مشهورترین مصنفات در علم مصطلح (۱)

۱- «المحدث الفاصل بین الراوی و الواعی» تالیف قاضی ابومحمدحسن بن عبدالرحمن بن خلاد رامهرمزی (متوفی ۳۶۰) هجری، مؤلف تمامی مسائل مصطلح را کتاب خود ذکر نکرد.

۲- «معرفه علوم الحدیث» تألیف ابو عبدالله محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری (متوفی ۴۰۵) هجری، کتاب او ترتیب مناسبی نداشت.

۳- «المستخرج علی معرفه علوم الحدیث» که ابونعیم احمد بن عبدالله اصفهانی (متوفی ۴۳۰) هجری آن را به نگارش درآورد. در حقیقت مؤلف مطالبی را بر کتاب حاکم نیشابوری افزود و آن را ادامه داد و لذا کتاب او با نام «المستخرج علی کتاب حاکم» نیز مشهور است.

۴- «الکفایه فی علم الروایه» تالیف ابوبکر بن احمد بن علی بن ثابت مشهور به خطیب بغدادی (متوفی ۴۶۳) هجری، این کتاب جزو معتبرترین مراجع این علم می‌باشد و بسیاری از علمای بعد او از کتاب وی بهره برده‌اند. همچنین خطیب در بیشتر فنون علم الحدیث تصنیفات جداگانه‌ای دارد؛ از جمله کتابی درباره‌‌ی آداب راویت تالیف نموده بنام «الجامع لأخلاق الراوی و آداب السامع».

۵- «الإلماع إلی معرفه أصول الروایه و تقیید السماع» تألیف قاضی عیاض بن موسی یَحصُبِی (متوفی ۵۴۴) هجری، کتاب او شامل تمامی ابحاث مصطلح نیست بلکه فقط متعلق به مباحث مربوط به کیفیت تحمل و ادای حدیث و فروعات آن‌هاست.

۶- «ما لا یَسَعُ المحّدِثَ جَهلهُ» تألیف ابوحفص عمر بن عبدالمجید مَیانَجی (متوفی ۵۸۰) هجری؛ کتاب او جزء کوچکی است که فواید زیادی در آن نهفته نیست.

۷- «علوم الحدیث» تألیف حافظ ابو عمرو عثمان بن عبدالرحمن شَهرَزوری مشهور به ابن صلاح (متوفی ۶۴۳) هجری، کتاب او بین مردم به مقدمه‌‌ی ابن صلاح مشهور است.[۱] این کتاب از بهترین و مفیدترین کتاب‌ها در حوزه‌‌ی علم الحدیث می‌باشد که مؤلف آن، مباحث متفرق در دیگر کتب از جمله کتاب خطیب بغدادی و کسانی که قبل از او بودند را جمع کرده است، و علمای زیادی بعد از وی کتاب او را مختصر و مرتب و شرح داده‌اند. از جمله کسانی که بر این کتاب تعلیق نموده‌اند عبارتند از: بدرالدین زَرکَشی (متوفی ۷۹۴) و حافظ زین الدین عراقی (متوفی۸۰۵) کتاب «التقیید والإیضاح شرح مقدمه ابن الصلاح، و حافظ ابن حجر عسقلانی (متوفی ۸۵۲) کتابش را با نام «الإفصاح بتکمیل النکت علی ابن صلاح»، و حافظ بلقینی (متوفی۸۰۵) که علوم الحدیث را در دو کتاب التهذیب و الزیادات مختصر نمود، و حافظ ابن کثیر نیز کتاب ابن صلاح را مختصر نمود با نام: «اختصار علوم الحدیث».

۸- «الإرشاد» تالیف محی الدین یحیی بن شرف نووی (متوفی ۶۷۶) هجری، کتاب او در حقیقت مختصر کتاب علوم الحدیث ابن صلاح است. سپس برای بار دوم آن را مختصر نمود و «التقریب و التیسیر لمعرفه سنن البشیر النذیر» نام نهاد.

۹- «تدریب الراوی فی شرح تقریب النووی» تألیف جلال الدین عبدالرحمن بن ابوبکر سیوطی (متوفی ۹۱۱) هجری، کتاب او نیز شرح کتاب تقریب امام نووی است، و مولف فواید زیادی را در این کتاب جمع کرده است. همچنین او کتابی را با نام «ألفیه الحدیث» که بصورت نظم است تألیف کرده و سپس خود وی آن را شرح داده و «البحر الذی زخر فی شرح ألفیه الأثر» نام نهاده است و محدثین دیگری از جمله شیخ احمد محمد شاکر و شیخ محیی الدین عبدالحمید نیز آن را (الفیه الحدیث) شرح داده‌اند.

۱۰- «نظم الدرر فی علم الأثر» تالیف زین الدین عبدالرحیم بن حسین عراقی مشهور به حافظ عراقی (متوفی ۸۰۶) هجری، کتاب او بنام «ألفیه العراقی» نیز مشهور است. مولف در آن، کتاب علوم الحدیث ابن صلاح را بصورت نظم در آورده و اضافاتی بر آن افزوده است. شرح‌های متعددی بر این کتاب صورت گرفته و از جمله خود مؤلف نیز کتابش را شرح داده است با نام: «فتح المغیث بشرح ألفیه الحدیث».

[۱]– امام حدیث حافظ ابو عمرو عثمان بن عبدالرحمن بن عثمان بن موسی بن ابی نصر نصری ‏اربلی کُردی ‏شهرزوری و معروف به ابن صلاح که پدرش لقب صلاح الدین داشته و به همین ‏خاطر ایشان به ابن ‏صلاح شهرت یافته است. او از بزرگان فقهای شافعیه و از اساتید قاضی ابن ‏خلکان بوده است. وی فقیهی ‏بوده مفسر، محدث، رجالی، ادیب، لغوی و علاوه در علوم مختلف ‏اسلامی تألیفاتی دارد، بعضی از آثار ‏او عبارتند از:‏

‏۱) الفتاوی: که به فتاوای ابن صلاح معروف و بعضی از شاگردانش آن را جمع و تدوین کرده‌اند.‏

‏۲) فوائد الرحله: و آن حاوی قواعد قواعد غریبه از علوم متنوعه می‌باشد که در رحلت و ‏مسافرت ‏خراسان تحصیل کرده.‏

‏۳) علوم الحدیث: که از مهمترین تألیفات در این موضوع می‌باشد و به انحاء مختلفه محل توجه ‏اکابر قرار گرفته و ‏به مقدمه ابن صلاح نیز موسوم است.‏

ابن صلاح در سال ۵۷۷ هجری در روستای شرخان شاره‌زور، از توابع اربیل (هَولِر) در کردستان ‏ متولد ‏شد و در سال ۶۴۳ هجری در دمشق در گذشت.‏

مقاله پیشنهادی

آنچه به هنگام بازگشت از حج یا عمره یا غیره گفته می‌‌شود

عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ رضی الله عنهما قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه …