وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
الحمدلله
قرائت مصدر قرأ به معنی خواندن است، و مقصود از آن در اینجا روش مخصوصی در روایت قرآن است که به امامی از ائمه‌ی متخصص روایت قرآن نسبت داده شود.
قرائت های هفتگانه یا دهگانه در حقیقت روش قرائت قرآن هستند، اما این به معنای تفاوت در قرآن نیست! بلکه به معنای هفت یا ده روش خواندن و تلاوت کردن آیات قرآن است، مثلا گفته می شود: روش حفص از عاصم، که در اینجا حفص بن سلیمان بن مغیره البزاز کوفی روش تلاوت عاصم بن ابی جنود کوفی که از تابعین است را نقل می کند و خود عاصم نیز آن روش را از صحابه آموخته و صحابه نیز از پیامبر صلی الله علیه وسلم یادگرفته اند.
ثابت شده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم قرآن را با چندین روش تلاوت کرده اند، و این روشهای تلاوت توسط صحابه و سپس تابعین سینه به سینه به ما رسیده اند که در این میان هفت روش تلاوت شُهرت زیادی یافته است، و بعضا بعضی از علمای اسلام سه روش دیگر را نیز به آن هفت روش افزوده اند و به قرائت های دهگانه شهرت یافته است. پس منظور از قرائت های هفتگانه یا دهگانه یعنی: هفت یا ده روش تلاوت قرآن.. که تنها در نحوه تلاوت اندکی متفاوت هستند اما از نظر معنا هیچ فرقی با هم ندارند و همه از همان قرآنی تلاوت می شوند که بر پیامبر صلی الله علیه وسلم نازل شده است.
علمای اسلام گفته اند که قراءات سه دسته هستند: قراءات متواتر (که هفت روش هستند)، قراءات آحاد (که سه روش هستند) و مابقی قراءات شاذ هستند. و تمامی این قراءات محفوظ هستند، ولی بیشتر به قراءت های متواتره (هفتگانه) تلاوت می شود.
مشهورترین راویان قرآن از بین صحابه که مرجع غالب روایتهای قرآن هستند عبارتند از: علی بن ابی طالب، عثمان بن عفان، زید بن ثابت، أبی بن کعب، أبو موسی أشعری، أبوالدرداء و ابن مسعود ـ رضی الله عنهم اجمعین.
بسیاری از تابعین، قرآن را از این صحابه یاد گرفته‌اند و معروفترین آنها عبارتند از: سعید بن مسیب، سلیمان بن یسار، عطاء بن یسار، سلیمان بن مهران، أبورجاء عطاردی، عمر و بن شرحبیل، حسن بصری، محمد بن سیرین و مغیره بن أبی شهاب ـ رحمهم الله ـ و کسانی دیگر.
در قرنهای آغازین اسلام در هر شهر و منطقه‌ای قاری یا قاریانی وجود داشتند که مردم براساس قرائت آنها می‌خواندند، لکن اقبال بیشتر مردم به بعضی از آن روایتها سبب شد افرادی معدود مشهور گردند و در قرون بعد قرائت آنها متداول گردد.
گفته‌اند: اولین کسی که در این مورد کتابی تألیف کرده است «ابوعبید قاسم بن سلام جمحی» است در کتابی بنام (القراآت)، و اولین کسی که به ذکر قرّاء هفتگانه در تألیف خود اکتفا کرده و سبب ترویج آنها در قرون بعد از خود شده است: «ابوبکر بن مجاهد» می‌باشد. لذا در اصل، قرائت قرآن منحصر به قرائت هفتگانه نبوده است اما عدم تداول آنها سبب شد به فراموشی سپرده شوند و سند آنها منقطع گردد. لذا مسلمانان به قرائت هفتگانه که متداولتر از همه بودند اکتفا کردند و در کتابهای خود به روایت آنها عنایت ورزیدند.
و الان مشهورترین مرجع برای این قرائت کتاب (التیسیر فی القرائت السبع) تألیف أبوعمرو دانی است که امام شاطبی آنرا در قصیده لامیه خود بنام (حرز الامانی و وجه التهانی) مختصر کرده و به نظم در آورده است. و از اینجاست که مسلمانان بر تواتر قرائتهای هفتگانه اتفاق نظر دارند.
در قرن نهم هجری (ابوالخیر حافظ ابن الجزری) سه قرائت بدین هفت قرائت افزود و سبب ترویج آنها در محافل علمی گردید. و منظومه‌ای به سبک شاطبیه و براساس اصطلاحات آن با اضافه کردن قرائت سه گانه بنام (الدره المضیئه) به نظم درآورد و پس از آن کتاب مفصلی به نام (النشر فی القرائت العشر) به رشته‌ی تحریر درآورد. و آن را در کتابی به نام (تقریب النشر) خلاصه کرد و در منظومه‌ای بنام (طیبه النشر فی القرائت العشر) به نظم درآورد. این کتابها امروزه مشهور و در دسترس همگان است.
و از بین قرائت شاذی که در کتابها روایت شده، چهار قرائت دیگر است که یکی از متأخران این قرائت را همراه با قرائت دهگانه در کتابی بنام (اتحاف فضلاء البشر فی القرائت الاربع عشر) گردآورده است.
از مهمترین کتابهایی که معاصران ما به تحفه آورده‌اند: کتاب: (الکافی فی شرح الشاطبیه) و کتاب (البدور الظاهره فی القرائت المتواتره) تألیف عبد الفتاح عبد الغنی قاضی است.
فوائد اختلاف در قرائت:
۱- صیانت قرآن بواسطه‌ی روایت آن از وجوه مختلف.
۲- بیان اعجاز قرآن به خاطر توجه و اهتمام فراوان مسلمانان به روایت آن.
۳- تفسیر بعضی از قرائت بوسیله‌ی بعضی دیگر برای دقت بیشتر در فهم. والله أعلم.
در مورد علم قراءات می توانید به کتاب “الاتقان فی علوم القرآن (دو جلد)” تالیف امام جلال الدین سیوطی رحمه الله مراجعهکنید که الحمدلله کتاب ایشان که از جمله مشهورترین کتابهای دنیای اسلام در علوم القرآن است، به زبان فارسی ترجمه شده است.