وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
فقهایی که با کتاب‌هایشان شناخته می‌شوند و مشهورند[۱]
- نویسنده‌ی کتاب «جمع الجوامع»:
نام وی: ابو سهل احمد بن محمد الدوری؛ معروف به «ابن عفریس» می‌باشد. علامه عبادی او را از هم عصران «شیخ قفال شاشی» بر شمرده است.
وی، کتابش را از میان تمامی کتب شافعیه، گردآوری و تدوین کرده است، و علامه رافعی در شروع «کتاب الطهاره»، و علامه نووی نیز در مواضعی، به نقل از «ابن صلاح» از وی روایت کرده‌اند. و ابوسهل به سال ۳۶۲ ه در گذشت.
- نویسنده‌ی کتاب «التقریب»:
وی، «قاسم بن القفال الکبیر الشاشی» می‌باشد. وی، کتاب «تقریب» را که در حقیقت شرح «المختصر» است، به رشته‌ی تحریر درآورد و در آن به بیان احادیث و نصوص امام شافعی پرداخته است.
حجم این کتاب، تقریباً به سان حجم کتاب «العزیز» نوشته‌ی علامه رافعی می‌باشد.
وی در حدود سال ۴۰۰ ه در گذشت.
- نویسنده‌ی کتاب «المستدرک علی الصحیحین»:
وی، «ابو عبدالله محمد بن عبدالله نیشابوری»، معروف به «حاکم» و متوفی ۴۰۵ ه می‌باشد. وی فقیهی وارسته و حافظی مؤثق بود که ریاست اهل حدیث، به او ختم می‌شود.
- نویسنده‌ی کتاب «التتمه»:
وی، «ابو سعید، عبدالرحمن بن مأمون المتولی النیسابوری»، (متوفی ۴۷۸ه) می‌باشد. وی فقه را در «مرو» از «فورانی»، و در «مرو الروذ» از «قاضی حسین» فرا گرفت. ایشان کتاب «التتمه» را – که در حقیقت تلخیصی از کتاب «إِبانه» نوشته‌ی علامه فورانی می‌باشد- به رشته‌ی تحریر در آورد و احکام و مسائلی را نیز در آن افزود و به همین خاطر عنوان کتابش را «تتمه الابانه» نام نهاد. ایشان «تتمه» را تا «کتاب السرقه» به پیش برد که متأسفانه پیک اجل او را از تکمیلش بازداشت، و پس از ایشان گروهی دیگر از علماء به تکمیل آن پرداختند.
- نویسنده‌ی کتاب «البحر»:
وی «قاضی القضاه، (رئیس دیوان عالی کل کشور): عبدالواحد بن اسماعیل رویانی»(متوفی ۵۰۲ه) می‌باشد. از میان تصنیفات ایشان می‌توان «بحرالمذهب» و «حلیه المومن» را نام برد.
از وی نقل شده است که گفت: «لواحترقتْ کتب الشافعی لأملیتُها من حفظی»، اگر تمام کتب شوافع را بسوزانند، من قادرم تا دوباره آن‌ها را براساس محفو ظاتم، به رشته‌ی تحریر در بیاورم.
- نویسنده‌ی کتاب «الحلیه»:
وی، «ابوبکر محمد بن احمد الشاشی»، ملقب به «فخر الاسلام» (متوفی ۵۰۵ه) می‌باشد. از میان آثار و تألیفات وی، می‌توان به «حلیه العلماء فی معرفه مذاهب الفقهاء» و «الشافی فی شرح الشامل» اشاره کرد.
- نویسنده‌ی کتاب «الذخائر»:
وی، «قاضی بهاء الدین ابوالمعالی المَجلّی بن نجا المخزومی الأسیوطی» (متوفی ۵۴۹ه) می‌باشد.
