علم «درایه الحدیث و روایه الحدیث»

در عصر رسول الله صلی الله علیه و سلم قوانین مشخصی در شناخت احادیث وجود نداشت چون رسول الله زنده بود و نیازی به وضع چنین قوانینی نبود اما بعد از وفات رسول الله صلی الله علیه وسلم، اصحاب رسول الله هر حدیثی را نمی پذیرفتند به همین جهت برخی از اصحاب برای پذیرفتن حدیث شرایطی را در نظر می گرفتند. به عنوان مثال:

نزد حضرت عمر رضی الله عنه حدیثی مورد قبول بود که راوی آن را از رسول الله شنیده بود.

یا حضرت علی رضی الله عنه راوی را قسم می داد تا از صحت آن مطمئن شود.

و گاهی برای خلفای راشدین و صحابه حدیثی روایت می شد اما در راست بودن حدیث شک می کردند در نتیجه به آن حدیث عمل نمی کردند.

اما بعد از گذشت عصر خلفای راشدین و بزرگان صحابه روایت احادیث در شهرها و ممالک اسلامی زیاد شد به همین جهت احادیث جعلی و مردود بنابردلایل مختلفی در جوامع اسلامی زیاد شد؛ برهمین اساس علما و محدثین دو علم «درایه الحدیث و روایه الحدیث» را به وجود آوردند.

تعریف «روایه الحدیث»: علمی است که از چگونگی اتصال احادیث به رسول الله یا صحابه از جهت احوال روای و مروی (که آیا ضابط،عادل، ثقه و… هستند) و از لحاظ چگونگی سند حدیث (که آیا متصل است یا منقطع) و… بحث و گفت وگو می کند.

تعریف «درایه الحدیث»: علمی است که از متن و مفهوم حدیث و … بحث می کند.

لازم به ذکر است «درایه الحدیث و روایه الحدیث» از قرآن و سنت ثابت است و علما براساس این دو منبع این علم و قوانین را به وجود آوردند.

از قرآن: الله متعال در قرآن می فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا إِنْ جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا»: (ای کسانی که ایمان آورده اید، اگر فاسقی برای شما خبری آورد، تحقیق کنید). (حجرات / ۶)

از حدیث: عبدالله بن مسعود می گوید: «سمِعْتُ رسول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم یَقُول: نَضَّرَ اللَّه امْرءاً سمِع مِنا شَیْئا، فبَلَّغَهُ کما سَمعَهُ فَرُبَّ مُبَلَّغٍ أوْعى مِنْ سَامِع»: (از پیامبر شنیدم که می فرمود: خداوند شاد کند کسی را که از ما چیزی شنید و هم چنان که شنیده، تبلیغ کرد و چه بسا کسی که به او تبلیغ می شود، از شنونده آگاه تر و نگهدارنده تر به مقاصد ارزشمند معانی باشد). (ترمذی/ ش:۲۶۵۹)

از این آیه و حدیث فهمیده می شود که شخص مومن در درک و نقل صحیح اخبار و احادیث باید دقت کند و در صحت و ضعف احادیث باید تحقیق کند و این همان علم «درایه الحدیث و روایه الحدیث» است که به وسیله ی این علوم و قوانین می توان به بررسی متن و سند احادیث پرداخت و حدیث صحیح و ضعیف و… را از یکدیگر تشخیص داد.

نویسنده: امید خزاعی