وب سایت اختصاصی اهل سنت و جماعت ایران زمین
بغوی در شرح السنه میگوید: «میخواهد این را بگوید که برای اهل کتاب نماز خواندن جز در کنیسهها و کلیساهایشان جایز نبود، اما خداوند برای این امت نماز خواندن را در هر جایی که باشند جایز قرار داده است، تا اینکه کار برایشان راحت باشد و دچار مشکل نشوند، سپس پیامبر صلی الله علیه و سلم حمام، قبرستان و مکان آلوده را استثناء کرده که در این مواضع نماز خواندن جایز نیست»[۱].
و منظور از اینکه زمین پاکیزه است، یعنی جایگاه تیمم است .
از جمله نکتهها و فواید روایت جندب این است که پیامبر صلی الله علیه و سلم در ساختن مساجد بر قبرها به شدت نهی کرد، که ایشان ابتدا نیز این قضیه را برای صحابه توضیح داد و سپس پنج روز قبل از وفاتش نیز در این مورد سخن گفت، سپس وقتی در حال وفات بود به آنچه در گذشته گفته بود اکتفا نکرد، بلکه کسانی را که قبور را مسجد قرار میدهند نفرین و لعنت کرد.
پس این احادیث صحیح و صریح بر این دلالت می‌کند که ساخت و ساز بر قبرها مطلقاً حرام است، از همین رو مؤلف به ارائه‌ی همین احادیث بسنده کرده و احادیث دیگری که در این موضوع آمده مانند حدیث جابر «که پیامبر صلی الله علیه و سلم از اینکه قبر گچکاری شود، از نشستن بر آن و از ساخت و ساز بر آن نهی کرده است». فراوانند. مسلم و دیگران آن را روایت کرده‌اند و ابوداود و حاکم به این حدیث این را هم اضافه کرده‌اند «که از نوشتن بر قبر نیز نهی کرده است»[۲].
گفت: (احمد با سند جید از ابن مسعود و او از پیامبر روایت می کند که فرمود: «بدترین مردم کسانی هستند که وقتی قیامت فرا میرسد زنده هستند و بدترین مردم کسانیاند که قبرها را مسجد قرار میدهند»). ابوحاتم در صحیح خود روایت کرده است[۳].
گفته‌اش: (إن من شرار الناس) با کسر ش جمع شر است.
گفته‌اش: (من تدرکهم الساعه وهم أحیاء) یعنی کسانی که در حال نفخ صور و برپایی قیامت زنده هستند. این مانند حدیث دیگری است که در مسلم روایت شده که قیامت بر پا نمیشود مگر بر بدترین مردم[۴].
اگر گفته شود این حدیث را چگونه با حدیثی که ثوبان روایت کرده که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: «همواره گروهی از امت من بر حق خواهند بود».[۵] جمع می‌کنید؟
در جواب گفته میشود حدیث ثوبان ادوار و زمانها را به طور کلی شامل میشود و این حدیث تخصیص داده شده است و در بحث حدیث ثوبان این مطلب بیشتر توضیح داده خواهد شد.
گفته‌اش: (و آنان که قبرها را مسجد قرار میدهند) ابوحاتم در صحیح خود روایت کرده است[۶].
«الذین» در محل نصب و عطف به (مَن) موصوله است یعنی و همچنین بدترین مردم کسانی هستند که قبرها را با نماز خواندن به سوی آن و در کنار آن، و ساختن مسجد بر آن، مسجد قرار میدهند و این مفهوم به تواتر از پیامبر صلی الله علیه و سلم نقل شده و از مسلّمات دین ایشان صلی الله علیه و سلم است. همه این تأکیدات به خاطر آن است که پیامبر صلی الله علیه و سلم نسبت به امت مهربان بود و میترسید که این کار آنان را به سوی شرک سوق دهد همانطور که همین کار یهود و نصارا را به شرک کشاند. اما قبرپرستان همه‌ی این احادیث را به دیوار کوبیده و دست رد بر سینه‌ی آن زده و میگویند منظور این احادیث قبور انبیاء و صالحان نیست. نماز خواندن به سوی قبرهای انبیاء، صالحان، ساختن مسجد و گنبد بر آن به امید رسیدن عواطف روحانی از سوی آنها جایز است. و تردیدی نیست که این ادعای آنها مخالفت با خدا و پیامبرش میباشد و این همان گفته‌ی یهود و نصارا است که گفتند: شنیدیم و سرپیچی کردیم: ﴿سَمِعۡنَا وَعَصَیۡنَا﴾ [النساء: ۴۶]. پیامبر صلی الله علیه و سلم چنانکه در حدیث عایشه روایت شده کسانی را که قبور انبیا و صالحان را مسجد قرار میدهند لعنت کرده است.
و ممنوعیت ساخت و ساز بر قبور دیگران غیر از انبیا و صالحان از همین احادیث به طریق اولی استنباط میشود.