«علامه اسنوی» درباره‌ی این کتاب می‌گوید: «در این کتاب، از تفریعات و تطبیقات فقهی و مسائل غریب، زیاد بحث به میان آمده، و از ترتیبی غیر معهود و نامأنوس نیز برخوردار است، به طوری که اگر کسی بخواهد مسئله‌ای را از آن استخراج کند، به مشکل و چالش بر می‌خورد و به راحتی نمی‌تواند مسئله‌ای را بیابد و در این کتاب اوهامی را نیز می‌توان یافت.
- نویسنده‌ی کتاب «البیان»:
وی «ابوالحسین یحیی بن ابی الحسین بن سالم یمانی» (متوفی ۵۵۸ه) می‌باشد. ایشان یکی از شیوخ شوافع در بلادیمن به شمار می‌آید.
- نویسنده‌ی کتاب «التعجیز»:
وی «تاج الدین عبدالرحیم بن عبدالملک بن عماد بن یونس»[۲] (متوفی ۶۶۹ یا ۶۷۱ ه) می‌باشد. ایشان یکی از پیشقراولان و طلایه داران عرصه‌ی فقه و اصول، به شمار می‌آید که کتاب «التعجیز» – که در حقیقت مختصری بسیار شگرف در بیان مسائل فرعی شوافع به حساب می‌آید – را به رشته‌ی تحریر در آورده است.
- نویسنده‌ی کتاب «التوشیح»:
وی «قاضی القضاه (رئیس دیوان عالی کل کشور)، تاج الدین ابونصر عبدالوهاب بن علی السبکی» (متوفی ۷۶۹ و یا ۷۷۱ه) می‌باشد.
وی فقه را از پدر و علامه ذهبی فرا گرفت و چنان در آن به تبحر و مهارت دست یافت، که در عصرش به سان او کسی یافت نمی‌شد.
و از میان آثارش، می‌توان «توشیح التصحیح فی اصول الفقه» را نام برد. وی پس از یک سال یا کمتر از فراغت تدوین کتاب، به سال ۷۶۹ و یا ۷۷۱ ه در گذشت.
- نویسنده‌ی کتاب «العجاله»:
وی «بحر الکامل، شیخ سراج الدین ابوالحسن بن الملقن المصری عمر بن علی بن احمد» (متوفی ۷۷۳ یا ۸۰۴ه) می‌باشد.
ایشان در میان هم عصران خویش، از زمره‌ی فقیه‌ترین و داناترین مردمان، به شمار می‌آمدند. و از میان آثار مشهورشان، می‌توان به «شرح الکبیر للمنهاج» و «عجاله المحتاج علی المنهاج» (که تلخیصی از کتاب نخستین می‌باشد) اشاره کرد.
- نویسنده‌ی کتاب «تحریر الفتاوی»:
وی «علامه شیخ ولی الدین احمد بن عبدالله عراقی» (متوفی ۹۰۸ ه ( می‌باشد. از میان تصنیفات وی، می‌توان به «التحریر» که در حقیقت تعلیقی بر «التنبیه» و «المنهاج» و «الحاوی الکبیر» می‌باشد، اشاره کرد.
- نویسنده‌ی کتاب «الارشاد»:
وی «بحرالمدقق، شیخ شرف الدین محمود بن حسین مصری» (متوفی ۹۷۶ه) می‌باشد. ایشان فقیهی زاهد بود که از روایت آثار و ترجیح میان اقوال، به شدت احتراز و اجتناب می‌ورزید.
از میان تألیفات گرانسنگ و وزین ایشان می‌توان به «ارشاد المحتاج فی شرح المنهاج» اشاره کرد.
این کتاب، از زمره‌ی کتاب‌هایی است که از فوائد و ویژگی‌های بسیار زیادی، برخوردار می‌باشد که متأسفانه کمیاب است.
[۱]– ر.ک: طبقات الشافعیه، ابن هدایه الله
[۲]– در الاعلام (۳/۳۴۸) و کشف الظنون، پس از یونس، «عبدالرحیم بن محمد» نیز آمده است.