهد. در نزد اسلام مقام مریم، سمیه و فاطمه علیهنّ السلام، از مردها بالاتر است. پس این ادعا که مرد مطلقاً بر زن برتری دارد، تدلیس و خیانت است.

ثانیاً: از لحاظ لغت‌شناسی، واژه‌ی «قَوّام» طبق آنچه که در لغت‌نامه‌ی المنجد و لسان العرب آمده، به معنی متعهد، سرپرست، متکفّل کار، نیرومند برای کار است و در لسان العرب هم آمده:
هرگاه معنى چیرگى از این واژه تصوّر شود، آن را در معنى سرپرست و قیام‌کننده بر حفظ و حمایت زن قرار مى‌دهد و عبارت (فجعل سائسها و القائم علیها) یعنى اداره‌کننده و برپادارنده کانون خانواده) چنان‌که خداى تعالى می‌فرماید: «الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ».

مصطفی خرمدل صاحب کتاب گرانبهای تفسیر نور در توضیح لغات این آیه می‌گوید:
قوَّامُونَ: جمع قَوّام ، صیغه مبالغه قائِم است و کسی را می‌گویند که شبانه‌‌روز به کاروبار خانواده قیام کند و پیوسته در راه مصالح ایشان در تلاش باشد. سرپرست، خدمت‌گزار (تفسیر نور مصطفی خرمدل؛ ذیل آیه ۳۴ سوره النساء)

پس می‌بینیم در هیچ‌کدام از فرهنگ لغت‌ها به معنای برتر و سَروَر نیامده است. هنگامی که این قوّامیّت رابطه‌ی مرد با همسرش را در سنت و سیره‌ی مطهر نبوی مطالعه کنیم، این امر آشکار می‌گردد که این قوّامیّت، خدمت، توجه و مسئولیت است. و طوری که فمینیست (feminist)ها جلوه می‌دهند، قوّامیّت، سلطه، جبر و ستم و ظلم و فشار نیست که در اختیار مردان قرار داده شده باشد.

و برای آنکه کسی در فهم قوّامیّت و تطبیق آن مرتکب خطا نشود، احادیث قولی و عملی پیامبر صلّی الله علیه وسلّم، آن را کاملاً روشن ساخته است که از آن جمله حدیث «خیرکم، خیرکم لأهله» می‌باشد. امام شوکانی رحمه الله در شرح این حدیث می‌گوید: در این حدیث، به این امر اشاره شده است که در میان مردم، کسی که در امور خیر نسبت به همه مرتبه بلند دارد، و نسبت به همه شایستگی مقام خیریت را دارد، کسی است که با همسرش رفتار و سلوک نیک داشته باشد، زیرا اهل انسان در برخورد نیکو، و رفتار نیکو و معاشرت خوب نسبت به همه از اولویت و تقدم برخوردارند. پس وقتی که مرد به چنین خصلت خوبی متصف باشد، شکی نیست که از بهترین مردم است، و اگر چنین نباشد، او از بدترین مردم خواهد بود. و چه بسا که مردهایی دچار چنین اشتباهی می‌شوند که هنگامی که با اهلش روبرو می‌شوند در برخوردشان بسیار بد و خشن، و بسیار بخیل و کم‌خیرند، و هنگامی که با اجانب روبرو شوند، انسانی بسیار نرم‌خوی، خوش‌اخلاق و سخی طبع می‌شوند. کسی که چنین باشد، شکی نیست که او انسانی است محروم از توفیق، و منحرف از مسیر درست و مستقیم.