وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
ماهی را که عرب‌ها در جاهلیت «صفرالأول» می‌خواندند و پیامبر آن را «شهرالله المحرم» نام‌گذاری نمود، نزد ما مسلمانان از اهمیت خاصی برخوردار است و چون جنگ در این ماه حرام بود، «محرم» نامیده شد. محرم ماهی پرفضیلت است و شایسته است در مورد آن تدبری در منابع و کتاب‌های صحیح داشته باشیم.
چنان‌که می‌دانید محرم اولین ماه سال قمری است و تاریخ قمری به مشوره‌ی حضرت عثمان رضی‌الله‌عنه و امر و تأیید سیدنا عمر فاروق رضی‌الله‌عنه از ماه محرم، آغاز شد.
أَخْرَجَ أَبُو نُعَیْم: «أَنَّ أَبَا مُوسَى کَتَبَ إِلَى عُمَر: إِنَّهُ یَأْتِینَا مِنْک کُتُب لَیْسَ لَهَا تَارِیخ، فَجَمَعَ عُمَر النَّاس، فَقَالَ بَعْضهمْ: أَرِّخْ بِالْمَبْعَثِ، وَبَعْضهمْ أَرِّخْ بِالْهِجْرَهِ، فَقَالَ عُمَر: الْهِجْرَه فَرَّقَتْ بَیْن الْحَقّ وَالْبَاطِل فَأَرِّخُوا بِهَا، فَلَمَّا اِتَّفَقُوا، قَالَ بَعْضهمْ: اِبْدَءُوا بِرَمَضَان، فَقَالَ عُمَر: بَلْ بِالْمُحَرَّمِ فَإِنَّهُ مُنْصَرَف النَّاس مِنْ حَجّهمْ، فَاتَّفَقُوا عَلَیْهِ»؛ ابونعیم آورده است: ابوموسی به عمر چنین نوشت: از شما به‌سوی ما نامه‌هایی می‌رسد که بدون تاریخ است، عمر رضی‌الله‌عنه مردم را جمع کرد؛ برخی گفتند: تاریخ را از بعثت و برخی دیگر گفتند از هجرت آغاز کنیم. عمر رضی‌الله‌عنه فرمود: هجرت بین حق و باطل جدایی آورد؛ پس تاریخ را از هجرت بنویسید و چون اتفاق نمودند، برخی گفتند: از رمضان شروع کنید، عمر رضی‌الله‌عنه گفت: بلکه از محرم آغاز کنید، زیرا محرم زمان بازگشت حاجیان است و همه بر آن اتفاق کردند.
ماه محرم از ماه‌های حرام است و الله تعالی آن را عظمت داده و در کتاب آسمانی خود از آن یاد کرده است. خداوند متعال می‌فرماید: «إِنَّ عِدَّهَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْراً فِی کِتَابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَهٌ حُرُمٌ ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ فَلا تَظْلِمُوا فِیهِنَّ أَنْفُسَکُمْ» [توبه: ۳۶].
الله تعالی از بین دیگر ماه‌ها این ماه را شرافت داده و آن را «شهرالله/ ماه خدا» نام نهاده و آن را به خود نسبت داده است. از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم روایت شده است که فرمودند: «إنَّ الزَّمَانَ قَدْ اسْتَدَارَ کَهَیْئَتِهِ یَوْمَ خَلَقَ اللَّهُ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضَ السَّنَهُ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا مِنْهَا أَرْبَعَهٌ حُرُمٌ ثَلاثٌ مُتَوَالِیَاتٌ ذُو الْقَعْدَهِ وَ ذُو الْحِجَّهِ وَالْمُحَرَّمُ وَرَجَبُ مُضَرَ الَّذِی بَیْنَ جُمَادَى وَشَعْبَانَ» متفق علیه. (زمانه به ترتیب همان روزی بازگشته است که خداوند آسمان‌ها و زمین را آفرید؛ ۱۲ ماه، چهار ماه آن حرام است؛ سه ماه «ذوالقعده، ذوالحجه و محرم» و رجب همان «مضر»ی که بین جمادی [الثانی] و شعبان است.)
