همکاری بین زن و شوهر

همکاری بین زن و شوهر طعم خوشی را به زندگی خانواده می بخشد. هر دو در غم  و شادی، در فقر و توانگری، در تصمیم گیری های درست و بجا شریک یار و همدم خویش بوده و به میزان همین مشارکت هویتی یگانه و روحی یکپارچه تبدیل می شوند و سعادت واقعی و عملی در میانشان موج زده و مهرو مجبتشان همیشگی شده و آرامش روحی در هردوی آنان تحقق می یابد.

همکاری زن و مرد و مشارکت آن ها در به دوش کشیدن دشواری های زندگی اشکال مختلفی دارد، از جمله:

همکاری زوجین در کسب علم و دانش:
دانش راهی به سوی اوج و رتبه های بالاتر در دنیا و آخرت است. خداوند متعال چنین می فرماید: {یرفع الله الذین آمنوا منکم والذین أوتوا العلم درجات} [مجادله: ۱۱] یعنی: « خدا [رتبه] کسانى از شما را که گرویده و کسانى را که دانشمندند [بر حسب] درجات بلند گرداند.» و پیامبر بزرگوار صلى الله علیه و سلم نیز می فرماید: (من یرد الله به خیرًا، یُفَقِّهْهُ فی الدین) یعنی: «خداوند به او اراده ی خیر کند، در دین دانشمندش سازد.» [متفق علیه] مرد، در صورت توان علمی و داشتن فرصت و مجال لازم، باید آگاهی و دانش دینی را به زن بیاموزد. ولی اگر توان این کار را نداشت به او اجازه ی خروج از منزل و شرکت در کلاس های درس در مسجد یا موسسات دینی را بدهد و در این زمینه امکانات لازم را از طریق خرید کتاب یا نوارهای سودمند درس و ارشاد دینی برای وی فراهم سازد.
همسران پیامبر -رضوان الله علیهن- در تبلیغ و رسانیدن دین و احادیث پیامبر صلى الله علیه و سلم به دیگر مسلمانان تلاش بسیار نموده اند. زنان صحابه نیز برای کسب علم و دانش دینی علاقه و اشتیاق بسیار داشتند و می گفتند: یا رسول الله، مردان در (بهره بردن از حضور) شما بر ما پیشی جسته اند، شما خود روزی را هم برای ما تعیین فرما. آن حضرت صلی الله علیه و سلم نیز روزی را به آنان وعده داد و در آن روز با آنان ملاقات نموده و آنان را امر و ارشاد می فرمود. [بخاری] از بین زنان افراد دانشمند دینی، محدث و واعظ بسیاری در گذشته و حال پدید آمده است. زنان نیز در اشتیاق آگاهی دینی مانند شوهرانشان در جستجوی علم و دانش برمی آیند تا بتوانند فرزندان شان را بر اساس دین و دانایی دینی تربیت کنند. حضرت ام سلمه -رضی الله عنها- زنی فقیه و دانشمند بود و پاسخ سؤالات دیگر زنان را می داد، حضرت عایشه -رضی الله عنها- به داشتن علم و دانش فراوان شهرت داشت.

همکاری در به جا آوردن طاعات و عبادات:
زن شریک مرد در زندگی بوده و مرد بواسطه ی او به خوشبختی یا تباهی می رسد. زن شایسته مردش را به سوی بجای آوردن عباداتی مانند نماز، روزه، زکات و حج سوق می دهد و در پایبندی به آن ها وی را یاری می دهد. در ادای نماز شب، کمک به فقرا و نیازمندان نیز یار و یاور اوست. اینگونه است که زن شایسته در واقع نیمی از دین مرد را کامل می کند و البته مرد شایسته نیز همکار و پشتیبان زن در طاعت خداوند باری تعالی و انجام کارهای خیر و شایسته می باشد. رسول خدا صلى الله علیه و سلم فرموده اند: (رحم الله رجلا قام من اللیل، فصلى وأیقظ امرأته فصلَّتْ، فإن أبتْ رشَّ فی وجهها الماء، رحم الله امرأه قامت من اللیل فصلَّتْ وأیقظتْ زوجها فصلَّى، فإن أَبَى رشَّتْ فی وجهه الماء) یعنی: «خدا رحمت کند مردی را که از طرف شب برخاسته نماز بگزارد و همسرش را هم بیدار کند و اگر چنانچه مخالفت ورزید، بر رویش آب پاشد و خدا رحمت کند زنی را که در شب برخاسته نماز گزارد و شوهرش را بیدار نماید و اگر چنانچه امتناع ورزد، بر رویش آب بپاشد.» [ابن ماجه]

