احکام و شرایط زکات

معنی: «در غزوه تبوک با پیامبر صلی الله علیه و سلم بودیم. وقتی به وادی القری (شهری قدیم بین مدینه و شام) رسیدیم، پیامبر صلی الله علیه و سلم زنی را در باغش دید، به اصحابش فرمود مقدار محصول این باغ را تخمین بزنید. پیامبر صلی الله علیه و سلم آن را ده وسق تخمین زد و به آن زن فرمود : مقدار محصول باغت را به یاد داشته باش، پیامبر وقتی که (مدتی بعد) به آن شهر برگشت به آن زن فرمود : محصول باغت چقدر شد؟ گفت : ده وسق، همان تخمین رسول الله».

از عایشه روایت است :

(کان رسول الله صلی الله علیه و سلم یبعث عبدالله بن رواحه فیخرص النخل حین یطیب قبل أن یؤکل منه، ثم یخیر یهود یأخذونه بذلک الخرص أو یدفعونه إلیهم بذلک الخرص، لکی یحصی الزکاه قبل أن تؤکل الثمار و تفرق).

معنی:«پیامبر صلی الله علیه و سلم عبدالله بن رواحه را می‌فرستاد تا محصول درختان خرما را هنگام رسیدن و قبل از آنکه از آنها خورده شود تخمین بزند و سپس یهود را مخیر گرداند در اینکه باغ خرما را با همان تخمین نزد خود نگه دارند یا آن را با همان تخمین در اختیار مسلمانان قرار دهند تا زکات آن قبل از خوردن و پراکنده شدن حساب شود».

زکات حیوانات:

حیواناتی که زکات در آنها واجب است سه دسته‌اند : شتر، گاو، گوسفند و بز.

زکات شتر:

از ابوسعید خدری روایت است که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود :

(لیس فیما دون خمس ذود من الإبل صدقه).
معنی: «در کمتر از پنج شتر، زکات واجب نیست».

مقدار واجب زکات شتر:

نصاب شتر:

از انس روایت است که وقتی ابوبکر او را به بحرین فرستاد، مطالب زیر را برای او نوشت :

(بسم الله الرحمن الرحیم، هذه فریضه الصدقه التی فرض رسول اللهr علی المسلمین، و التی أمر الله بها رسوله، فمن سئلها من المسلمین علی وجهها فلیعطها، و من سئل فوقها فلایعط : فی أربع و عشرین من الإبل فما دونها من التغنم من کل خمس شاه، فإذا بلغت خمسا و عشرین إلی أربع و عشرین من الإبل فما دونها من الغنم من کل خمس شاه، فإذا بلغت خمسا و عشرین إلی خمس و ثلاثین ففیها بنت مخاض أنثی، فإذا بلغت ستا و ثلاثین إلی خمس و أربعین ففیها بنت لبون أنثی، فإذا بلغت ستا و أربعین إلی ستین ففیها حقه طروقه الجمل، فإذا بلغت واحده و ستین إلی خمس و سبعین ففیها جذعه فإذا بلغت  یعنی ستا و سبعین  إلی تسعین ففیها بنتالبون، فإذا بلغت إحدی و تسعین إلی عشرین و مائه ففیها حقتان طروقتا الجمل، فإذا زادت علی عشرین و مائه ففی کل أربعین بنت لبون، و فی کل خمسین حقه، و من لم یکن معه إلا أربع من الإبل فلیس فیها صدقه ذلا أن یشاء ربها فإذا بلغت خمسا من الإبل ففیها شاه).

