فواید پایندی به فهم سلف

• فهم سلف از پراکندگی و اختلاف معصوم است. عمر بن خطاب به ابن عباس گفت: «چگونه این امت دچار اختلاف می شود درحالی که پیامبرش یکی و قبله اش یکی است؟ سپس ابن عباس گفت: ای امیر مومنان، براستی قرآن بر ما نازل شد پس آن را خواندیم و دانستیم که در مورد چه چیزی و چه کسی نازل شد. پس از ما مردمانی خواهند بود که قرآن را می خوانند اما نمی دانند در مورد چه کسی نازل شده است بنابراین در مورد آن رای و نظر خود را اعمال می کنند و چون این عمل از آنها سرزند و هرکس رای و نظر خود را بیان دارد، اختلاف می کنند و چون با هم اختلاف کنند، با یکدیگر می جنگند…»[۱]
• تامل در عمل سلف و فهم آنان از دلیل، گواه صحت استدلال به آن و تصدیق آن می باشد. چرا که عمل سلف به دلیل خالص و خالی از شوانب و احتمالات ممکن می باشد. وجه آن مشخص و معین است و بیان کننده مجمل و رفع کننده ی اشکال و دافع ایهام است.
• سکوت در آنچه سلف سکوت کردند؛ هر آنچه از مسائل مربوط به اعتقاد و ایمان که سلف و صحابه در مورد آن سکوت کردند و خَلَف از آن سخن گفتند، سکوت در آن موارد سزاوارتر و شایسته تر است. و هر آنچه خلف در این موارد سخن گفته اند، جز اقوال باطل و افترا نبوده است.[۲]
• از بن و بیخ درآمدن ریشه ابتداع و گمراهی؛ چرا که بسیاری از فرقه های گمراه، به ظاهرِ برخی از نصوص چنگ زده و با تحریف و تلبیس، آنها را برای نصرت مذهب و تایید بدعت خود به کار می گیرند. درحالی که فهم سلف از این نصوص، داور و قاضی میان حق و باطل است. و فهم آنها همان حق است و جز آن فقط گمراهی و اختلاف است. خداوند متعال می فرماید: «فَإِنْ آمَنُواْ بِمِثْلِ مَا آمَنتُم بِهِ فَقَدِ اهْتَدَواْ وَّإِن تَوَلَّوْاْ فَإِنَّمَا هُمْ فِی شِقَاقٍ فَسَیَکْفِیکَهُمُ اللهُ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ» (بقره: ۱۳۷) «پس اگر آن‌ها (نیز) به مانند آنچه شما ایمان آورده‌اید، ایمان بیاورند، قطعاً هدایت یافته‌اند. و اگر پشت کنند، پس جز این نیست که آنان در ستیزند، پس بزودی الله تو را از (شر) آن‌ها کفایت کند و اوست شنوای دانا».
• به کار بردن این قاعده توسط سلف و اهل سنت در پاسخ به مخالفان؛ به عنوان مثال: ابن عباس به هنگام مناظره با خوارج به آنها گفت: از جانب اصحاب رسول الله نزد شما آمدم درحالی که یک نفر هم از آنها در میان شما نیست. و از طرف پسر عموی رسول الله آمدم که قرآن بر آنها نازل شد و آنها داناترین مردم به تفسیر آن هستند.[۳]

[۱] – ابوعبیدالقاسم بن سلاّم هروی آن را در کتاب «فضائل القرآن ومعالمه وادبه» ص: ۴۲/۹۵ روایت کرده است.

[۲] – نگا: الموافقات: ۷۵۱۳؛ اعتقاد اهل السنه والجماعه، محمد رشاد خلیل، ص: ۲۳۸ و ۲۳۹؛ مانند سکوت سلف از کیفیت تمام صفات الهی.

[۳] – مسند احمد: ۱/۳۴۲ ؛ و احمد شاکر: ۵/۶۷ – ۳۱۸۷ آن را صحیح دانسته است. ابوداود: ۴۰۳؛ نسائی: ۵/۱۶۵و آلبانی اسناد آن را در صحیح سنن ابوداود: ۳۴۰۶ حَسَن دانسته است.