تصور کنید که چه زیباست این صحنه که زن و شوهر همراه هم قدری از قرآن را بعد از نماز صبح قرائت می نمایند و این را کار روزانه ی خود قرار می دهند. بسیاری از خانواده ها که چنین عمل می کنند به تاثیر خوب آن در قلب هایشان اقرار نموده ان، این کار آنچه تیرگی و کدورت میان آن دو نسبت به هم وجود داشته باشد را نیز از دل هایشان می زداید. این نمونه ای از مشارکت فعالانه ی زن و مرد در زندگی خانوادگی است که به خوشبختی دنیا و آخرت می انجامد.

همکاری در کسب روزی:
نفقه حق زن بر عهده ی شوهر و تأمین آن از وظایف مرد می باشد. از معاویـه ابن حیده -رضی الله عنه- روایت شده که می گوید: گفتم: یا رسول الله صلی الله علیه و سلم  زنان ما بر ما چه حقی دارند؟ فرمود: (أن تطعمها إذا طعمتَ، وتکسوها إذا اکتسیتَ، ولا تضرب الوجه، ولا تقبِّح، ولا تهجر إلا فی البیت)_یعنی: « چون طعام خوردی طعام شان دهی و چون لباس پوشیدی او را لباس بپوشانی، بصورت زن سیلی مزن و باو نگو خدا ترا زشت سازد، و جز در خانه از او دوری مکن.» [ابوداود، و ابن حبان] زن پرهیزگار مزایای بسیاری دارد؛ او از خرج و مخارج زندگی که بر عهده ی مرد است به میزان زیادی می کاهد؛ چیزی را می پوشد که ستر عورت کرده باشد و غذایی می خورد که تنها گرسنگی اش را برطرف سازد و مشکلات و سختی های زندگی را دوشادوش شوهرش تحمل می نماید و بر معایب وی صبر می نماید. حضرت اسماء دختر حضرت ابوبکر به شوهرش زبیر بن عوام -رضی الله عنهم- در کار کشاورزی بر قطعه زمینی که پیامبر صلى الله علیه و سلم به وی بخشیده بود کمک می نمود. در مسیری به طول چند کیلومتر کیسه ی هسته های خرما را بر پشت خود حمل می نمود و از آن برای اسب های شوهرش خوراکی تهیه می کرد. تا انکه پدرش (حضرت ابوبکر صدیق رضی الله عنه) خادمی را به وی هدیه کرد تا این مسئولیت دشوار را از دوش وی بردارد.

همچنین ام المؤمنین زینب بنت جحش اسدیه -رضی الله عنها- پوست ها حیوانات را دباغی نموده و آن را می فروخت تا بتواند چیزی کسب کند تا آن را در راه خداوند عزوجل صدقه بدهد. همسر امام احمد بن حنبل -رحمه الله- نیز پشم می ریسید تا با وی در کسب روزی مشارکت نماید. زن با می تواند با رعایت عفت خویش به برخی کارها در کمک به شوهرش برای کسب حلال بپردازد، بدون آنکه وی را به خروج از خانه و اختلاط با مردان وادارد. این کار سود و منفعتی برای خانواده و کمک خرجی برای شوهر خواهد بود کمه البته بر زن واجب نیست و تنها برای مشارکت و همکاری صورت می گیرد. از جمله ی این کارها می تواند موارد زیر باشند:
۱- پرورش دادن مرغ و جوجه در خانه.
۲- انجام کارهای خیاطی لباس های زنانه.
۳- کارهای گلدوزی و تریکو.
۴- ساخت برخی صنایع دستی.