معنی: «بسم الله الرحمن الرحیم، این شر مقدار صدقه‌ای است که پیامبر صلی الله علیه و سلم آن را بر مسلمانان واجب کرده و خداوند آن را به پیامبرش دستور داده است، لذا ازهر مسلمانی خواسته شد که مطابق آن (که خواهد آمد) زکات بدهد، باید آن را بپردازد ولی اگر بیش از آن اندازه از او خواسته شد، نباید بپردازد : زکات هر بیست و چهار شتر و کمتر از آن (تا پنج شتر) گوسفند یا بزد داده شود(أ)، از هر پنج شتر یک گوسفند. هر گاه تعداد شتران به بیست و پنج تا سی و پنج رأس رسیدیک «بنت مخاص(ب)» و اگر به سی و شش تا چهل و پنج شتر رسید یک «بنت لبون(ج)» و هرگاه به چهل و شش تا شصت شتر رسید «حقه‌(د)» آبستن شدن را داشته باشد زکات داده شود. از شصت و یک تا هفتاد و پنج شتر یک «جذعه»(ه‌)، و ازهفتاد و شش تا نود شتر دو «بنت لبون»، و از نود و یک تا صد و بیست شتر «دو حقه» که آمادگی آبستن شدن را داشته باشند واجب می‌گردد. و هرگاه از صد و بیست شتر بیشتر شد در هر چهل شتر یک «بنت لبون» و در هر پنجاه شتر یک «حقه» زکات داده شود. کسی که بیش از چهار شتر نداشته باشد زکات بر او واجب نیست مگر اینکه خودش بپردازد. و اگر به پنج شتر رسید یک گوسفند یا بز واجب می‌شود».

هرگاه نوعی از شتر بر شخص واجب شودکه آن را ندارد:

از انس روایت است : ابوبکر در مورد صدقه واجبی که خداوند و پیامبرش صلی الله علیه و سلم به آن دستور داده‌اند، برایم نوشت :

(من بلغت عنده من الإبل صدقه الجذعه ولیست عنده جذعه و عنده حقه فإنها تقبل منه الحقه و یجعل معها شاتین إن استیسرتا له أو عشرین درهما، و من بلغت عنده صدقه الحقه و لیست عنده الحقه و عنده الجذعه فإنها تقبل منه الجذعه و یعطیه المصدق عشرین درهما أو شاتین، و من بلغت عنده صدقه الحقه و لیست عنده إلا بنت لبون فإنها تقبل من بنت لبون و یعطی شاتین أو عشرین درهما، ومن بلغت صدقته بنت لبون و عنده حقه فإنها تقبل منه الحقه و یعطیه المصدق عشرین درهما أو شاتین، و من بلغت صدقته بنت لبون و لیست عنده و عنده بنت مخاض فإنها تقبل منه بنت مخاض و یعطی معها عشرین درهما أو شاتین).

معنی:«اگر تعداد شتر

ان کسی به حد (۶۱ الی ۷۵) رسید که یک جذعه بر او واجب شد ولی جذعه نداشت و حقه داشت، حقه از او پذیرفته شود و باید دو گوسفند در صورت امکان یا بیست درهم را نیز پرداخت کند. و کسی که از زکات شتر، یک حقه بر او واجب شد ولی حقه نداشت و جذعه داشت، جذعه از او قبول شود و زکات گیرنده باید بیست درهم یا دو گوسفند را به او بدهد. کسی که از زکات شتر، یک حقه بر او واجب شد و نزد او فقط یک بنت لبون بود، بنت لبون از او قبول شود و باید علاوه بر آن دو گوسفند یا بیست درهم را نیز بدهد. کسی که از زکات شتر، یک بنت لبون بر او واجب شد و بجای آن حقه داشت، حقه از او قبول شود و زکات گیرنده باید بیست درهم یا دو گوسفند را به او بدهد. کسی که زکات بنت لبون بر او واجب شد ولی بنت لبون نداشت و بنت مخاض داشت، بنت مخاض از او قبول شود ولی باید علاوه بر آن بیست درهم یا دو گوسفند را نیز پرداخت کند».

زکات گاو:

نصاب گاو:

از معاذ بن جبل روایت است :
(بعثنی رسول الله صلی الله علیه و سلم إلی الیمن، و أمرنی أن آخذ من البقر من کل أربعین مسنه، و من کل ثلاثین تبیعا أوتبیعه).

«پیامبر صلی الله علیه و سلم مرا به یمن فرستاد و به من دستور داد تا از هر چهل گاو یک گاو مسنه و از هر سی گاو یک تبیع (ب) را بعنوان زکات بگیرم».

زکات گوسفند (و بز):

نصاب گوسفند(وبز):

از انس روایت است : ابوبکر در مورد صدقه واجبی که خداوند به پیامبرش صلی الله علیه و سلم دستور داده است برایم نوشت :

(و فی صدقه الغنم فی سائمتها إذا کانت أربعین إلی عشرین و مائه شاه، فإذا کانت سائمه الرجل ناقصه من أربعین شاه واحده فلیس فیها صدقه إلا أن یشاء ربها).

معنی:«زکات گوسفند و بز سائمه (چرنده) از چهل تا صد و بیست رأس،یک گوسفند (یا یک بز)(ج) و از صد و بیست و یک تا دویست رأس، دو گوسفند (یا دو بز) و از دویست و یک تا سیصد رأس، سه گوسفند (یا سه بز) است. اگر تعداد آنها بیشتر از سیصد گوسفند (یا بز) باشد، در هر صد گوسفند (یا بز) یک رأس واجب می‌شود. اگر تعداد گوسفندان (یا بزهای) چرنده کمتر از چهل رأس باشد زکات در آن واجب نیست مگر اینکه صاحبش بخواهد».

شروط وجوب زکات در حیوانات:

نصاب: که مقدار آن در احادیث سابق توضیح داده شد.

گذشت یک سال کامل: به دلیل فرموده پیامبر صلی الله علیه و سلم :

(لازکاه فی مال حتی یحول علیه الحول).

معنی:«تا یک سال بر مالی نگذرد، زکات در آن واجب نمی‌شود».

سائمه (چرنده) باشد یعنی بیشتر سال در صحرا بچرد : به دلیل فرموده پیامبر صلی الله علیه و سلم :
(فی صدقه الغنم فی سائمتها إذا کانت أربعین إلی عشرین و مائه شاه).

«زکات گوسفند (یا بز) سائمه (چرنده) از چهل تا صد و بیست رأس، یک گوسفند (یا یک بز) است».

در حدیثی دیگر می‌فرماید :

(و فی کل إبل سائمه فی کل أربعین ابنه لبون).

«در هر چهل شتر چرنده یک بنت لبون زکات واجب است».

آنچه نباید به عنوان زکات گرفته شود:

از ابن عباس روایت است : وقتی که پیامبر صلی الله علیه و سلم معاذ را به یمن فرستاد به او فرمود :
(و إیا و کرائم أموالهم…).

معنی:«از اموال نفیس آنان پرهیز کن (آن را به عنوان زکات نگیر)».

از انس روایت است که ابوبکر در مورد صدقه واجبی که خداوند به پیامبرش صلی الله علیه و سلم دستور داده است برایم نوشت :
(لایخرج فی الصدقه هرمه و لا ذات عوار و لا تیس، و إلا ماشاء المصدق).

«حیوان پیرو ناتوان و عیب‌دار کور به عنوان زکات داده نشود و نیز (مأموران جمع‌آوری زکات) گوسفند و بز مخصوص جفت‌گیری را بعنوان زکات نگیرند مگر اینکه صاحبش بخواهد».

حکم زکات حیوانات شراکتی:

هرگاه دونفر یا بیشتر، حیوانات خود را با هم یکجا کنند بطوریکه قابل تفکیک نباشند، در این صورت اگر زکات بر آنها واجب شود هر دو بعنوان یک نفر، آن را پرداخت کنند :

از انس روایت است : ابوبکر در مورد صدقه واجبی که خداوند به پیامبرش دستور داده است برایم نوشت :
(ولایجمع بین متفرق ولا یفرق بین مجتمع خشیه الصدقه، و ما کان من خلیطین فإنهما یتراجعان بالسویه).

معنی:«و از ترس واجب شدن زکات نباید اموال متفرق را جمع(أ) و اموال جمع شده(ب) را متفرق کنند. اگر دو نفر با هم شریک باشند، باید هر دو به طور مساوی زکات را بدهند»(ج).

زکات رکاز:

رکاز به اشیائی گفته می‌شود که در زمان جاهلیت دفن شده، و بدون هزینه کردن مال و تحمل سختی و کار زیاد بدست آیند.

در رکاز، زکات بصورت فوری واجب می‌گردد بدون اینکه یک سال بر آن بگذرد و یا نصاب معینی داشته باشد : به دلیل عموم فرموده پیامبر صلی الله علیه و سلم : (وفی الرکاز الخمس).

«و در رکاز خمس واجب است».

مصارف زکات

خداوند متعال می‌فرماید :

( إنَّما الصَّدَقَاتُ لِلفُقَرَاءِ وَالمَسَاکِینَ وَ العَامِلِینَ عَلَیهَا وَ المُؤَلَّفَهِ قُلُوبُهُم، وَ فِی الرِّقَابِ وَ الغَارِمِینَ وَ فِی سبیلاللهِ وَ ابنِ السَّبِیلِ فَرِیضَهً