از بزرگترین مخالفتها و دشمنی با خدا و پیامبر صلی الله علیه و سلم این است که این نصوص بر غیر مرادش حمل شود و آنچه از آن نهی شده و انجام دهنده‌ی آن لعنت شده، مباح و جایز قرار داده شود. اما قبرپرستان اینگونه هستند که: ﴿أَنَّمَا یَتَّبِعُونَ أَهۡوَآءَهُمۡۚ وَمَنۡ أَضَلُّ مِمَّنِ ٱتَّبَعَ هَوَىٰهُ بِغَیۡرِ هُدٗى مِّنَ ٱللَّهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَا یَهۡدِی ٱلۡقَوۡمَ ٱلظَّٰلِمِینَ﴾ [القصص: ۵۰]. «آنان تنها از خواسته‌های نفسانی خویش پیروی می‌کنند. و هیچ‌کس گمراه‌تر از کسی نیست که بدون رهنمود و هدایتی از سوی الله، از خواسته‌های نفسانی خویش پیروی می‌کند. بی‌گمان الله مردم ستمکار را هدایت نمی‌کند».
و بر اساس این احادیث صحیح و صریح، علما بر ممنوعیت و حرام بودن ساخت و ساز بر قبرها و وجوب منهدم کردن قبرهای ساخته شده، اجماع کرده‌اند و قبرهایی که وقف شدهاند با قبرهایی که زمین آن در مالکیت کسی است فرق نمی‌کند، جز اینکه تحریم و ممنوعیت قبرهای موقوفی بیشتر است.
و اینکه بعضی از متأخرین برخلاف جمهور این کار را به طور مطلق یا در قبرهای ملکیتی مباح و جایز قرار داده‌اند اعتباری ندارد.
امام ابو محمد بن قدامه میگوید: مسجد ساختن بر قبرها جایز نیست چون پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: «لعنت خدا بر یهود و نصاری باد آنان قبور انبیای خود را مسجد قرار دادند». پیامبر صلی الله علیه و سلم آنان را از کارشان برحذر میداشت و چون تعظیم قبرها با نمازخواندن در کنار آن مانند تعظیم بتها با سجده کردن و تقرّب جستن به آن است و روایت است که بتپرستی با تعظیم تصاویر مردهها و دست کشیدن بر آن و نماز خواندن بر آن آغاز گردید.[۷]
شیخ الاسلام میگوید: «عموم علما به پیروی از احادیث صحیح از ساختن مساجد بر قبرها نهی کرده‌اند و دوستان ما و شاگردان مالک و شافعی به صراحت آن را حرام دانسته‌اند». و تردیدی نیست که ساختن مسجد بر قبرها حرام است، سپس احادیث وارد شده در این زمینه را ذکر نموده تا اینکه میگوید: پس این مساجدی که بر قبور پیامبران یا صالحان یا پادشاهان و غیره ساخته شدهاند باید منهدم شوند و از بین برده شوند و علمای معروف در این مورد اختلافی ندارند.[۸]
[۱]– شرح السنه۲/۴۱۲٫
[۲]– مسند احمد۳/۳۳۹، مسند عبد بن حمید۱۰۷۵، مصنف ابن أبی شیبه۳/۲۳، سنن ابوداود۳۲۲۵، سنن ترمذی۱۰۵۲، سنن نسائی۴/۸۶، صحیح ابن حبان۷/۴۳۴، مستدرک حاکم۱/۳۷۰، السنن الکبری بیهقی۴/۴ و سند آن صحیح است و اصل حدیث در صحیح مسلم به ش۹۷۰ روایت شده است و ترمذی، ابن حبان و حاکم با تأیید ذهبی آن را صحیح دانسته‌اند.
[۳]– صحیح بخاری به صورت معلق ش۷۰۶۷، معمر در جامع خود به صورت موصول ۱۱/۴۰۲، مسند احمد۱/۴۳۵، ۴۰۵، مصنف ابن أبی شیبه۳/۳۰، مسند بزار ۵/۱۳۶، المعجم الکبیر طبرانی۱۰۴۱۳ صحیح ابن خزیمه۲/۶، صحیح ابن حبان۶۸۴۷ و دیگران روایت کرده‌اند و این حدیث با شواهد خود صحیح است و اسنادش حسن میباشد. ذهبی در سیر اعلام النبلاء ۹/۴۱۰ میگوید: حدیث حسن و دارای اسنادی قوی است. قسمتی از حدیث اول را مسلم در صحیح خود ۲۹۴۹ از ابن مسعود اینگونه روایت کرده: «لاتقوم الساعه إلا علی شِرار الناس» و نیمه دوم حدیث را بخاری به شماره ۴۱۷ و مسلم ۵۲۸ از حدیث ام سلمه با لفظ«إن اولئک اذا کان فیهم الرجل الصالح فمات؛ بنوا علی قبره مسجداً و صوروا فیه تلک الصور فاولئک شرار الخلق عندالله یوم القیامه» روایت کرده‌اند.
[۴]– صحیح مسلم۲۹۴۹ از ابن مسعود.
[۵]– صحیح مسلم۱۹۲۰٫
[۶]– ابوحاتم همان حافظ ابن حبان صاحب الصحیح و کتاب الثقات و کتاب المجروحین و کتابهای دیگر است.
[۷]– المغنی۲/۳۸۸٫
[۸]– اقتضاء الصراط المستقیم۲/۶۶۷٫