یکی از زنان صحابه شوهرش را قبل از خروج وی از خانه به کسب روزی حلال سفارش کرده و می گفت: درباره ی ما از خدا بترس و جز حلال ما را مخوران؛ که بر گرسنگی در دنیا صبر می توان کرد ولی بر عذاب خدا در روز قیامت نمی توان. دین اسلام به زهد و قناعت تاکید بسیار نموده و بدان تشویق می کند. درنتیجه نفس شخص مسلمان به مال و نعمتی که در دست برادران مسلمان وی است چشم طمع نمی دوزد. رسول الله صلى الله علیه و سلم می فرماید: (قد أفلح من أسلم، ورُزق کفافًا، وقنَّعه الله بما آتاه) یعنی: «همانا رستگار شد آنکه اسلام آورد و رزقش بسنده بود و خداوند او را به آنچه که داده قناعت داده است.» [مسلم] پیامبر صلى الله علیه و سلم انسانی بسیار قانع بودند و هرگز بر غذایی ایراد نمی گرفت، اگر آن را دوست می از آن می خورد و چنانچه میل نداشت نمی خورد. غذای ایشان خیلی وقت ها نان و سرکه یا نان و روغن بود. آن حضرت صلى الله علیه وسلم جامه های ساده و اغلب از جنس پشم، پنبه یا کتان می پوشید. جامه ای که به وی هدیه داده می شد را نیز برتن می نمود.
زن می تواند برای بیرون از خانه شغلی داشته باشد، چنانچه شوهرش از کار افتاده بوده یا به کار و شغل زن احتیاج داشتند. مشروط بر اینکه با وقار و عفت بیرون رفته و حتی الامکان از مکان هایی که با مردان اختلاط می یابد بپرهیزد.

همکاری در کارهای منزل:
چه زیباست که مرد در برخی کارهای منزل به همسرش کمک کند. حداقل به خاطر مودت و مشارکت و همدلی و احترام معنوی به وی … این کار فرصت خوبی را به مرد می دهد تا به همسرش نشان دهد که برایش مهم و گرامی است و وی را دلخوش کرده و باعث نزدیکی بیشتر آنان به همدیگر گردد… حتی اگر کارهای ساده ای مانند: بردن ظرف ها به سر سفره ی غذا، انداختن سجاده و … باشد.
پیامبر خدا صلى الله علیه و سلم در کمک به خانواده اش نمونه ای مثال زدنی است. ایشان شیر گوسفندان را می دوشید، پیراهن و کفشش را وصله می زد، کارهای خودش را انجام می داد، خانه را می روفت، شترش را می بست و به آن علف می داد، همراه همسرش خمیر درست می کرد و کالایش را از بازار به خانه می آورد. در جنگ خندق جابر بن عبد الله -رضی الله عنه- همسرش را برای آماده ساختن غذا در غزوه مشارکت داد و خود گوسفندی را ذبح نمود و آن را پوست کنده و گوشت آن را کباب می کرد درحینی که زنش نیز جو را آرد نموده و نان می پخت، وقتی از کار پخت و پز فارغ شد پیامبر صلى الله علیه و سلم را برای غذا دعوت کرد و آن حضرت صلى الله علیه و سلم نیز صحابه رضوان الله علیهم را با خود به مهمانی برد و همگی به برکت رسول خدا صلی الله علیه و سلم از آن غذا خوردند.

همکاری زن و مرد در تربیت فرزندان:
فرزندان زینت و زیبایی های زندگی دنیا هستند و داشتن بچه آرزوی قلبی هر زن و شوهری است. پدر و مادر برای تربیت درست فرزندان  تمام تلاش خود را به کار می بندند، تا اولادی شایسته و صالح به بار بیایند و به دستورات خداوند متعال گردن نهاده و از نواهی وی بازایستند. اما اگر زن و شوهر فرزندانشان را، بدون احساس تعهد و صرف وقت و انرژی برای تربیت سالم، به حال خود وانهادند، آنگاه است که به جای نعمت به عذاب و بدبختی تبدیل می شوند.
همکاری زن و مرد در تربیت کودک، نیازمند عهده دارگشتن مراقبت و رسیدگی به آنان و برآوردن احتیاجات شان به دور از افراط و تفریط می باشد. باید از تبعیض قائل شدن بین آن ها خودداری کرده و در خورد و خوراک میان آن ها و حتی در نگاه کردن و لبخند و بوسیدن آنان عدالت برقرار کرده وترجیح دادن پسرها بر دخترها درست نبوده و باید در تمام مسائل و حتی در دادن هدیه و بخشش نیز مساوات را مراعات نمود.

