عیسی علیه السلام از دیدگاه قرآن کریم

خداوند متعال می‌فرماید:

 ﴿…إِنَّمَا ٱلۡمَسِیحُ عِیسَى ٱبۡنُ مَرۡیَمَ رَسُولُ ٱللَّهِ وَکَلِمَتُهُۥٓ أَلۡقَىٰهَآ إِلَىٰ مَرۡیَمَ وَرُوحٞ مِّنۡهُۖ فَ‍َٔامِنُواْ بِٱللَّهِ وَرُسُلِهِۦۖ وَلَا تَقُولُواْ ثَلَٰثَهٌۚ ٱنتَهُواْ خَیۡرٗا لَّکُمۡۚ إِنَّمَا ٱللَّهُ إِلَٰهٞ وَٰحِدٞۖ سُبۡحَٰنَهُۥٓ أَن یَکُونَ لَهُۥ وَلَدٞۘ لَّهُۥ مَا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِی ٱلۡأَرۡضِۗ وَکَفَىٰ بِٱللَّهِ وَکِیلٗا﴾ [النساء: ۱۷۱].

«عیسی مسیح پسر مریم تنها، فرستاده‌ی خداست و او واژه‌ی خداست که آن را به مریم رساند و او روحی است از جانب خدا، پس به خدا و پیامبرانش ایمان بیاورید و نگویید که (خدا) سه تا است (از این سخن بیهوده) دست بردارید که برای شما بهتر است. خدای بر حق تنها یکی است و آن الله است و او پاک و منزه است از اینکه فرزندی داشته باشد، در حالی که آنچه که در آسمان‌ها و زمین است از آنِ اوست و کافی است که خدا وکیل باشد».

در این آیه خداوند عیسی مسیح را پسر مریم خوانده است، و این امر الوهیت را از او نفی می‌کند، چون کسی که به مادرش نسبت داده شده چگونه می‌تواند خدا باشد در حالی که خدا باید قدیم و غیر مخلوق و غیر محدث باشد[۱].

در این آیه همچنین عیسی «کلمه‌ی خدا» نامیده شده است، چون بدون پدر و بدون نطفه و تنها با گفتن واژه‌ی «کُنْ» توسط خداوند متعال آفریده شده است. و این درمیان عرب‌ها رسم است که اگر چیزی از چیز دیگری صادر شد به نام آن نامگذاری شود و چون عیسی علیه السلام با واژه‌ی «کن» که از خدا صادر شده آفریده شده است پس می‌توان او را «کلمه‌ی خدا» نامید[۲].

القای کلمه به مریم به این معنی است که خداوند کلمه‌ای را که عیسی علیه السلام را با آن آفرید با دمیدن جبرئیل علیه السلام به مریم رسانید و عیسی را در (شکم) او قرار داد[۳].

در مورد ﴿وَرُوحٞ مِّنۡهُ﴾ در آیه فوق اقوال مختلفی به شرح زیر از مفسران نقل شده است که همه‌ی آن‌ها سخن باطل مسیحیان را مبنی بر اینکه عیسی علیه السلام جزئی از خدای متعال است، رد می‌کنند:

الف- عیسی علیه السلام با دمیدن روح خدا یعنی جبرئیل (در مادرش مریم) آفریده شده است. این گروه از مفسران استدلال کرده‌اند به آیه‌ی: ﴿ٱلَّتِیٓ أَحۡصَنَتۡ فَرۡجَهَا فَنَفَخۡنَا فِیهِ مِن رُّوحِنَا﴾ [التحریم: ۱۲].

«آنکه به گناه دامن نیالود و خود را پاک نگهداشت و ما از روح خود در او دمیدیم».

عده‌ای هم در این آیه «روح» را به معنی خود دمیدن، یعنی دمیدن جبرئیل در مریم به امر خداوند، گرفته‌اند.

ب- عیسی علیه السلام بوسیله‌ی روحی از جانب خداوند که جبرئیلِ ملقب به «روح القدس» است مورد تأیید قرار گرفته است. همانطور که خداوند فرموده است: ﴿وَأَیَّدۡنَٰهُ بِرُوحِ ٱلۡقُدُسِ﴾ «او را به وسیله‌ی روح القدس یعنی جبرئیل مورد تأیید قرار دادیم».

