نکاتی درباره سجده سهو

نوشته : علامه محمد بن صالح العثیمین

بسم الله الرحمن الرحیم
۱- هرگاه نمازگزار قبل از اتمام نماز سلام داد، چنانکه تا مدت زمان طولانی به یاد نیاورد (که نمازش را کامل نخوانده) باید از نو نماز بخواند، ولی چنانچه بعد از زمان کوتاهی مثلا پنج دقیقه به یاد آورد؛ بازگردد و نمازش را (از جایی که مانده ادامه داده) و کامل کند و سلام دهد، و بعد از سلام به دلیل سهو دو سجده ببرد (و دوباره) سلام می دهد.
۲- هرگاه نمازگزار در نماز خود قیام، یا نشستن، یا رکوع، یا سجده ای (را سهوا) اضافه کرد، چنانچه بعد از فارغ شدن (از آن عمل اضافه) به یاد آورد؛ لازم به چیزی جز دو سجده سهو (بعد از سلام) نیست، اما اگر در اثنای انجام آن عمل اضافی، به یاد آورد (که عملی اضافه انجام می دهد) بر او واجب است تا از انجام آن عمل بازگردد، و بعد از سلام (پایانی نماز) دو سجده سهو برده و دوباره سلام می دهد.
۳- اگر رکنی از ارکان نماز – به جز تکبیره الاحرام – را به دلیل فراموشی انجام نداد و آن را ترک کرد؛ چنانچه به مکان آن رکن در رکعت بعدی رسید، پس رکعت قبل را (که در آن رکن را ترک نموده بود) حساب نکند و رکعت بعد از آن را جایگزین آن نماید، اما اگر هنوز به مکان آن عمل (ترک شده) در رکعت بعدی نرسیده بود، بر او واجب است تا به محل رکن ترک شده بازگردد و آن را به نحو صحیح انجام دهد و نمازش را از آنجا ادامه دهد، و در هر دوحالت بر او واجب است تا بعد از سلام سجده سهو ببرد. (اگر تکبیره الحرام را فراموش کرد، در هر حالتی لازمست تا نمازش را قطع کند و از نو بخواند. مترجم)
۴- هرگاه در تعداد رکعتهای (انجام داده خود) شک کرد که مثلا آیا دو رکعت نماز خوانده یا سه رکعت؟ خارج از دو حالت زیر نیست:
حالت اول: او یکی از دو امر (دو یا سه رکعت) را ترجیح می دهد و سپس بر اساس آن نمازش را تمام کرده و سلام می دهد.
حالت دوم: نمی تواند یکی از دو امر را ترجیح دهد، در این حالت بنا را بر یقین می گذارد که (یقین در اینجا یعنی درنظر گرفتن) کمترین (رکعت)، سپس نمازش را بر اساس آن تمام می کند.
در حالت اول بعد از سلام سجده سهو می برد (و باز سلام می دهد).
در حالت دوم قبل از سلام سجده سهو می برد.
۵- هرگاه از روی فراموشی تشهد اول را ترک نمود – حکم مابقی واجبات نماز به مانند حکم تشهد اول است – :
۱- اگر تا بعد از بلند شدن کامل (قائم ایستادن) به یاد نیاورد، در این حالت نمازش را ادامه می دهد و لازم به بازگشتن برای خواندن تشهد نیست، ولی بعد از اتمام نمازش و قبل از سلام دو سجده سهو می برد.
۲- اگر بعد از برخواستن و قبل از آنکه به طور کامل راست بایستد، (یعنی هنوز کمر وی راست نشده و در حالت خمیده است. مترجم) به یاد آورد، در این حالت بایستی بازگردد و تشهد خود را بخواند و سپس نمازش را ادامه داده و کامل می کند و سلام می دهد سپس سجده سهو می برد و باز سلام می دهد.
۳- اگر قبل از آنکه برخیزد و رانش از ساق پایش جدا شود، (بلافاصله) به یاد آورد، در این حالت باید (زود) بنشیند سپس نمازش را ادامه و کامل کند ولی نیازی به سجده سهو نیست، زیرا او مرتکب اضافه یا نقصی در نمازش نشده است.
{ همانطور که مؤلف گرامی اشاره کردند؛ حکم بقیه واجبات در نماز نیز بدین گونه است؛ یعنی هرگاه یکی از واجبات نماز را فراموش کرد؛ اگر قبل از آنکه وارد رکن بعد از عمل واجب شود، بیاد آورد، بایستی بازگردد و آن عمل واجب را انجام داده و در آخر سر هم بعد از سلام دو سجده سهو می برد، زیرا او در این حالت عملی اضافه در نمازش انجام داده است، ولی اگر وارد رکن بعد از آن عمل واجب شد و بعد به یاد آورد، در این حالت نیازی به بازگشت به محل عمل واجب نیست، ولی در عوض در انتهای نمازش و قبل از آنکه سلام دهد ابتدا دو سجده سهو می برد بعد سلام پایانی نمازش را می دهد، زیرا در این حالت نقصی در نمازش رخ داده است و اگر بلافاصله بیاد آورد پس در این حالت آن عمل را در جای خود انجام داده و نیازی هم به سجده سهو نیست، زیرا مرتکب اضافه یا نقصی در نمازش نشده است. مترجم}
۶- اگر نمازگزار قبل از آنکه نمازش را تمام کند، عمداً سلام داد، پس نمازش باطل است.
۷- هرگاه نمازگزار در نماز خود قیام یا نشستن یا رکوع یا سجده ای را عمداً اضافه انجام داد، نمازش باطل است.
۸- هرگاه رکنی از ارکان نماز را ترک کرد: اگر (آن رکن ترک شده) تکبیره الاحرام بود؛ پس نمازی برای او محسوب نمی شود، حال چه عمدی بوده باشد و چه سهواً فراموش کرده باشد، زیرا نمازش (با ترک تکبیره الحرام) منعقد نمی شود، و اگر رکن ترک شده غیر از تکبیره الحرام باشد؛ اگر از روی عمد بوده باشد نمازش باطل است.( اگر سهواً باشد، در نکته ی سوم توضیح داده شده است که چکار کند.مترجم)
۹- هرگاه یکی از واجبات نماز (مانند تشهد اول) را عمدا ترک نمود، نمازش باطل است.
۱۰- اگر سجده سهو بعد از سلام پایانی نماز بود، لازمست تا بعد از انجام دو سجده سهو دوباره سلام دهد.( بعد از انجام دو سجده سهو نیازی به خواندن تشهد نیست، بلکه بلافاصله سلام دهد، و اذکار سجده سهو بمانند اذکار سجده معمولی داخل نماز است.مترجم)
تحریر در تاریخ: ۱۱/۶/۱۴۱۰هـ.ق.

منبع: «رساله فوائد عن سجود السهو»؛ مجموع فتاوی و رسائل علامه محمد بن صالح العثیمین، جلد چهاردهم، باب سجود السهو.

سایت نوار اسلام