یکبار بشیر بن سعد خزرجی و پسرش نعمان -رضی الله عنهما- نزد پیامبر صلى الله علیه و سلم حاضر شده و گفت: یا رسول الله! شما را گواه می گیرم که فلان چیز و فلان چیز را به نعمان بخشیدم. پیامبر صلى الله علیه و سلم فرمود: (أَکُلَّ ولدک نَحَلْتَ؟) یعنی: «آیا برای تمام فرزندانت چنین بخشیده ای؟» گفت: خیر. فرمود: ( فأَشْهِدْ غیری) پس کسی جز مرا گواه بگیر. سپس فرمود: (ألیس یسرُّک أن یکونوا فی البرِّ سواءً؟) یعنی: « آیا خوشت می آید که در نیکی نمودن همه با تو برابر باشند؟» پاسخ داد: آری. فرمود: (فلا إذًا) یعنی: «پس این کار را مکن!» [مسلم و نسائی و ابن ماجه]

زحمت اصلی تربیت فرزندان بر دوش مادران است. او است که شب و روز با کودک خویش است و او را غذا داده و سیرابش می کند، گرمای محبت و شققت خود را به وی ارزانی داشته و اصول و مقدمات دین و آموزش های دینی و علمی را به آنان می آموزد، به او یاد می دهد که چگونه نیک را از بد بازشناسد و اینکه چگونه سود را برگرفته و از ضررها خویش را دور نماید و در راستای نفع و فایده ی خویش و خانواده و جامعه به رشد و بالندگی اش ادامه دهد.

شاعر مصری حافظ ابراهیم چنین می گوید:
“الأمُّ مدرسه إذا أعددتها أعددتَّ شعبًا طیب الأعراقِ”
معنی شعر: «مادر مدرسه ایست که چون فرزند را خویش مهیا ساخت، ملتی با ریشه های نیکو به بار می آید.»

اما پدر خانواده در طول روز می کوشد تا زندگی آرامی را برای خانواده اش فراهم سازد و به این ترتیب روز را به شب می رساند و برای وی جز برای خواب وقتی چندانی باقی نمی ماند. چه بسیار پدرانی که صبح ها قبل از بیدار شدن فرزندان به سر کار رفته و شب زمانی به خانه باز می گردد که همگی خوابیده اند و فرزندانش را جز در روزهای تعطیل نمی بیند. برخی هم در حال سفر بوده و سال ها دور از خانه می مانند و البته در این زمینه پدران باید تجدید نظری نموده و از اثرات مخرب چنین شرایطی بر تربیت فرزندان شان آگاه باشند.
درست تر آن است که بارسنگین تربیت کودکان بر عهده ی هردوی والدین باشد. جایز نیست که پدر خانواده فرزندانش را به حال خود وانهاده و در تربیت آنان نقشی نداشته باشد. بلکه باید با آنان نشست های روزانه داشته و به کارهایی که در طول روز انجام داده اند گوش فرا داده و درصورت انجام اشتباهات آنان را راهنمایی و ارشاد نموده و کارهای ناشایست آن ها را اصلاح کند.
همچنین زن و شوهر باید حداکثر تلاششان را بکارگرفته و با هم در پرورش دادن فرزندان شان بر جاده ی نیکی و تقوی همکاری نمایند. هرگاه از ابتدا در مورد تربیت درست و صحیح کودک سستی و بی توجهی صورت پذیرد، راست گردانیدن آن در سنین بالاتر دشوار می شود و به چیزی که بر اساس آن بزرگ شده است خو گرفته و جزئ طبیعتش می گردد.
پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (أکرموا أولادکم، وأحسنوا أدبهم) یعنی: «فرزندانتان را گرامی داشته و نیک تربیت شان نمایید.» [ابن ماجه] آنکه در دوران کودکی از تربیتش غافل بده باشند، تربیت و اصلاح وی در بزرگسالی امری بس دشوار است. شاعر می گوید:
“إن الغصون إذا قوَّمْتَها اعتدلت
ولا یلین إذا قومته الخشبُُ
قد ینفع الأدبُ الأحداثَ فی صغر
ولیس ینفع عند الشیبه الأدبٌ”
معنی شعر: «شاخه ی باریک درخت را می توانی راست گرداند
ولی چون چوب خشکی گشت خم نگردد دیگر آن.
تربیت خردسالان در خردی آنان سود می دهد
و لیکن سودی نمی دهد تربیت در پیری»

در تربیت کودکان سعی بر آن است تا آنان را به نماز عادت داده، به حفظ قرآن کریم ترغیب نمود، به مطالعه ی علوم سودمند بپردازند، نیرو و استعدادهای فطری شان را شکوفا نمود، آن ها را  به رفت و آمد به مسجد و شرکت در کلاس های علمی ان تشویق کرد، از جاهای وقت گذرانی و فساد و همنشینی با افراد فاسد دور نگاه داشت. بنابراین هرگاه زن و شوهر در تربیت مناسب کودک با هم تشریک مساعی داشته و بر ان صبر و تحمل نمایند، خداوند متعال آن ها را وارد بهشت گرداند و از آتش دوزخ محفوظ شان بدارد.

