نمونه‌های از آداب دعوتگر در دعوت

عبدالله بن مسعود رضی الله عنه می‌گوید:

«کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَتَخَوَّلُنَا الْمَوْعِظَهَ فِی الأَیَّامِ، کَرَاهَهَ السَّآمَهِ عَلَیْنَا»[صحیح بخاری: ۶۸ و ۶۴۱۱] و [صحیح مسلم: ۲۸۲۱]

«پیامبر صلی الله علیه وسلم بعضی روزها به ما موعظه می‌کردند، زیرا دوست نداشتند که سبب خستگی و دلسردی ما گردد».

دعوتگر ممکن الخطا است و از واقع‌شدن در گناه و مخالفت سنت معصوم نیست، از اینرو به وی توصیه می‌شود که به استغفار و توبه روی بیاورَد و نفس خود را مورد محاسبه قرار دهد و نصیحت دیگران را بپذیرد و نباید ارتکاب گناه مانع استمرار دعوت وی شود.

به حسن بصری رحمه الله گفتند:

فلانی به موعظه نمی‌پردازد و می‌گوید: می‌ترسم که چیزی بگویم اما خودم آن را انجام ندهم، حسن بصری رحمه الله فرمود: و چه کسی از ما آنچه را که می‌گوید انجام می‌دهد، اینگونه شیطان بر وی غالب می‌شود که نه کسی را به معروف امر، و نه هم از منکر نهی می‌کند.

و مالک رحمه الله از ربیعه رحمه الله نقل کرده که سعید بن جبیر رضی الله عنه می‌گفت:

اگر فردی به معروف امر نکند و از منکر نهی نکند به این خاطر که هیچ چیز قابل نکوهشی در وی نمانَد، هیچکسی امر به معروف و نهی از منکر نمی‌کرد.
مالک رحمه الله گفت: (سعید بن جبیر) راست گفته! و کیست که در او چیزی نیست.

ابن کثیر رحمه الله در تفسیر این آیه کریمه:

 ﴿أَتَأۡمُرُونَ ٱلنَّاسَ بِٱلۡبِرِّ وَتَنسَوۡنَ أَنفُسَکُمۡ وَأَنتُمۡ تَتۡلُونَ ٱلۡکِتَٰبَۚ أَفَلَا تَعۡقِلُونَ۴۴﴾ [البقره: ۴۴].

«آیا مردم را به نیکی فرمان می‌دهید، و خودتان را فراموش می‌کنید، درحالی که شما کتاب (آسمانی) را می‌خوانید؟! آیا نمی‌اندیشید؟!».
می‌گوید:
«پس امر به معروف و انجام آن واجب است، و بر مبنای صحیح‌ترین اقوال علمای سلف و معاصر، با ترک‌نمودن یکی از آن دو، دیگری ساقط نمی‌شود (یعنی با انجام ندادن معروف امر به معروف ساقط نمی‌شود)، برخی از علما رحمهم الله گفته‌اند: مرتکب گناهان نباید دیگران را از ارتکاب آن نهی کند، ولی این قولی ضعیف است. و ضعیف تر از این قول، استدلال آن‌ها به این آیه است، درحالی که آیۀ کریمه برای آن‌ها در این مسأله حجت و دلیل نیست. و درست آن است که عالم به معروف امر بکند اگرچه خودش آن را انجام ندهد، و از منکر نهی بکند اگرچه خود مرتکب آن شود».