در طول تاریخ حوادث بسیاری در ماه محرم به‌وقوع پیوسته است که به ذکر بعضی از آنها می‌پردازیم.
۱ـ در آخر محرم سال هفتم هجری، رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم به‌سوی خیبر رفت و «نمیله بن عبدالله اللیثی» را در مدینه جانشین خویش گمارد. هنگامی‌که پیامبر به خیبر رسید، قلعه‌های آن را یکی پس از دیگری محاصره و فتح نمود تا این‌که بر همه‌ی خیبر چیره گشت.
۲ـ در محرم سال ۱۲ هجری مسلمانان به فرماندهی خالدبن ولید رضی‌الله‌عنه لشکریان حکومت فارس به فرماندهی هرمز را در جنگ «ذات السلاسل» شکست دادند. در آغاز نبرد هرمز به میدان آمد و حضرت خالد رضی‌الله‌عنه را به مبارزه طلبید. ایشان در مقابل او به میدان شتافتند. هرمز که قبلا از سربازان خود خواسته بود تا در حین مبارزه ضربه‌ای بر تن خالد رضی‌الله‌عنه وارد کنند، اما آنان با سعی فراوان باز هم در دسیسه‌ی خود ناکام ماندند و حضرت خالد رضی‌الله‌عنه هرمز را کشت و «قعقاع بن عمرو التمیمی»، بازوی راست خالد در لشکر، بر سپاهیان فارس یورش آورد و آنان را تارومار کردند. این نبرد را «ذات السلاسل/ [جنگ] زنجیرها» نامیدند؛ چون هرمز برای این‌که سربازانش از جنگ نگریزند، آنان را به زولانه کشیده بود.
۳ـ در محرم سال ۱۴ هجری امیرالمؤمنین، عمربن خطاب رضی‌الله‌عنه لشکرها و گروه‌های داوطلب مسلمان را به نبرد فارس گسیل دشت. ایشان حضرت سعد بن ابی وقاص رضی‌الله‌عنه را فرمانده این جنگ تعیین کرد و او با یاری خداوند متعال مسلمانان را به پیروزی بزرگی رساند و امپراتوری فارس را در نبرد قادسیه نابود کرد.
۴ـ در محرم سال ۱۶هجری ام‌المومنین ماریه رضی‌الله‌عنها، مادر ابراهیم، فرزند رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم وفات نمود. حضرت عمر رضی‌الله‌عنه خودش مردم را برای ادای نماز جنازه‌ی ایشان فرامی‌خواند. ایشان بر جنازه‌ی ام‌المومنین ماریه نماز گزارد و ایشان را در قبرستان بقیع دفن کرد.
۵ـ در محرم سال ۲۴ هجری حضرت عثمان رضی‌الله‌عنه پس از شهادت خلیفه‌ی اسلام، عمر رضی‌الله‌عنه به دست فیروز مجوسی ملقلب به ابولؤلو، خلیفه‌ی مسلمانان تعیین شد.
۶ـ واقعه کربلا و شهادت حضرت حسین و تعدادی از اهل‌بیت پیامبر و یاران حضرت حسین در دهم محرم ۶۱ هجری قمری از دیگر اتفاقات و حواث مهم این ماه است؛ اتفاقی تلخ که امت اسلام تا پیش از آن مشابهش را کمتر به خود دیده بود.
۷ـ در ماه محرم اتفاقات مهم دیگری نیز، هم در امت اسلامی و هم در امت‌های پیشین رخ داده است؛ لنگرانداختن کشتی نوح علیه‌السلام بر کوه جودی و نجات از طوفان، به آسمان رفتن حضرت ادریس علیه‌السلام، نجات یوسف علیه‌السلام از چاه، نجات بنی‌اسرائیل از سلطه‌ی فرعون به‌وسیله‌ی حضرت موسی علیه‌السلام و سخن گفتن ایشان با الله تعالی در کوه طور و… از آن جمله است.
✍🏼 محمدناصر نوری