از حضرت عایشه -رضی الله عنها- چنین می گوید: زنی با دو دخترش نزد من آمد و کمک می خواست. من چیزی جز یک خرما پیدا نکردم که به او بدهم و همان را به او دادم. او هم آن را بین دخترانش تقسیم کرد و خودش چیزی نخورد. سپس بلند شد و رفت. آنگاه پیامبر صلى الله علیه و سلم وارد شد و من قضیه را برای او تعریف کردم. آن حضرت صلی الله علیه و سلم فرمود: (من ابتُلِی (أی: اختبُِر) من هذه البنات بشیء، فأحسن إلیهنَّ (أی: أنفق علیهنَّ، وزوجهنَّ)، کُنَّ له سِتْرًا (أی: حجابًا) من النار) یعنی: « کسی که به چیزی از این دخترها آزمایش شود و به آنها نیکی کند، برایش حجابی از آتش دوزخ می باشند.» _[بخاری، و مسلم، و ترمذی]

برخورد با خدمتکاران:
زن به تنهایی نمی تواند که تمام نیازمندی های خانه را برآورده سازد؛ از نظافت منزل گرفته تا آماده کردن غذا، تربیت کودکان، شوهرداری و غیره. بنابراین به استخدام یک مربی یا خدمتکاری که بتواند بار برخی از این مسئولیت ها را به دوش بگیرد، روی می آورند. بهتر است که خدمتکار مسلمان باشد، و این خدمتکاران برادران یا خواهران دینی ما هستند و باید با آن ها به خوبی رفتار کرد. در زندگانی پیامبر خد ا صلى الله علیه و سلم الگو و سرمشق خوبی در رفتار با خدمتکاران و زیردستان وجود دارد. انس -رضی الله عنه- تعریف می کند: قسم به خدا که نه سال به رسول الله صلى الله علیه و سلم خدمت کردم ولی در برابر کار اشتباهی که از من سرزده بود هرگز نشنیدم که بفرماید چرا چنین کردی؟ یا اگر کاری را نکرده باشم هرگز نفرمود که چرا فلان کار را انجام نداده ای؟ _[مسلم] همچنین پیامبر صلى الله علیه و سلم می فرماید: (إخوانکم جعلهم الله تحت أیدیکم، فأطعموهم مما تأکلون، وألبسوهم مما تلبسون، ولا تکلفوهم ما یغلبهم، فإن کلفتموهم؛ فأعینوهم) یعنی: « آنها برادران شما هستند که خداوند آن ها را زیر دست شما قرار داده، پس باید آنان را از آنچه می خورید، بخورانید و از آنچه می پوشید، بپوشانید. و آنها را به چیزی مکلف نکنید که توانائی آن را نداشته باشند و اگر آنان را مأمور کردید، پس همکاریشان کنید.» [بخاری]

وقتی که مرد به خدمتکارش کمکی نمود در قلب وی دوستی و محبت و خاطر خوشی را از خود به جا می گذارد. ممکن است خدمتکاران به عنوان دربان، آشپز، راننده، باغبان یا دیگر امور و به خاطر نیاز ضروری به وی استخدام شود. از دلایل استخدام خدمتکار سالخوردگی زن و شوهر یا ناتوانی آنان می تواند باشد.
باید خدمتکاری امین، رازدار(که سر و راز خانه را جایی فاش نکند) و کسی که مراقب اسباب و لوازم خانه باشد را انتخاب نمود. مرد نباید با خدمتکار زن تنها مانده و زن نیز باید از تنها ماندن با خدمتکار مرد دوری کرده و زینت هایش را در برابر وی آشکار نسازد. بهتر است که مرد خود به مسائل خدمتکاران مرد  رسیدگی کرده و زن با خدمتکاران زن مواجه شود. این کار برای دوری از مفاسد و لغزش در اموری است که عاقبت پسندیده ای ندارند. زن باید در برخورد خویش با مردانی که پیوسته به خانه ی شان رفت و آمد می نمایند احتیاط و پرهیز نماید، کسانی مانند: مامور آب و برق و …، مردانی که شیر می خرند، و …

ترجمه: مسعود