ج- رشید رضا در «تفسیر الـمنار» بعد از ذکر دو قول فوق گفته است: می‌توان گفت که هر دو قول فوق در مورد «و روح منه» صادق هستند. یعنی عیسی علیه السلام با دمیدن فرشته‌ای که از او به «روح» و «روح القدس» تعبیر شده در مادرش مریم که بمنزله‌ی تلقیح بین مرد و همسرش بوده، پدید آمده و در طول زندگی خود به وسیله این روح یعنی جبرئیل مورد تأیید قرار گرفته است. از این روی، هم در زمان کودکی و هم در زمان مردانگی روحانیت بر او غلبه داشته است. خداوند متعال می‌فرماید:

﴿إِذۡ قَالَ ٱللَّهُ یَٰعِیسَى ٱبۡنَ مَرۡیَمَ ٱذۡکُرۡ نِعۡمَتِی عَلَیۡکَ وَعَلَىٰ وَٰلِدَتِکَ إِذۡ أَیَّدتُّکَ بِرُوحِ ٱلۡقُدُسِ تُکَلِّمُ ٱلنَّاسَ فِی ٱلۡمَهۡدِ وَکَهۡلٗا﴾ [المائده: ۱۱۰].

بدین ترتیب واژه‌ی «روح» بر عیسی علیه السلام اطلاق شده است. و گویا عیسی همان فرشته‌ای است که به سبب دمیدن او آفریده شده و در طول زندگی به وسیله‌ی او مورد تأیید خداوند قرار گرفته است. همانطور که به منظور مبالغه به جای اینکه گفته شود فلانی عادل است، گفته می‌شود فلانی عدالت است[۴].

د- أبی بن کعب گفته است: وقتی که خداوند (در ازل) از فرزندان آدم عهد و پیمان گرفت، ارواح آنان را آفرید و سپس آن‌ها را به پشت آدم منتقل کرد و تنها روح عیسی را نزد خود نگه داشت. وقتی که خواست او را بیافریند، آن روح را به‌سوی مریم فرستاد و بدین ترتیب عیسی از او متولد شد. از این روی خداوند فرمود: ﴿وَرُوحٞ مِّنۡهُ﴾[۵].

ه‍- منظور از ﴿وَرُوحٞ مِّنۡهُ﴾ این است که خداوند روح عیسی را هم مانند دیگر ارواح، خود آفریده است، همانطور که منظور از ﴿جَمِیعٗا مِّنۡهُ﴾ در آیه‌ی: ﴿وَسَخَّرَ لَکُم مَّا فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِی ٱلۡأَرۡضِ جَمِیعٗا مِّنۡهُ﴾» این است که همه‌ی اینها آفریده‌ی خدایند. و خداوند متعال به منظور تکریم و گرامی داشت حضرت عیسی علیه السلام روح او را به خود نسبت داده است همانطوریکه شتر حضرت صالح را به خود نسبت داده و فرموده است: ﴿نَاقَهَ ٱللَّهِ﴾[۶].

و- ﴿وَرُوحٞ مِّنۡهُ﴾ یعنی رحمتی از جانب خداوند، چون حضرت عیسی علیه السلام رحمت خدا برای پیروان خود بوده است. و مقصود از واژه‌ی «روح» در آیه‌ی: ﴿وَأَیَّدَهُم بِرُوحٖ مِّنۡهُ﴾ [المجادله: ۲۲]. نیز رحمت خداوند است[۷].

ز- حضرت عیسی روحی از جانب خدا نامیده شده است، چون روح او از جانب خداوند و به وسیله‌ی قدرت او آفریده شده است بدون اینکه جزئی از یک صاحب روح دیگر و نطفه‌ای از یک پدر زنده بوده باشد[۸].

[۱]– تفسیر قرطبی: ج ۶، ص ۲۰٫

[۲]– تفسیر زمخشری: ج ۱، ص ۵۹۳، تفسیر قرطبی: ج ۶، ص ۲۲٫

[۳]– تفسیر زمخشری: ج ۱، ص ۵۹۳٫ تفسیر قاسمی: ج ۵، ص ۶۷۵٫ تفسیر ابن عطیه: ج ۴، ص ۳۰۱٫

[۴]– تفسیر الـمنار: ج ۶، ص ۸۲-۸۳٫

[۵]– تفسیر ابن عطیه: ج ۴، ص ۳۰۱٫ تفسیر قرطبی: ج ۶، ص ۹۲٫

[۶]– تفسیر ابن کثیر: ج ۱، ص ۵۹۰، تفسیر قرطبی: ج ۶، ص ۹۲٫

[۷]– تفسیر ابن کثیر: ج ۱، ص ۵۹۳٫ احکام القرآن ابن عربی: ج ۱، ص ۵۱۷٫

[۸]– تفسیر زمخشری: ج ۱، ص ۵۹۳٫