معنای همراهی الله با آفریدگانش

شیخ الإسلام ابن تیمیه : می‌گوید: «پس الله در حقیقت با آفریدگانش است در حالی که در حقیقت بر عرش خویش است، سپس احکام این همراهی بر اساس موقعیت‌ها متفاوت است، پس هنگامی که الله فرمود: ﴿یَعۡلَمُ مَا یَلِجُ فِی ٱلۡأَرۡضِ وَمَا یَخۡرُجُ مِنۡهَا…﴾ «هرچه در زمین نفوذ کند و یا از آن برآید، [همه را] مى‏داند…» تا آنجا که می‌فرماید: ﴿وَهُوَ مَعَکُمۡ أَیۡنَ مَا کُنتُمۡۚ…﴾ [الحدید: ۴] «و هرجا که باشید، همراه شماست» ظاهر خطاب بیانگر این است که مفهوم این همراهی و مقتضای آن چنین می‌باشد که وی نسبت به شما آگاهی دارد، بر شما گواه و چیره است و نسبت به شما علم دارد و این معنای قول سلف است که می‌گویند: الله با علمش با آنها است و این ظاهر و حقیقت خطاب است.

همچنین در این سخن خداوند: ﴿مَا یَکُونُ مِن نَّجۡوَىٰ ثَلَٰثَهٍ إِلَّا هُوَ رَابِعُهُمۡ﴾ «هیچ نجوایى میان سه نفر نیست، مگر اینکه چهارمین نفرشان خداست» تا آنجا که می‌فرماید: ﴿هُوَ مَعَهُمۡ أَیۡنَ مَا کَانُواْ﴾ [المجادله: ٧] «هرجا که باشند، [نجوایى نمى‏کنند،] مگر اینکه خدا با آنان است» و هنگامی که پیامبر  صلی الله علیه و سلم به یار غارش می‌فرماید: ﴿لَا تَحۡزَنۡ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَنَا﴾ [التوبه: ۴٠] «‏اندوهگین مباش، که خدا با ماست» این معیت و همراهی نیز حقیقت و بنا بر ظاهرش است و وضعیت بیانگر این است که حکم و معنای این همراهی در اینجا اطلاع و یاری و تأیید است»([۱]).

در جایی دیگر می‌گوید: «معنای ﴿وَهُوَ مَعَکُمۡ﴾ (و او با شما است)، این نیست که وی با مخلوقاتش آمیخته است زیرا هیچ توجیهی از نظر لغوی ندارد و بر خلاف چیزی است که سلف امت بر آن اجماع نموده‌اند و خلاف چیزی است که الله آفریدگانش را بر آن سرشته است، بلکه ماه که نشانه‌ای از نشانه‌های الله و از کوچک‌ترین مخلوقاتش است و در آسمان قرار دارد همراه با مسافر و غیر مسافر است هر جا که باشد و خداوند سبحان بالای عرش خویش بر آفریدگانش نظارت داشته و بر آنها چیره و نسبت به آنها آگاه است به اضافهٔ معانی دیگری که به ربوبیت الله مربوط می‌شود.

تمامی سخنانی که الله بیان نموده که وی بالای عرش است و او با ما است حقیقتی است که نیاز به تحریف ندارد اما گمان‌های دروغین از آن پرهیز می‌کنند، مانند اینکه گمان می‌کنند که ظاهر سخنش: «فی السماء» آسمانی است که او را در بر گرفته یا بر وی سایه افکنده است و این به اجماع اهل علم و ایمان باطل است»([۲]).

ابن قیم می‌گوید: «هنگامی که گفته می‌شود الله با مخلوقاتش است به صورت عموم، از ملزومات آن آگاهی‌اش نسبت به آنان و اداره آنها و قدرت بر آنها می‌باشد و هنگامی که این همراهی به صورت خاص باشد مانند این سخن خداوند: ﴿إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلَّذِینَ ٱتَّقَواْ وَّٱلَّذِینَ هُم مُّحۡسِنُونَ﴾ [النحل: ١٢٨] «محقّقاً خدا همراه (حامى) پرواپیشگان و نیکوکاران است» از ملزومات این همراهی، یاری و تأیید و کمک به آنها است»([۳]).

 

 

[۱] – مجموع الفتاوی ۵/۱۰۳-۱۰۴

[۲] – مجموع الفتاوی ۲/۱۴۲ (العقیده الواسطیه)

[۳] – مختصر الصواعق ص ۴۹۲