وظایف ملائکه (۳)

و از جمله آن ملائکه‌ها، نگهبان جهنم است. از او به خدا پناه می‌بریم و ایشان ملائکه قهر و غضب هستند که رأس آن‌ها ۱۹ نفر می‌باشند. الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَقَالَ ٱلَّذِینَ فِی ٱلنَّارِ لِخَزَنَهِ جَهَنَّمَ ٱدۡعُواْ رَبَّکُمۡ یُخَفِّفۡ عَنَّا یَوۡمٗا مِّنَ ٱلۡعَذَابِ ۴٩﴾ [المؤمن: ۴۹]. «و کسانی که در آتش هستند به نگهبانان جهنم می‌گویند پروردگارتان را بخوانید تا یک روز از این عذاب را به ما تخفیف دهد» و می‌فرماید: ﴿فَلۡیَدۡعُ نَادِیَهُۥ ١٧ سَنَدۡعُ ٱلزَّبَانِیَهَ ١٨﴾ [العلق: ۱۷-۱۸]. «تا گروه خود را بخوانند بزودی آتشبانان را فرا خوانیم.» و می‌فرماید: ﴿عَلَیۡهَا تِسۡعَهَ عَشَرَ ٣٠ وَمَا جَعَلۡنَآ أَصۡحَٰبَ ٱلنَّارِ إِلَّا مَلَٰٓئِکَهٗۖ وَمَا جَعَلۡنَا عِدَّتَهُمۡ إِلَّا فِتۡنَهٗ لِّلَّذِینَ کَفَرُواْ﴾ [المدثر: ۳۰-۳۱]. «برای آن نوزده نگهبان است و ما نگهبانان دوزخ را جز ملائکه قرار ندادیم، و تعداد ایشان را مگر آزمایشی برای مردمی که کافر شدند نگردانیدیم» و می‌فرماید: ﴿وَنَادَوۡاْ یَٰمَٰلِکُ لِیَقۡضِ عَلَیۡنَا رَبُّکَۖ قَالَ إِنَّکُم مَّٰکِثُونَ ٧٧﴾ [الزخرف: ۷۷]. «آن دوزخیان مالک، نگهبان جهنم را ندا کرده و می‌گویند: ای مالک، از پروردگارت بخواه تا ما را مرگ دهد، بمیریم و راحت شویم. در جواب می‌گوید: شما در اینجا ماندگارید». در سنت ذکر شده که مالک نگهبان جهنم است و پیامبر صلی الله علیه و سلم او را دیده است. در صحیح بخاری از سمره بن جندب رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم  فرمودند: «رَأَیْتُ اللَّیْلَهَ رَجُلَیْنِ أَتَیَانِی قَالَا الَّذِی یُوقِدُ النَّارَ مَالِکٌ خَازِنُ النَّارِ وَأَنَا جِبْرِیلُ وَهَذَا مِیکَائِیلُ»^[۱] «شب (اسرا) دو مرد را دیدم که پیشم آمدند. گفتند: او مالک، نگهبان آتش و برافروزنده آن است و من جبریل و این میکائیل است».

و از جمله آن‌ها، زائران بیت المعمور است. در هر روز هفتاد هزار ملائکه داخل آن می‌شوند و بار دیگر (به خاطر کثرت ملائکه) دیگر به آنجا برنمی گردند. مالک بن صعصعه رضی الله عنه از پیامبر صلی الله علیه و سلم روایت می‌کند که فرمود: (… «ثُمَّ رُفِعَ لِی الْبَیْتُ الْمَعْمُورُ فَقُلْتُ یَا جِبْرِیلُ مَا هَذَا قَالَ هَذَا الْبَیْتُ الْمَعْمُورُ یَدْخُلُهُ کُلَّ یَوْمٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَکٍ إِذَا خَرَجُوا مِنْهُ لَمْ یَعُودُوا فِیهِ آخِرُ مَا عَلَیْهِمْ»^[۲] «…سپس بیت المعمور را به من نشان دادند گفتم: ای جبریل این چیست؟ گفت: این بیت المعمور است. هر روز هفتاد هزار ملائکه داخل آن می‌شوند و هنگامی که از آن خارج می‌شوند دیگر برای بار دیگر در آن باز نمی‌گردند».

و از آن جمله ملائکه‌هایی هستند که می‌گردند و بر مجالس ذکر سایه می‌افکنند. شیخین از ابوهریره رضی الله عنه روایت می‌کنند که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند: «إنَّ لِلَّهِ مَلائکَهً یَطُوفُونَ فِی الطُّرُقِ، یَلْتَمِسُونَ أَهْلَ الذِّکْرِ، فَإِذَا وَجَدُوا قَوْمًا یَذْکُرُونَ اللَّهَ، تَنَادَوْا: هَلُمُّوا إِلَى حَاجَتِکُمْ، قَالَ: فَیَحُفُّونَهُمْ بِأَجْنِحَتِهِمْ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْیَا»…)^[۳] «خداوند، ملائکه‌هایی دارد که در راه‌ها مشغول گشت زنی هستند و بدنبال ذاکران می‌گردند. هرگاه، گروهی را ببینند که به یاد خدا مشغول‌اند، یکدیگر را صدا می‌زنند و می‌گویند: به هدف خود رسیدیم. آنگاه، ذاکران را تا آسمان دنیا زیر بال‌هایشان می‌گیرند». علما می‌گویند: «وهؤلاء الملائکه زائدون عن الحفظه وغیرهم من المرتبین مع الخلائق» «آن‌ها ملائکه‌هایی غیر از ملائکه‌های حافظ انسان هستند».

همچنین ثابت است که آن‌ها سلام امت پیامبر صلی الله علیه و سلم را به او میرسانند. امام احمد و نسائی با سند صحیح از عبدالله بن مسعود رضی الله عنه روایت می‌کنند که رسول الله صلی الله علیه وسلم  فرمودند: «إِنَّ لِلَّهِ مَلَائِکَهً سَیَّاحِینَ فِی الْأَرْضِ یُبَلِّغُونِی مِنْ أُمَّتِی السَّلَامَ»^[۴] «برای الله عزوجل ملائکه‌هایی هستند که در زمین می‌گردند و سلام امتم را به من می‌رسانند».

و از آن‌ها کسانی هستند که نویسندگانی گرامی‌اند و کارشان نوشتن اعمال خلق است و بر آن‌ها نگهداری می‌کنند. الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَإِنَّ عَلَیۡکُمۡ لَحَٰفِظِینَ ١٠ کِرَامٗا کَٰتِبِینَ ١١  یَعۡلَمُونَ مَا تَفۡعَلُونَ ١٢﴾ [الإنفطار: ۱۰-۱۲]. «البته و یقیناً نگهبان‌ها برای مراقبت احوال و اعمال شما مأمورند، ملائکه‌هایی بزرگوارند که اعمال بندگان را می‌نویسند، شما هر چه کنید همه را می‌دانند» و می‌فرماید: ﴿إِذۡ یَتَلَقَّى ٱلۡمُتَلَقِّیَانِ عَنِ ٱلۡیَمِینِ وَعَنِ ٱلشِّمَالِ قَعِیدٞ ١٧  مَّا یَلۡفِظُ مِن قَوۡلٍ إِلَّا لَدَیۡهِ رَقِیبٌ عَتِیدٞ ١٨﴾ [ق: ۱۷-۱۸]. «دو ملائکه گفتار و کردار شخص را دریافت می‌دارند و آن را ثبت می‌کنند، یکی از دسـت راست و دیگری از دست چپ نشسته و همنشین او هستند، هر کلمه‌ای که بر زبان براند (از خیر و شر) آن را می‌نویسند و مراقب و حاضر حال اویند». مجاهد در تفسیر این آیه می‌فرماید: ملائکه‌ای در راست و ملائکه‌ای در چپ قرار دارد اما آنکه در راست است خیر و دیگری که در چپ قرار دارد شر و بدی را می‌نویسد.

و از ایشان منکر و نکیر مسئول عذاب قبر و سؤال از بندگان در قبرهایشان هستند که احادیث صحیح بر آن دلالت دارند. شیخین از انس بن مالک رضی الله عنه روایت می‌کند که پیامبرصلی الله علیه و سلم فرمودند: «إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا وُضِعَ فِی قَبْرِهِ وَتَوَلَّى عَنْهُ أَصْحَابُهُ وَإِنَّهُ لَیَسْمَعُ قَرْعَ نِعَالِهِمْ أَتَاهُ مَلَکَانِ فَیُقْعِدَانِهِ فَیَقُولَانِ مَا کُنْتَ تَقُولُ فِی هَذَا الرَّجُلِ لِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فَأَمَّا الْمُؤْمِنُ فَیَقُولُ أَشْهَدُ أَنَّهُ عَبْدُ اللَّهِ وَرَسُولُهُ فَیُقَالُ لَهُ انْظُرْ إِلَى مَقْعَدِکَ مِنْ النَّارِ قَدْ أَبْدَلَکَ اللَّهُ بِهِ مَقْعَدًا مِنْ الْجَنَّهِ فَیَرَاهُمَا جَمِیعًا»^[۵] «هنگامی که فردی دفن می‌شود و دوستانش او را رها می‌کنند، او صدای پاهای تشییع کنندگان را می‌شنود؛ آنگاه دو ملائکه پیش او می‌آیند و او را نشانده و به او می‌گویند: در مورد این مرد (به محمد صلی الله علیه و سلم اشاره دارند) چه می‌گویی؟ اگر اهل ایمان باشد می‌گوید: شهادت میدهم که او بنده و رسول خداست. به او گفته می‌شود: به جایگاهت در دوزخ بنگر که خداوند آن را برایت به جایگاهی در بهشت تبدیل نمود. پس هردو جایگاه را با هم می‌بیند.»

ترمذی و ابن حبان از ابوهریره رضی الله عنه روایت می‌کنند که رسول‌الله  صلی الله علیه و سلم می‌فرماید: «إِذَا قُبِرَ الْمَیِّتُ أَوْ قَالَ أَحَدُکُمْ أَتَاهُ مَلَکَانِ أَسْوَدَانِ أَزْرَقَانِ یُقَالُ لِأَحَدِهِمَا الْمُنْکَرُ وَالْآخَرُ النَّکِیرُ فَیَقُولَانِ مَا کُنْتَ تَقُولُ فِی هَذَا الرَّجُلِ»…)^[۶] «هنگامی که میت دفن می‌شود یا گفت هنگامی که یکی از شما دفن می‌شود: دو ملائکه سیاه که چشمانی آبی دارند به یکی از آن‌ها منکر و به دیگری نکیر گفته می‌شود. می‌گویند: در باره این مرد چه می‌گویی؟…»

این‌ها مشهورترین ملائکه هستند که نصوص به وسیله ذکر وظایف و اسم‌هایشان آمده است، بر بنده ایمان به آن‌ها به صورت معین و تصدیق کردن آنچه که نصوص در حق آن‌ها بر آن دلالت دارد واجب است. و الله تعالی اعلم.

 

 

[۱] صحیح البخاری برقم (۳۲۳۶).

[۲] صحیح البخاری برقم (۳۲۰۷)، ومسلم برقم (۱۶۴) واللفظ لمسلم.

[۳] صحیح البخاری برقم (۶۴۰۸)، ومسلم برقم (۲۶۸۹) واللفظ للبخاری.

[۴] المسند : ۱ / ۴۵۲، وسنن الترمذی : ۳ / ۴۳، برقم (۱۲۸۲)، واللفظ لأحمد.

[۵] صحیح البخاری برقم (۱۳۷۴)، ومسلم برقم (۲۸۷۰)، واللفظ للبخاری.

[۶] سنن الترمذی : ۳ / ۳۸۵، برقم (۱۰۷۳)، والإحسان فی تقریب صحیح ابن حبان : ۷ / ۳۸۶، برقم (۳۱۱۷)، واللفظ للترمذی.